W ramach forumIdei Fundacji im Stefana Batorego opublikowano zbiór tekstów poświęconych wyzwaniom, jakie stoją przed polską samorządnością terytorialną. Autorzy i autorki tekstów oraz uczestnicy zamieszczonej w tomie dyskusji – Krzysztof Burnetko, Adam Gendźwiłł, Hubert Izdebski, Dawid Kopaczewski, Paweł Kubicki, Julita Łukomska, Iwona Sagan, Dawid Sześciło, Katarzyna Sztop-Rutkowska, Joanna Wons-Kleta, Krzysztof Żuk – wskazują na systemowe zmiany konieczne do tego, aby samorząd mógł wypełniać funkcje, jakich dziś oczekują mieszkańcy i mieszkanki.
W ostatnich latach obserwowaliśmy proces ograniczania samodzielności samorządu terytorialnego. Proces ten zmierzony został za pomocą opracowanego przez ekspertów forumIdei Fundacji Batorego Indeksu Samorządności, który spadł z poziomu 73,6 w roku 2014 do 51,91 w roku 2022. Wyniki wyborów parlamentarnych w 2023 roku dają szansę na zmianę tej tendencji. Jednak nie wystarczy proste przywrócenie stanu sprzed 2015 roku. Po ponad 30 latach od pierwszej reformy samorządowej oraz po przeszło 20 latach od zmiany sposobu wyboru wójtów, burmistrzów i prezydentów konieczne jest dokonanie remanentu. Czeka nas przegląd zadań samorządu, dostosowanie finansowania, ale także pogłębienie samorządności zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości, nie tylko w relacjach rządu i władz lokalnych, ale także między władzami lokalnymi a mieszkańcami. Wreszcie – potrzebna jest debata o kierunku systemowych zmian, a powinni w niej wziąć udział politycy, samorządowcy, eksperci i po prostu obywatele.
Wobec wielu ważnych wyzwań, przed którymi stoją rząd i Parlament, takich jak przywracanie praworządności czy zapewnienie bezpieczeństwa wobec wojny za naszą wschodnią granicą, kwestia wzmocnienia samorządu i samorządności może wydawać się mniej pilna. Nic jednak bardziej mylnego. Na przykładzie Ukrainy widać, jak ważna dla odporności państwa jest decentralizacja, a doświadczenia pandemii COVID-19 i kryzysu uchodźczego uczą, jak istotne dla rozwiązywania problemów okazało się zaangażowanie obywateli. Wobec piętrzących się trudności konieczne jest wyzwolenie potencjału, jaki zgromadzono we wspólnotach lokalnych. Aby tak się stało, nie wystarczy odwrócenie zmian z ostatniego okresu. Potrzebujemy nowej fali samorządności – pisze Joanna Załuska, redaktorka zbioru.
Jak pokazały zlecone przez Fundację Batorego badania, których wyniki prezentowaliśmy w raporcie Polki i Polacy o samorządności…, dominujące jest postrzeganie samorządu lokalnego jako inwestora, który specjalizuje się w pozyskiwaniu zewnętrznych środków („stara się”, „załatwia”, „pisze projekty”, „składa wnioski”) oraz wydawaniu ich na kolejne projekty, zwykle remonty i budowę nowej infrastruktury. Jeśli samorządy lokalne w Polsce mają zbudować coś więcej i nie zamienić się w inwestorów zastępczych, muszą odpowiedzieć na oczekiwania mieszkańców w zakresie usług publicznych i w sferze wzmacniania poczucia lokalnej wspólnoty, zwłaszcza po pandemii i wobec coraz większych zewnętrznych zagrożeń – pisze w tekście poświęconym wnioskom z tych badań Adam Gendźwiłł.
Co jest potrzebne, by wznieść polską samorządność na ten nowy wyższy poziom? Dawid Sześciło pisze o naprawie lokalnych usług publicznych, Hubert Izdebski o pomysłach na reformę relacji między samorządowymi władzami ustawodawczymi a wykonawczymi, Iwona Sagan o tym, jak wzmocnić samorząd regionalny, Julita Łukomska o koniecznych zmianach w systemie finansowania JST, Paweł Kubicki o budowaniu miejskiej odporności na kryzysy, a Katarzyna Sztop-Rutkowska o tym, jak rozwijać kulturę partycypacji mieszkańców w polskich wspólnotach samorządowych.
Zachęcamy do lektury!
POBIERZ PUBLIKACJĘ W PLIKU PDF
Źródło: Informacja nadesłana do redakcji
