1. Wstęp
W niektórych krajach, jak Austria, oferty o podobnym charakterze grupowane są pod wspólną nazwą, co ułatwia ich promocję i dystrybucję. Agroturystyka jako przykład dywersyfikacji aktywności na obszarach wiejskich jest również uwzględniana w polityce Unii Europejskiej.
W referacie przybliżono również istotę agroturystyki, jako podstawy do rozważań nad kierunkami jej rozwoju. Na początku lat 90. XX wieku, kiedy agroturystyka w obecnym kształcie rozpoczęła swój intensywny rozwój, wielokrotnie korzystano z doświadczeń krajów Europy Zachodniej. Dlatego też w referacie zaprezentowane zostały niektóre rozwiązania w zakresie agroturystyki przyjęte w wybranych krajach europejskich (Austria, Włochy i Grecja). Być może niektóre z tych rozwiązań, mogłyby usprawnić rozwój polskiej agroturystyki.
2. Definicje i istota agroturystyki
Dotychczas agroturystyka nie doczekała się jednej obowiązującej definicji. W literaturze przedmiotu jest ona definiowana między innymi w następujący sposób:
• rodzaj turystyki, który prowadzi się na terenach rolniczych, wykorzystując wolne pokoje mieszkaniowe i – po adaptacji – budynki gospodarcze rolników oraz produkcję i usługi ich właścicieli ;
• agroturystyka to forma wypoczynku odbywającego się na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, oparta o bazę noclegową i aktywności rekreacyjne związane z gospodarstwem rolnym lub równoważnym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym, usługowym) ;
• agroturystyka obejmuje organizację pobytu turystów przez rodzinę rolniczą we własnym gospodarstwie rolnym ;
• agroturystyka jest formą turystyki wiejskiej związana z rolnictwem. Gospodarstwo rolne stanowi równocześnie bazę noclegową i główną trakcję turystyczną dla potencjalnego agroturysty .
Z terminem agroturystyka wiąże się termin turystyka wiejska. Coraz częściej w literaturze naukowej, a szczególnie w języku potocznym, doniesieniach prasowych czy informacjach zawartych w internecie, terminy te traktowane są zamiennie. Tymczasem turystyka wiejska jest pojęciem szerszym i obejmuje te formy turystyki, które nie burzą równowagi społecznej, ekologicznej i przestrzennej obszaru wiejskiego. Są to, poza gospodarstwami agroturystycznymi, kwatery prywatne, małe hotele czy pensjonaty. Mieszczą się one często w budynkach dawnych młynów, spichlerzy, stajni, itp.
Gospodarstwa agroturystyczne, które zlokalizowane są na obszarach przyrodniczo cennych, na przykład w parkach krajobrazowych i ich otulinach oferują usługi łączące w sobie agro- i ekoturystykę i często używają nazwy „gospodarstwo agroekoturystyczne”
WYKRES 1. Agroturystyka, a inne rodzaje turystyki (klasyfikacja w oparciu o kryterium przestrzeni)
Źródło: opracowanie własne
Można przypuszczać, iż zamieszanie terminologiczne pomiędzy agroturystyką a turystyką wiejską ma swoje podłoże w uwarunkowaniach prawnych, a dokładniej w ich braku. Artykuł 3 Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej mówi: Przepisów ustawy nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów . Tak więc każda osoba, która w myśl prawa jest rolnikiem i przeznacza do osobistego użytkowania turystów nie więcej niż 5 pokoi nie prowadzi działalności gospodarczej, a w związku z tym nie ponosi żadnych obciążeń z tego tytułu. Dzięki temu coraz więcej gospodarstw agroturystycznych, gospodarstwami jest tylko z nazwy, a funkcja rolnicza została w nich zdominowana przez funkcję turystyczną. Tymczasem z badań przeprowadzonych w Zakładzie Dziedzictwa Kulturowego i Turystyki SGGW (obecnie Zakład Dziedzictwa Kulturowego i Rozwoju Wsi) wynika, iż mieszkańcom dużych miast, potencjalnym turystom agroturystyka kojarzy się z klasyczną wsią, zapachem siana, mlekiem prosto od krowy, itp. Z drugiej strony z ofert agroturystycznych korzysta również ta grupa turystów, która nie czuje potrzeby poznawania życia prawdziwej „rolniczej” wsi. Z badań autorki wynika, iż turyści wybierają oferty agroturystyczne z uwagi na ciszę, spokój, kameralną atmosferę, atrakcyjną cenę .
Koncepcja agroturystyki opiera się więc na świadczeniu usług turystycznych przez rolnika w obrębie gospodarstwa rolnego. W oparciu o gospodarstwo proponowany jest zatem produkt turystyczny (agroturystyczny), który za J. Altkornem można zdefiniować jako „kompozycje dóbr i usług materialnych ”. Ten sam autor podaje, że podstawowym elementem produktu jest jądro lub rdzeń korzyści, czyli cel turystyczny budzący zadowolenie, jakie wynika z zaspokojenia podstawowej potrzeby determinującej zakup produktu . W przypadku agroturystyki te podstawowe potrzeby mogą mieć przede wszystkim charakter:
• poznawczy (obcowanie z wsią, jej mieszkańcami, przyrodą, poznanie kultury, życia i pracy ludności autochtonicznej);
• wypoczynkowy i zdrowotny (wypoczynek w ciszy i spokoju, na łonie przyrody, spożywanie posiłków przygotowywany w oparciu o ekologiczne produkty);
• sentymentalny (powrót na wieś lub do konkretnego regionu jako miejsca pochodzenia).
Jądrem korzyści są więc atrakcje związane z walorami przyrodniczymi (np. las, jezioro, góry, itp.), antropogenicznymi (architektura, gwara, itp.), czy wsią i różnymi jej aspektami. Różną formę mogą też mieć elementy wchodzące w skład produktu rzeczywistego (np. nocleg w mieszkaniu wakacyjnym o wysokim standardzie lub w starym wiatraku) czy poszerzonego (np. mówienie gwarą, nauka rzemiosła ludowego)
Mówiąc o istocie agroturystyki należy pamiętać, iż pełni ona szereg funkcji w odniesieniu do turystów, społeczności terenów odwiedzanych, gospodarki i środowiska przyrodniczego. Są to niewątpliwie funkcje: wypoczynkowa, zdrowotna, wychowawcza, kształceniowa, ekonomiczna, miastotwórcza. Mogą mieć one charakter zarówno pozytywny, jak i negatywny.
3. Kierunki rozwojowe agroturystyki w Polsce
Trudno jest precyzyjnie wskazać początek rozwoju agroturystyki. Twierdzenie, że już wyjazdy starożytnych Greków, Rzymian na łono natury czy do źródeł wód mineralnych były agroturystyką, jest dyskusyjne. Niewątpliwe jednak wyjazdy „na letniska” w okresie międzywojennym w Polsce były znaczącym etapem w rozwoju agroturystyki. Po wojnie wypoczynek na wsi odrodził się w postaci „wczasów pod gruszą”, a część kwater prywatnych została włączona do Funduszu Wczasów Pracowniczych. Termin agroturystyka pojawił się na przełomie lat 80. i 90. i związany jest z aktywną działalnością ośrodków doradztwa rolniczego na rzecz propagowania tej formy działalności na obszarach wiejskich.
Przegląd bazy agroturystycznej oraz własne doświadczenia autorki skłaniają ją do wyodrębnienia kilku rodzajów ofert agroturystycznych. Kryterium wyboru jest cecha wyróżniająca daną ofertę agroturystyczną (czasami jedno gospodarstwo łączy w sobie kilka niżej wymienionych typów ofert).
• Klasyczne gospodarstwo rolne, w którym istnieje możliwość obserwowania i uczestniczenia w życiu gospodarstwa (pomoc w pracach polowych i karmieniu zwierząt gospodarskich). Jest to oferta skierowana dla osób chcących poznać prawdziwą wieś.
• Gospodarstwa położone w zabudowie luźnej lub na skraju wsi, w otoczeniu pól i przyciągające ciszą, spokojem perspektywą spacerów po lesie. Może przybierać postać wypoczynku w domkach traperskich w lesie.
• Wypoczynek nad wodą, tj. możliwość uprawiania sportów wodnych i wędkarstwa. Atrakcją dla wędkarzy są również stawy hodowlane, które można znaleźć w kilku ofertach agroturystycznych.
• Wczasy w siodle czyli możliwość rekreacji konnej, w tym nauki jazdy konnej w samym gospodarstwie lub jego otoczeniu.
• Hipoterapia- ofert agroturystycznych z hipotrapią jest niewiele (takie gospodarstwa znajdują się m.in. w miejscowościach Makowica i Ciopan w województwie mazowieckim).
• Organizacja konferencji, bankietów, komunii i innych spotkań okolicznościowych.
• Walory kulturowe. W wielu ofertach właściciele podkreślają właśnie ten element produktu turystycznego. Wymieniane są obiekty zabytkowe, np.: Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, zamek książąt mazowieckich w Ciechanowie, twierdza w Modlinie, Muzeum Zagłady w Treblince, skanseny w Ciechanowcu, Suchej, Nowogrodzie, Sierpcu; ruiny zamku w Czersku. Gospodarze przyciągają też turystów warsztatami, np: malarskimi (Rąbierz), rzeźbiarskimi (Chojnów gmina Piaseczno, Ostrowy gmina Gozdowo, Wejdo i Warmiak gmina Łyse), wyszywania serwetek (Łacha gmina Serock, Mierzwice Stare gmina Sarnak), uroczystościami religijnymi (np. niedzielą palmową w Łysych), regionalną kuchnią (np. Sypniewo, Oborczyska gmina Baranowo).
• Żywność ekologiczna – w gospodarstwach proponowane jest całodzienne wyżywienie w oparciu o produkty ekologiczne.
• Wypoczynek dla rodzin z dziećmi – wymagania w stosunku do takich ofert są na ogół wysokie i dotyczą zarówno bezpieczeństwa kwatery mieszkalnej jak i obejścia. Atrakcją przyciągającą dzieci jest również mini ZOO.
• Edukacja ekologiczna prowadzona jest w gospodarstwach ekologicznych dla dzieci z różnych grup wiekowych (ofertę taką mają gospodarstwa w Studzieńcu, Ciopanie). Najczęściej są to gospodarstwa produkujące żywność metodami ekologicznymi i należące do ECEAT-Poland.
• Oferta dla osób niepełnosprawnych jest nadal rzadko spotykana. Na Mazowszu takie gospodarstwa znajdują się w Skuszewie gmina Wyszków (gospodarze znają język migowy).
• Zielone szkoły – np. gospodarstwo agroturystyczne w Goździówce (właścicielka prowadzi pracownię lalek, zielone szkoły i kolonie dla dzieci).
W Polsce powoli pojawiają się również wioski tematyczne, które rozwijają się w oparciu o wspólnie wypracowany pomysł. W obrębie osady i jej okolicy rozwijana jest infrastruktura i świadczone usługi, które razem stanowią tematycznie spójną ofertę wypoczynku. Przykładem takiej wioski mogą być: Wioska Hobbitów w Sierakowie Słowiańskim, Wioska Zdrowego Życia w Dąbrowie, Wioska Końca Świata w Iwięcinie, Wioska Labiryntów i Źródeł w Paprotach, Wioska Baśni i Zabawy w Podgórkach.
Przedstawiona pokrótce typologia nie uwzględnia być może wszystkich funkcjonujących na terenie naszego kraju rodzajów ofert agroturystycznych. Pokazuje jednak ich znaczną różnorodność, a pamiętać należy iż agroturystyka jest zjawiskiem dynamicznym i podobnie jak inne rodzaje turystyki, wrażliwym wahania czynników popytowych (np. potrzeby i preferencje turystów) i podażowych (np. sytuacja makroekonomiczna).
4. Kierunki rozwoju agroturystyki w wybranych krajach europejskich
Agroturystyka jako forma wypoczynku i przykład dywersyfikacji funkcji obszarów wiejskich występuje niemal we wszystkich rozwiniętych krajach świata. Przybiera ona różne formy w zależności od doświadczeń, uwarunkowań przyrodniczych, stanu rozwoju turystyki.
Do swoistych liderów w zakresie rozwoju agroturystyki należy niewątpliwie Austria. Działająca tam organizacja o zasięgu ogólnokrajowym „Urlaub am Bauernhof“ („Urlop w gospodarstwie agroturystycznym“) skupia około 3.400 rodzinnych gospodarstw agroturystycznych (ogólna liczba gospodarstw agroturystycznych w Austrii wynosi około 15,5 tysiąca). Stowarzyszenie to opracowało własne standardy jakości oraz wprowadziło system grupowania gospodarstw w zależności od dominującej cechy. Do grup tych należą :
• Gospodarstwa ekologiczne (produkcja rolna podlega kontroli; wyposażenie z takich naturalnych materiałów, jak drewno, len; w ofercie co najmniej pięć naturalnych produktów własnej produkcji, dokładne sortowanie odpadów i stosowanie przyjaznych dla środowiska środków czyszczących; w przypadku wyżywienia kuchnia pełnowartościowa);
• Gospodarstwa zdrowotne (gospodyni lub gospodarz z wykształceniem z zakresu zdrowia, szczególna oferta dotycząca zdrowia bezpośrednio na terenie gospodarstwa (masaż, pełnowartościowa kuchnia, leczenie za pomocą ruchu, itp.); jasno oddzielone obszary dla palaczy i niepalących, wyposażenie z naturalnych materiałów, przydomowy ogródek z kącikiem ziołowym; w przypadku wyżywienia pełnowartościowa kuchnia, literatura dotycząca zdrowia ciała i duszy oraz wiele innych).
• Gospodarstwa dla rodzin z dziećmi (wyposażenie dla dzieci i niemowląt, duży obszar do zabawy, oddzielony od dróg komunikacyjnych obszar zielony, bogato wyposażone pokoje i/lub mieszkania, zwierzęta do głaskania, możliwość opieki nad dzieckiem do uzgodnienia, możliwość przygotowania pożywienia dla dzieci, zniżka dla dzieci).
• Gospodarstwa z nauką jazdy konnej (teoretyczna i praktyczna nauka jazdy konnej przez doświadczonych przewodników lub instruktorów, konie do jazdy i nauki, standardowe place do ujeżdżania, przejażdżki konne z przewodnikiem, trzypunktowe kaski ochronne i ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, bogato wyposażona siodlarnia i siodła z przyborami, biblioteka jeździecka, możliwość umieszczenia w stajni własnego konia, wyposażenie jeździeckie).
• Urlop w zagrodzie z winnicą (w obrębie gospodarstwa zakład produkcji wina, rozległy materiał informacyjny na temat regionu, win austriackich, seminaria dotyczące win, ścieżka dydaktyczna o winie, regionalne degustacje win itp. jak też literatura fachowa).
• Gospodarstwa dla miłośników jazdy na rowerze (rowery do wypożyczenia, foteliki dla dzieci, zamknięty garaż rowerowy, warsztat rowerowy z narzędziami, opisy wycieczek i mapy szlaków rowerowych, materiał informacyjny dotyczący turystyki rowerowej i wiele innych).
• Oferta dla osób niepełnosprawnych (wyposażenie przystosowane do poruszania się za pomocą wózka inwalidzkiego we wszystkich pomieszczeniach: szerokość pomieszczeń, meble, urządzenia sanitarne itp. transport, opieka medyczna w pobliżu).
• Spotkania grupowe, seminaria (w obrębie gospodarstwa znajdują się wyposażone pomieszczenia seminaryjne i dodatkowe z tablicami, ekranami i naturalnie z całodziennym wyżywieniem).
Każda z tych kategorii ma przypisany piktogram, którym opatrzone są w przekazach promocyjnych gospodarstwa spełniające warunki danej grupy. Rozmieszczenie w kraju gospodarstw należących do poszczególnych grup nie jest równomierne (np. najwięcej gospodarstw z winnicą jest w Burgenland, a gospodarstw ukierunkowanych na wypoczynek dzieci w Górnej Austrii). Gospodarstwa należące do stowarzyszenia podlegają określonemu przez stowarzyszenie systemowi kategoryzacji.
W Grecji gospodarstwa agroturystyczne traktowane są jako „tradycyjne, ekologiczne, zakwaterowanie” (traditional ecotourism accommodation), gdzie wyżywienie bazuje na naturalnych produktach, a organizacja czasu wolnego odbywa się poza gospodarstwem z wykorzystaniem walorów przyrodniczych i kulturowych regionu. W ramach agroturystyki proponowane są następując formy zakwaterowania :
• Tradycyjny gościnny dom (stara lub nowa zabudowa z wyraźnymi elementami lokalnej architektury, dekoracjami oraz „dyskretną atmosferą” , oferowane jest obfite śniadanie tradycyjne na bazie lokalnych produktów),
• Tradycyjny hotel (z zewnątrz podobny do tradycyjnego gościnnego domu, jednostki mieszalne w mniejszym stopniu nawiązują dekoracjami do regionu, śniadanie nie musi być tradycyjne),
• Dom wiejski (połączenie usług turystycznych z prostotą i tradycyjnym wiejskim stylem, cenione przez ludzi lubiących kontakt z naturą oraz rodziny),
• Gościnne pokoje (pokoje z łazienkami w domu rolnika, zwykle śniadania nie są oferowane, oferta wybierana przez osoby, które większość czasu poświęcają na zwidzianie i rekreację czynną),
• Tradycyjne apartamenty (dobrze wyposażone, samodzielne jednostki mieszkalne),
• Tradycyjne wiejskie domy (w pełni wyposażone domy do wynajęcia bez śniadań, wykorzystywane przez rodziny lub grupy przyjaciół).
Gospodarstwa agroturystyczne podlegają kategoryzacji i w zależności od poziomu świadczonych usług (w tym gościnności) i wyposażenia (w tym elementy architektury regionalnej) oraz stanu środowiska uzyskują od jednego do trzech kwiatków. Gospodarstwa agroturystyczne starają się przyciągnąć turystów poprzez wiodącą atrakcje, typu: kajakarstwo, rafting, trekking, produkcja wina, spa, jazda konna, rowery górskie, narciarstwo, snowboard.
We Włoszech działa około 12,5 tys. gospodarstw, działania władz w zakresie wsparcia ich rozwoju miały na celu nie tylko podniesienie poziomu życia lokalnej ludności ale również ochronę przed rozbiórką lub dalszą dewastacją istniejących budynków oraz zabudowań gospodarczych. Działalność agroturystyczną mogą prowadzić nie tylko rolnicy, ale również dzierżawcy, spółki i spółdzielnie użytkujące ziemię rolniczą. Godne zainteresowania są podstawowe warunki, jakie muszą być spełnione dla rozpoczęcia działalności agroturystycznej:
• istnienie czynnego gospodarstwa rolnego, tj. takiego, w którym dochód z rolnictwa przeważa nad dochodem z innych działalności;
• gospodarstwo musi być położone na terenach wiejskich;
• określona jest minimalna powierzchnia gospodarstwa (np. wymiennie: 5 ha pastwisk, 2 ha użytkowane ogrodniczo, 3 ha pól pod zasiewami, 20 ha terenów leśnych, itp.);
• istnieją budynki, które można przeznaczyć na działalność agroturystyczną (wybudowanie nowego budynku nie pozwala na przyjęcie statusu gospodarstwa agroturystycznego) i mogą to być zarówno budynki mieszkalne, jak i inwentarskie;
• maksymalnie 30 miejsc przeznaczonych do wynajmu;
• gospodarstwo musi być przystosowane dla osób niepełnosprawnych (w gospodarstwach do 10 miejsc minimum 1 pokój , a od 10 do 30 miejsc minimum 2 pokoje przystosowane dla osób niepełnosprawnych);
• usługom noclegowym muszą towarzyszyć usługi gastronomiczne co najmniej w zakresie śniadań. Jednakże aby prowadzić żywienie gości, rolnik zobowiązany jest hodować zwierzęta (wyjątkiem jest kuchnia wegetariańska);
• można prowadzić usługi gastronomiczne również dla gości spoza własnego gospodarstwa pod warunkiem, że ich liczba jest równa lub mniejsza niż liczba własnych gości.
Usługi agroturystyczne podlegają licencjonowaniu, a uzyskanie licencji wiąże się z otrzymaniem pozytywnej opinii z różnych instytucji typu: ASL (odpowiednik polskiego Sanepidu), Izby Handlowej, Policji, Straży Pożarnej, itp.
Najczęściej proponowana forma zakwaterowania to stare wiejskie domy, domy rolnicze, stare pałace i zamki.
Ciekawym przykładem ofert agroturystycznej są gospodarstwa dydaktyczne. Są to funkcjonujące gospodarstwa rolne, które pozwalają turystom zapoznać się z elementami produkcji roślinnej i zwierzęcej, a nawet uczestniczyć w niektórych pracach. Gospodarstwa takie wyposażone są również w odpowiednie zaplecze lokalowe dla przyjmowania grup turystów (np. sala wykładowa).
Kierunki rozwoju agroturystyki w krajach Unii Europejskiej stymulowane są w pewnym stopniu przez jej politykę. Dotychczas agroturystyka, czy szerzej turystyka wiejska była i jest wspierana w ramach funduszy strukturalnych (na inwestycje i szkolenia), programów celowych (Leader), środków przedakcesyjnych. Warto wspomnieć, iż na lata 2007-2013 za ważne uznano (artykuł 52 i 55 Regulacji Komisji Europejskiej nr 1698/2005):
1) dywersyfikację w ramach pozarolniczej działalności,
2) poprawę aktywności turystycznej,
3) ochronę i zarządzanie dziedzictwem naturalnym.
Godne wsparcia są tu działania obejmujące:
• infrastrukturę informacyjną w małej skali (drogowskazy, tablice) w regionach turystycznych,
• infrastrukturę rekreacyjną, taką jak mała baza noclegowa czy transport do walorów naturalnych,
• rozwój i marketing usług turystycznych w ramach turystyki wiejskiej.
Założono, że rezultatem tych działań będzie przede wszystkim wzrost liczby turystów oraz większa liczba miejsc pracy poza rolnictwem.
Podsumowanie
Agroturystyka jest szczególną formą działalności, czasem bardzo silnie powiązana z wsią i rolnictwem, a czasem nawiązująca do niej jedynie nazwą. Obserwując zmiany na rynku turystycznym, poszukiwanie przez turystów oferty wybiegającej poza standardowe 3S, można przypuszczać, iż zainteresowanie agroturystyką będzie rosło. Z drugiej strony zmiany w zakresie produkcji rolnej (nie zawsze korzystne), poprawa infrastruktury komunikacyjnej, zmiany mentalnościowe powodują, iż rolnicy coraz chętniej decydują się na świadczenie usług agroturystycznych. We wszystkich krajach europejskich obserwujemy zrzeszanie się kwaterodawców i wspólne działania w zakresie doskonalenia i promocji ofert agroturystycznych.
W jakim kierunku będą zmierzały zmiany w rozwoju agroturystyki w Polsce? Można przypuszczać, iż coraz większy udział w rynku będą miały gospodarstwa wyspecjalizowane, z ofertą przeznaczoną dla konkretnego segmentu odbiorców, a coraz mniejszy typowe gospodarstwa rolne. Ciągłej poprawie będzie uległa jakość świadczonych usług podstawowych (noclegowe, gastronomiczne, itp.) przy zachowaniu ich oryginalności. Moda na „powrót do natury” już obecnie powoduje, iż wielkim atutem gospodarstw są posiłki przyrządzane na bazie własnych ekologicznych produktów. Można przypuszczać, iż zainteresowanie takimi ofertami nadal będzie rosło.
Obecnie główną grupą odbiorców usług agroturystycznych są rodziny z małymi dziećmi i osoby starsze. Zapewne i ta tendencja się utrzyma, chociaż po stronie popytu pojawiają się zorganizowane grupy dzieci i młodzieży oraz firmy.
Znaczącym potencjałem polskiej agroturystyki jest charakter rolnictwa, dominacja niewielkich gospodarstw rodzinnych oraz wsi wkomponowanych w wiejski krajobraz. Polska wieś słynie przede wszystkim z gościnności, stosunkowo czystego środowiska naturalnego i smacznego jedzenia. Polskie potrawy wykonywane na bazie naturalnych produktów cieszą się dużym uznaniem wśród turystów. Warte zachowania są również: regionalna architektura, sztuka i tradycje, które dla mieszkańców miast są prawdziwą atrakcją turystyczną.
Obserwacja rozwoju agroturystyki w przeciągu najbliższych lat oraz analiza uwarunkowań tego rozwoju i jego skutków może przynieść wnioski odbiegające od przypuszczeń autorki. Pewne jednak jest, to iż agroturystyka jako zjawisko społeczno-ekonomiczne jest na tyle istotna, iż należy traktować ją jako przedmiot cyklicznych badań.
Streszczenie
W artykule pojęto próbę ukazania kierunków rozwoju agroturystyki w Polsce i wybranych krajach europejskich (Austria, Włochy, Grecja). Wybrano, kraje, w których usługi turystyczne są dobrze rozwinięte. W związku z tym ich doświadczenia w zakresie rozwoju turystyki wiejskiej mogą być istotne również dla Polski. W pierwszej części referatu zaprezentowano też istotę agroturystyki.
Summary
The paper tries to present the trends of agrotourism development in Poland and in selected European countries (Austria, Greece, Italy). The countries have very the good tourist services development. That is why their experience in the rural tourism development may be very important for Polish agrotourism. In the first part of paper is presented the agrotourism essence.
Bibliografia
Altkorn J.: Marketing w turystyce. PWN, Warszawa, 1999
Dębiewska M., Tkaczuk M.: Agroturystyka, koszty, ceny, efekty. Poltex, Warszawa 1997, Warszawa
Drzewiecki M.: Agroturystyka. IW „Świadectwo”, Bydgoszcz 1995
Sawicki B., Bergier J.: Uwarunkowania rozwoju agroturystyki związanej z obszarami wiejskimi. PWSZ, Biała Podlaska, 2005.
Sznajder M., Przezbórska L.: Agroturystyka. PWN, Warszawa 2006,
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Dz.U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807
Wiatrak A.P.: Wpływ agroturystyki na zagospodarowanie obszarów wiejskich. [w:] Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, 1996, nr 1.
Zaręba D.: Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje. PWN, Warszawa 2000
www.guestinn.com
www.eurogites.org
