Bioindykatory – rośliny i zwierzęta, które informują o stanie środowiska naturalnego

BIOINDYKATORY9

Niektóre rośliny i zwierzęta są szczególnie wrażliwe na pewne substancje występujące w środowisku, na przykład różnego rodzaju zanieczyszczenia, naturalnie występujące związki, czy też zmiany pH i na temperaturę. Dzięki tej „wrażliwości” mogą być wykorzystane jako naturalne znaczniki stanu środowiska naturalnego, czyli bioindykatory. Aby organizm mógł zostać uznany za bioindykator, powinien spełniać kilka warunków, między innymi: liczne występowanie, łatwość identyfikacji gatunku, odpowiednia długość życia i najważniejsze – wąski zakres tolerancji na określone warunki środowiska. Oznacza to, że musi być podatny na zmiany zachodzące w jego najbliższym otoczeniu i reagować na nie. Bioindykatory wykorzystywane są do oceny stanu środowiska przez ekologów. Część tych ocen możemy przeprowadzić sami.

Powietrze

Jakość powietrza jest najczęściej przedmiotem dyskusji w czasie zimowym, jednak zanieczyszczenia pojawiają się w atmosferze przez cały rok. Jak możemy rozpoznać, że powietrze jest wolne od zanieczyszczeń? Tutaj z pomocą przychodzą nam porosty. Porosty to symbioza grzybów z glonami. Są one wysoce wrażliwe na dwutlenek siarki – w jego obecności zamierają. W 1990 roku została stworzona 7 stopniowa skala porostowa, dzięki której na podstawie charakterystycznych gatunków, można ocenić stan powietrza. Strefa I występuje najczęściej w dużych miastach i ośrodkach przemysłowych, nie odnotowuje się w niej żadnych porostów. Strefa VII to miejsce, gdzie powietrze wolne jest od związków siarki i można napotkać w nim nawet najbardziej wrażliwe rośliny, takie jak brodaczka kędzierzawa czy granicznik.

Autorstwa J.claude – Praca własna, CC BY-SA 3.0

Autorstwa Bernd Haynold – Fotografia własna, CC BY-SA 3.0

 

Gleba

Zanieczyszczenia gruntu są powszechne i różnią się od siebie w zależności od zagospodarowania terenu. Jednymi z groźniejszych substancji, mogącymi gromadzić się w glebie są metale ciężkie. Umiejętność kumulowania ich posiadają mchy, które mogą służyć także do oznaczania jakości powietrza. Absorbują one nikiel, kadm, ołów, kobalt i chrom. Grzyby z kolei pochłaniają ołów i rtęć. Stężenie metali w tych organizmach może być wyższe niż w otaczającym je środowisku. Występowanie grzybów nie zawsze świadczy o skażeniu gleby, jednak pewność, co do zbieranych przez nas okazów możemy mieć dopiero po przebadaniu ich w laboratorium. Warto pamiętać o tym podczas spacerów po lesie.
Dobrymi gatunkami wskaźnikowymi są również koniczyna polna i wrzos zwyczajny.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Autorstwa Agnieszka Kwiecień, Nova – Praca własna, CC BY-SA 4.0

Autorstwa Willow – Praca własna, CC BY 2.5

Obserwując je w naszym otoczeniu, możemy być pewni, że okoliczne gleby mają odczyn kwaśny. Natomiast na glebach zasadowych dobrze czują się dymnica lekarska pokrzywa żegawka.

 

Woda

Stan wody można ocenić gołym okiem. Istnieją jednak rośliny i zwierzęta, które utwierdzą nas w naszej ocenie. O czystej wodzie świadczy występowanie raków szlachetnych i krasnorostów.

Autorstwa Web site of the National Park, CC BY-SA 3.0

 

Autorstwa Eric Guinther z angielskojęzycznej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

Organizmy te są wyczulone na kwasowy odczyn wody i eutrofizację. Rak wybiera bardzo czyste i dobrze natlenione zbiorniki wodne, unika tych z bagnistym lub mulistym dnem.
Kolejnym gatunkiem wskaźnikowym są sinice – bakterie przypominające rośliny  – podobnie do nich mają zdolność syntezy tlenu i posiadają zielony kolor ze względu na obecność chlorofilu.

[fot. Christian Fischer, CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons]

Sinice rozmnażają się przy powierzchni zbiornika, który zamieszkują. Tworzą charakterystyczną zieloną warstwę, przypominającą kożuch. Ich rozwój świadczy o obecności związków organicznych oraz azotu i fosforu. Związki te w dużej mierze pochodzą z rolnictwa i innych antropogenicznych (pochodzących z działalności człowieka) zanieczyszczeń. Sinice są niebezpieczne zarówno dla człowieka, jak i środowiska. W wodzie odpowiedzialne są za eutrofizację, która prowadzi do powstawania pustyń tlenowych. Dla człowieka szczególnie niebezpieczne mogą być produkowane przez nie toksyny. Powodują one poparzenia i objawy zatrucia. Należy pamiętać o tym przy wyborze akwenu do pływania.

Autorstwa Zikamoi – Praca własna, CC BY 3.0,

Jednym z ciekawszych bioindykatorów są małże, wykorzystywane powszechnie w zakładach wodociągowych. Małże wyczuwają zmiany składu chemicznego wody i w przypadku wysokiego stężenia zanieczyszczeń, zamykają swoje muszle. Obserwacje tego mięczaka są podstawą do przeprowadzania dalszych badań wody i czasowego zaprzestania pobierania jej.
W podobny sposób obserwować można niektóre gatunki ryb. Najlepszym przykładem jest pstrąg potokowy. Pstrągi żyją tylko w czystych, nieregulowanych i zimnych rzekach.

Autorstwa Eric Engbretson for U.S. Fish and Wildlife Service.

 

Środowisko

Otaczające nas ekosystemy są żywymi organizmami, złożonymi z wielu gatunków zwierząt i roślin. Każde z nich żyje i rozwija się w odpowiednich dla siebie warunkach. Niestety, przez ingerencję człowieka coraz częściej zdarza się, że te warunki zostają zaburzone. Dlaczego warto obserwować otaczające nas środowisko i zmiany w nim zachodzące? Ponieważ te zmiany, mogą dotknąć także nas – ludzi. Zanieczyszczenia powietrza, którym oddychamy, gleby, na której hodujemy rośliny i wody, którą pijemy, mają bezpośredni wpływ na nasze zdrowie. Dbając o środowisko, dbasz także o siebie.

***

Facebook
Twitter
Email

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!