Relacja z pierwszego spotkania z cyklu seminariów organizowanych przez Fundację Komeńskiego pod tytułem „O edukacji od początku”
Tematem pierwszego spotkania, które odbyło się 21 lutego 2013 roku w gościnnej siedzibie Rzecznika Praw Dziecka w Warszawie, było pytanie o cele edukacji: czego chcemy nauczyć nasze dzieci posyłając je do szkoły?
Celem cyklu seminariów jest rozpoczęcie dyskusji o edukacji małych dzieci. Jest to bardzo ważny element w całym procesie edukacyjnym. Jak ważne są te pierwsze lata w edukacji świadczą badania, również badania nad rozwojem mózgu małych dzieci.
Od lat trwa dyskusja na ten temat. W Polsce jesteśmy na początku tej drogi. Chcielibyśmy w szerszym gronie o tym rozmawiać – mówiła rozpoczynając spotkanie Teresa Ogrodzińska z Fundacji Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego.
Barbara Röhrborn z Fundacji Komeńskiego, zachęcając do podjęcia dyskusji próbowała odpowiedzieć na pytanie, po co jest edukacja?
Istnieją dwa cele tego działania. Pierwszy- socjalizacja, aby przygotować dzieci do dorosłego życia, aby wytwarzały dobra materialne i intelektualne, żeby miały wartość dla społeczeństwa.
Drugie – to autonomia – dążenie do tego, aby dziecko mogło realizować swoje potrzeby w jak najlepszy dla niego sposób. Sukcesem jest osiągnięcie równowagi między potrzebami jednostki i społeczeństwa.
W swojej prezentacji prelegentka nawiązała do tzw. ukrytego programu czyli wszystkiego, co jest przekazywane w procesie edukacyjnym, ale nie jest zaplanowane – kompetencji, które są nabywane poza formalnym programem.
Ukryty program uczy dzieci następujących rzeczy:
– Współzawodnictwo ważniejsze niż współpraca;
– Czytanie, pisanie i matematyka są ważniejsze niż samodzielne myślenie;
– Dorośli są ważniejsi niż dzieci;
– Mężczyźni są ważniejsi niż kobiety.
– Warto o tym pamiętać – podkreśliła Barbara Röhrborn.
Barbara Röhrborn z Fundacji Rozwoju Dzieci im. Komeńskiego.
Rozpoczynając dyskusję prelegentka postawiła zasadnicze pytania:
Czy zakładamy, że dziecko będzie autorem wiedzy, czy też będzie raczej biernie przyswajało wiedzę? Czy uczymy, że na każde pytanie jest wiele odpowiedzi, czy istnieje jedna, jedynie słuszna odpowiedź?
Czy oczekujemy od uczniów myślenia krytycznego, czy akceptacji wiedzy przekazanej?
Czy pamiętamy o emocjonalności dzieci, i o ich cielesności?
Jak jest możliwe, że dzieci zyskują płeć, kiedy są już w liceum i jaki to ma na nie wpływ?
Czy każde dziecko ma równy dostęp do edukacji? To pytanie ma zasadniczą wagę w myśleniu o społeczeństwie demokratycznym. Czy rzeczywiście dostęp jest równy i każde dziecko ma dostęp do edukacji o takiej samej jakości?
Barbara Röhrborn podkreśliła, że aby poważnie o tym dyskutować powinniśmy zaprosić do dyskusji uczniów i uczennice. Bardzo ważne jest branie pod uwagę zdania osób, które są odbiorcami tej edukacji. Nowa socjologia badań zakłada, że dzieci są ekspertami od swoich doświadczeń. W wielu krajach konsultowanie dzieci istnieje.
W naszych badaniach 4-5 latki bardzo chcą iść do szkoły – są pełne zapału. Po kilku latach optymizm gdzieś znika, a najczęściej wpisywane w wyszukiwarkę są hasła typu ”szkoła jest do bani”. To daje do myślenia, zakończyła Barbara Röhrborn.
Piotr Laskowski, pierwszy dyrektor Wielokulturowego
Liceum Humanistycznego w Warszawie.
Kolejnym głosem w dyskusji było wystąpienie Piotra Laskowskiego, pierwszego dyrektora Wielokulturowego Liceum Humanistycznego w Warszawie, obecnie Adiunkta w Zakładzie Filozofii i Bioetyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, który przypomniał obietnicę edukacji: Dajmy każdemu dziecku dostęp do edukacji a ono wtedy rozwinie swoje talenty i dzięki temu będziemy mieć społeczeństwo równe, wykształcone i sprawiedliwe.
Szybko okazało się, że system nie spełnia żadnych obietnic, przede wszystkim nie likwiduje nierówności.
Obserwacja jest taka, że podstawową funkcją szkoły jest selekcja. Szkoła udziela przepustkę do życia udanego dla nielicznych a skazuje na niepowodzenie tych bardziej licznych. Nierówności utrwalają się w szkole a nawet rosną – zaakcentował Piotr Laskowski.
Tworzy się fundamentalna bariera, między tymi, którym się udało i tymi, którzy przegrali. I w tym sensie ta obietnica nie jest spełniona, kontynuował mówca.
Pada również druga obietnica szkoły, która gwarantuje uczestnictwo w kulturze.
Są dwie konsekwencje takiej sytuacji – pierwsza już na wstępie mamy do czynienia z nierównością szans, którą szkoła pogłębia a nie niweluje. Szkoła jest systemem bezwzględnym – daje komunikat – nie dałeś sobie rady, to twoja wina, miałeś szansę i jej nie wykorzystałeś.
Druga to alienacja wiedzy.
Szkoła jest jednym z najbardziej zniechęcających mechanizmów do uczestnictwa w kulturze, skonkludował Piotr Laskowski.
Mamy alternatywę – pedagogiki alternatywnej, pedagogiki zwróconej ku dziecku. Charakterystyczną jej cechą jest próba odpowiedzenia na te wszystkie dylematy, o których tutaj mówimy.
Mówca zaakcentował, że wydolny system wychowawczy i wydolny system edukacyjny możliwy jest tylko w społeczności.
Jeśli szkoła jest w ogóle możliwa, to jest możliwa, jako społeczność, szkoła maksymalnie egalitarna i maksymalnie społecznościowa.
Koedukacja społeczna, to musi być system, w którym nie ma możliwości tworzenia szkół dla bogatych z dodatkowym angielskim, szkół dla utalentowanych i „szkół zsypów”.
Ważna jest kwestia niehierarchicznej organizacji wewnątrz szkoły – jest warunkiem współtworzenia społeczności, podkreślił Piotr Laskowski.
Na zakończenie swojego wystąpienia prelegent poruszył kwestię programu nauczania.
– My chcemy jakąś wiedzę przekazywać – jest pewne kwantum wiedzy, które jako nauczyciele posiadamy i chcemy je przekazywać. To jest potwornie eliminujące. Tutaj powinniśmy dokonać jakiejś radykalnej zmiany w kwestii – kto kogo uczy, jak w ogóle ten proces nauczania przebiega?
To, co my możemy robić, to się starać, inspirować, zapalać, dawać dobry przykład i niekiedy interweniować, kiedy dzieje się coś złego – zakończył Piotr Laskowski.
Małgorzata Żytko, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.
Małgorzata Żytko, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, była kolejną prelegentką.
Zwróciła uwagę, że istnieją dwa odrębne światy – świat szkoły i świat pozaszkolny. Na podstawie badań trzecioklasistów, pani profesor wskazała, że dzieci potrafią znacznie lepiej to, czego szkoła z nimi nie przerobiła – takie wnioski wynikają z analizy wyników badań dotyczących umiejętności językowych dzieci. Jeśli chodzi o matematykę – dzieciaki są wprowadzane stopniowo w dość schematyczne myślenie. Gdzieś z boku pozostaje twórcze, krytyczne myślenie.
Codzienność szkolna łamie naturalne zainteresowania dzieci, samodzielność myślenia i wprowadza dzieci w takie schematy, które bardzo trudno będzie potem zmienić – to kolejne wnioski wynikające z badań.
Możliwości dzieci, które w nich tkwią nie są wykorzystywane. Szkoła już dawno przestała być głównym źródłem wiedzy dzieci.
Pani profesor podkreśliła, że to, czego na pewno szkoła dzieci nie uczy, to współpraca między dziećmi, i tworzenie społeczności. Praca w grupach jest absolutnie marginalna.
Ważna jest rola, jaką wyznaczamy nauczycielowi – czy ma być twórczym, niezależnym, refleksyjnym praktykiem, czy adaptacyjnym technikiem?
Nauczyciel to jedyny zawód, w którym ktoś próbuje dokładnie wyznaczyć zasady i reguły postępowania, dając konspekty, scenariusze, podręczniki. Lekarzowi nie możemy w ten sposób narzucić sposobu działania. To jest też następny czynnik, nad którym warto się zastanowić.
To zmusza do refleksji, dlaczego nauczyciel tak a nie inaczej funkcjonuje, dlaczego nie udaje się przebić bariery ograniczonego funkcjonowania w tych ramach narzuconych z zewnątrz – zakończyła pani profesor, zachęcając innych do dyskusji.
Dyskusja po wystąpieniu prelegentów.
Zapraszamy do zapoznania się z pełnymi wystąpieniami prelegentów i do wysłuchania dyskusji, która nastąpiła w drugiej części spotkania.
***
Biogramy prelegentów
Barbara Röhrborn (Fundacja Komeńskiego)
psycholożka, absolwentka Gender Studies IBL PAN. W Fundacji Komeńskiego zajmuje się jakością wczesnodziecięcej opieki i edukacji, projektami związanymi z edukacją do równości i edukacją międzypokoleniową. Współautorka badań dotyczących kompetencji społecznych małych dzieci objętych zajęciami edukacyjnymi, spostrzegania gender przez dzieci oraz słuchania małych dzieci przez dorosłych. Autorka artykułów w magazynie „Dzieci w Europie”.
dr hab. Piotr Laskowski (Wielokulturowe Liceum Humanistyczne im. Jacka Kuronia w Warszawie; Uniwersytet Jagielloński)
Adiunkt w Zakładzie Filozofii i Bioetyki UJ CM. Ukończył archeologię na Uniwersytecie Warszawskim, doktorat przygotowywał na Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Oksfordzkim. Jest współtwórcą i pierwszym dyrektorem Wielokulturowego Liceum Humanistycznego w Warszawie, byłym wykładowcą Uniwersytetu Powszechnego w Teremiskach, autorem publikacji poświęconych edukacji i pedagogice. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się na filozofii społecznej i politycznej XIX i XX wieku. Jest współautorem nagrodzonego przez MEN programu nauczania przedmiotów humanistycznych oraz cyklu podręczników do gimnazjum „Świat człowieka”, a także artykułów na temat demokracji szkolnej. Autor książki „Szkice z dziejów anarchizmu” i prac z dziedziny historii idei, nauczyciel z wieloletnim doświadczeniem.
(ze strony http://www.bioetyka.cm-uj.krakow.pl/index.php/pl/pracownicy/piotr-laskowski oraz http://wlh.edu.pl/nauczyciele/ )
Prof. UW dr hab. Małgorzata Żytko
Doktor habilitowany w dziedzinie nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, profesor UW pracownik naukowy Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Katedry Edukacji Szkolnej i Kształcenia Nauczycieli, współkoordynator w latach 2006-2011 ogólnopolskich badań monitorujących umiejętności językowe i matematyczne trzecioklasistów i ich środowiskowy oraz szkolny kontekst. Członek ATEE (Association for Teacher Education inEurope).
Zainteresowania naukowe koncentrują się wokół problematyki rozwoju i edukacji dzieci w wieku wczesnoszkolnym, współpracy szkoły z rodzicami, oceniania formatywnego, kształcenia nauczycieli.
Autorka lub współautorka licznych publikacji, m. in: Pisanie – żywy język dziecka (2006); Badanie umiejętności podstawowych uczniów klas trzecich szkoły podstawowej. Raport z badań ilościowych cz. 1 ( 2007); Badanie umiejętności podstawowych uczniów klas trzecich szkoły podstawowej. Konteksty szkolnych osiągnięć uczniów. Raport z badań ilościowych (2008); Nauczyciele kształcenia zintegrowanego – wiele różnych światów (2009);Pozwólmy dzieciom mówić i pisać – w kontekście badań umiejętności językowych trzecioklasistów (2010) Badanie umiejętności podstawowych uczniów klas trzecich szkoły podstawowej. Szkolne rzeczywistości uczniów klas trzecich w środowisku wiejskim. CKE Warszawa 2011.
Opracowanie: Piotr Subotkiewicz
Zobacz również:
O władzy i demokracji w instytucjach edukacyjnych
