Wiosna to czas przesadzania roślin doniczkowych i prac w ogrodzie. Warto sprawdzać skład podłoża, które w tym celu kupujemy.
Większość tzw. „ziemi do kwiatów”, czyli podłoża w workach pochodzi z torfowisk Europy Wschodniej: Białorusi, Litwy, Łotwy, Estonii. Z terenu Polski zniknęło już 90% torfowisk [1], głównie w wyniku osuszenia (na cele rolnicze) oraz poprzez wydobycie. Dalsza eksploatacja torfu przyczynia się do niszczenia tych najcenniejszych przyrodniczo obszarów.
„Ziemia uniwersalna” sprzedawana w popularnych marketach zawiera torf z cennych torfowisk z Polski i innych krajów Europy. Fot. Magdalena Gromek-Kowalczyk, kwiecień 2024r., FWW.
Co to jest torf?
Torf to szczątki roślin które gromadzą się warstwami od stałym przykryciem wody [2] [3]. W bardzo sprzyjających warunkach klimatycznych aż 100 lat potrzeba na utworzenie 30-centymetrowej grubości poziomu torfowego. Ponieważ torf przyrasta tak bardzo powoli, uznano, że jest surowcem nieodnawialnym [4], jak węgiel czy ropa naftowa. Warto tu wspomnieć, że torf jest pierwszym etapem formowania się węgla – najpierw brunatnego, a potem kamiennego (jest to jednak proces liczony w milionach lat i dokonuje się w określonych warunkach). W skali świata torfowiska stanowią około połowy powierzchni szeroko rozumianych mokradeł [5].
Fragmenty szczątków roślinnych tworzących torf. Foto: https://www.pgi.gov.pl/muzeum/kopalnia-wiedzy-1/12661-torf.html
Torf powstaje z różnych roślin. Na torfowiskach wysokich (i innych zasilanych głównie wodą deszczową) torf tworzy się głównie z mchów torfowców. Na nieleśnych torfowiskach niskich, takich jak większość Bagien Biebrzańskich, torf współtworzą tzw. mchy brunatne i turzyce, a dokładniej – ich korzenie, które dzięki szczególnym przystosowaniom potrafią wrastać w pozbawiony tlenu torf, gdzie pozostają po obumarciu. Z kolei w olsach, czyli olszowych lasach bagiennych, torf powstaje z korzeni olsz [6].
Wełnianka wąskolistna to jeden z gatunków charakterystycznych dla torfowiska przejściowego. Foto: https://przyrodniczo.pl/rosliny/welnianka/
Rola torfowisk
W skali świata torfowiska zajmują ok. 3% powierzchni lądów, ale magazynują dwa razy więcej węgla niż wszystkie lasy na Ziemi. Większość torfowisk świata wciąż akumuluje torf, ale jest to proces bardzo powolny, dlatego torfowiska rocznie pochłaniają tylko około 1% naszych emisji dwutlenku węgla. Za to odwodnione torfowiska w wyniku rozkładu torfu uwalniają dwutlenek węgla co najmniej dziesięć razy szybciej. W Polsce ten wskaźnik jest jeszcze wyższy – szacuje się, że łączne emisje z degradacji torfowisk stanowią około 10% naszych całkowitych emisji gazów cieplarnianych [7].
Torfowiska, tak jak inne mokradła, odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu lokalnego bilansu wodnego. Podczas ulew gromadzą nadmiar wody, w czasie susz ją oddają, a gdy nadchodzą upały, schładzają otoczenie. Są także ostoją rzadkich gatunków roślin i zwierząt. Złoża torfu stanowią swoiste archiwum rejestrujące zmiany roślinności i klimatu na przestrzeni dziesiątek tysięcy lat [8].
Torfowisko Tarnawa w Bieszczadach. Foto: https://ruszaj.wbieszczady.pl/miejsca/poland/podkarpackie/tarnawa-wyzna/torfowisko-tarnawa/
Karaska – największa kopalnia torfu w Polsce (powiat ostrołęcki). Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_torfu_Karaska
Unia Europejska jest drugim, po Indonezji, emitentem gazów cieplarnianych z osuszonych torfowisk. Trwają dyskusje na poziomie prawnym i legislacyjnym jak skutecznie torfowiska chronić i odtwarzać [9]. Dopóki jednak systemowe, ogólnopolskie i europejskie zmiany nie zostaną wdrożone na dużą skalę warto już teraz odpowiedzialnie dokonywać wyboru w sklepie ogrodniczym i wybierać podłoże bez torfu bądź tzw. „ziemię kompostową”. Takie podłoże można wykonać również samodzielnie, odpowiednio kompostując odpadki kuchenne, liście i trawę. Napiszemy o tym w następnym artykule.
Czytaj także:
- Bagna.pl. Informacyjny serwis mokradłowy: https://www.bagna.pl/
- Staw wiejski – niezwykły zasób przyrodniczy i edukacyjny / Maciej Jędrzejczak https://witrynawiejska.org.pl/2024/03/27/live-28-marca-1900-staw-wiejski-niezwykly-zasob-przyrodniczy-i-edukacyjny-maciej-jedrzejczak/
- Przywróćmy właściwe znaczenie słowu „melioracja” https://witrynawiejska.org.pl/2022/08/02/przywrocmy-wlasciwe-znaczenie-slowu-melioracja/
- Czy z bobrem można się dogadać? https://witrynawiejska.org.pl/2022/04/21/czy-z-bobrem-mozna-sie-dogadac/
- Mokradła i ludzie. Splecione losy https://witrynawiejska.org.pl/2024/01/29/mokradla-i-ludzie-splecione-losy/
- Jak mieszkańcy wsi mogą osłabić skutki zmian klimatu w skali lokalnej? https://witrynawiejska.org.pl/2022/08/09/jak-mieszkancy-wsi-moga-oslabic-skutki-zmian-klimatu-w-skali-lokalnej
- Dr hab. Wiktor Kotowski: Bez mokradeł nie zatrzymamy klimatycznej katastrofy https://smoglab.pl/dr-hab-wiktor-kotowski-bez-mokradel-nie-zatrzymamy-klimatycznej-katastrofy/
- Miejsce torfu jest w torfowisku https://bagna.pl/aktualnosci/682-o-torfowiskach-na-miedzynarodowy-dzien-torfowisk
- Bagna, ludzie, klimat O ochronie torfowisk z punktu widzenia przeciwdziałania zmianie klimatu i adaptacji do niej https://www.bagna.pl/zglebiaj-wiedze/torfowiska-a-klimat
- Bagna i wody podziemne to opłacalna inwestycja https://portalkomunalny.pl/bagna-i-wody-podziemne-to-oplacalna-inwestycja-435689/
Źródła:
[1] https://bagna.pl/aktualnosci/682-o-torfowiskach-na-miedzynarodowy-dzien-torfowisk
[2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Torf
[3] https://pl.wikipedia.org/wiki/Torfienie
[4] https://upwr.edu.pl/aktualnosci/prof-bogacz–torf-tworzy-sie-dlugo-3454.html
[5] https://pl.wikipedia.org/wiki/Torfowisko
[6] https://www.bagna.pl/images/klimat/bagna_a_klimat__WK2.pdf
[7] https://bagna.pl/aktualnosci/682-o-torfowiskach-na-miedzynarodowy-dzien-torfowisk
[8] https://fundacjawspomaganiawsi.pl/wp-content/uploads/2024/02/Od-obserwacji-przyrody-do-jej-ochrony.-Plan-dzialania.pdf
[9] https://www.bagna.pl/aktualnosci/750-naukowcy-i-urzednicy-panstwowi-o-przyszlosci-polskich-mokradel
