Decyzje dotyczące kierunków rozwoju terenów wiejskich i rolnictwa muszą być wyrazem oczekiwań i woli całego społeczeństwa, dlatego zwracamy się z apelem do wszystkich kandydatów startujących w wyborach do Parlamentu RP o zadeklarowanie potrzeby wypracowania i przyjęcia Paktu społecznego dla polskiego rolnictwa.
Zapewnienie godziwych dochodów wszystkim gospodarstwom rolnym, odpowiedniej jakości i ilości żywności wszystkim mieszkańcom Polski oraz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich powinno stać się priorytetem dla każdego polityka i decydenta w naszym kraju.
Nie stać nas na dalsze narażanie bezpieczeństwa Polski z powodu ignorowania nasilających się zagrożeń ekonomicznych, społecznych i środowiskowo-klimatycznych w obecnej produkcji rolnej. Najwyższy czas na podjęcie systemowych, strategicznych zmian w polskim rolnictwie uwzględniając w tym procesie głos opinii publicznej, konsumentów, obawy lokalnych społeczności wiejskich, a przede wszystkim oczekiwania wszystkich rolników i rolniczek, a nie –tak jak to wygląda obecnie –głównie środowisk związanych z modelem intensywnej, przemysłowej i wielkoskalowej produkcji rolnej.
Tylko takie podejście do rozwoju polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich zapewni nam bezpieczeństwo żywnościowe oraz ochronę społecznych, kulturowych i przyrodniczych wartości polskiej wsi. Zostaną one utracone, jeśli będziemy traktować obszary wiejskie w Polsce wyłącznie jako miejsce produkcji płodów rolnych. Aby temu zapobiec, polskie rolnictwo będzie musiało stawić czoła wielu trudnym wyzwaniom.
Wyzwania ekonomiczne
Udział rolników w łańcuchu wartości to dziś jedynie 21%. Ponadto, gwałtowny wzrost cen środków produkcji: energii, paliw, nawozów itp., przy jednoczesnej niestabilności cen płodów rolnych, powoduje brak przewidywalności dochodów rolniczych. Wysoka inflacja i rosnące ceny są szczególnie niebezpieczne dla rolników, ponieważ sprzedają oni plony jesienią, a nasiona i inne środki produkcji nabywają na wiosnę kolejnego roku. Polityka państwa powinna wzmacniać konkurencyjność polskich rolników na wiele sposobów, w tym poprzez:
- rozbudowanie połączeń tranzytowych dla produktów rolno-żywnościowych, tak by ich nadmiar nie prowadził do zaniżania pozycji rynkowej polskich producentów rolnych. Negatywnym przykładem zaniechań w tym zakresie jest obecna problematyczna sytuacja związana ze zwiększeniem importu produktów rolnych z Ukrainy;
- wspieranie rozwoju przetwórstwa rolnego w Polsce, szczególnie dla dostaw z mniejszych gospodarstw;
- zapobieganie przez instytucje publiczne nieuczciwym praktykom handlowym, np. w punktach skupu, a także innych formach sprzedaży pośredniej.
Konkurencyjność polskiego rolnictwa powinna zostać skierowana na wzrost jakości produktów żywnościowych oraz wsparcie wchodzenia przez rolników w systemy produkcji rolnej pozwalającej na przynajmniej częściowe uniezależnienie się od kosztów zewnętrznych. W świetle ostatnich problemów na rynkach rolnych pozostanie przy podejściu konkurowania „na ilość” spowoduje wzrost problemów w wielu polskich gospodarstwach rolnych, w szczególności o mniejszej skali produkcji.
Wyzwania społeczne
Rolnictwo jest miejscem zatrudnienia dla 7 proc. pracujących, a obszary wiejskie są miejscem życia dla 40 proc. polskiego społeczeństwa oraz sezonowo miejscem odpoczynku i rekreacji dla tysięcy obywateli naszego kraju. Walory kulturowe i przyrodnicze polskiej wsi są ważnym źródłem dochodów osób zajmujących się turystyką, zwłaszcza agroturystyką.
W związku z tym intensyfikacja produkcji rolnej, zwłaszcza zwierzęcej (fermy przemysłowe) nie może przebiegać bez poszanowania dla wielofunkcyjności obszarów wiejskich. Nie może prowadzić do sytuacji pozbawiania spokojnego zamieszkania oraz możliwości prowadzenia działalności gospodarczej i społecznej na terenach wiejskich. Ponadto, intensyfikacja produkcji rolnej nie powinna negatywnie oddziaływać na warunki funkcjonowania innych gospodarstw rolnych, np. ograniczając im dostępność wody lub zanieczyszczając glebę i powietrze.
Wyzwania środowiskowo-klimatyczne
Rolnictwo wpływa także znacząco na stan i jakość środowiska przyrodniczego naszego kraju ze względu na areał, na którym prowadzona jest produkcja rolna. Powszechna chemizacja produkcji rolnej, brak praktyk chroniących zasoby naturalne oraz oddzielenie produkcji roślinnej od zwierzęcej także degradująco oddziałują na środowisko i klimat. Ponadto, polskie gospodarstwa rolne coraz częściej muszą mierzyć się z negatywnymi skutkami zmiany klimatu, zwłaszcza wydłużającymi się okresami suszy, późnymi przymrozkami wiosennymi oraz innymi ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, np. nawalnymi deszczami.
Wraz z kryzysem klimatycznym pojawiają się także zagrożenia w postaci nowych chorób roślin i zwierząt. Konieczne jest włączenie do polskiego rolnictwa działań skierowanych na powstrzymanie skutków zmiany klimatu i odpowiednią adaptację do niej. Ich podstawą powinny być cele określone w Europejskim Zielonym Ładzie oraz Strategii „Od pola do stołu”. Niezbędna jest ochrona gleb, zasobów wodnych i różnorodności biologicznej jako stanowiących podstawę dla wydajnej i trwałej produkcji rolnej.
Pierwsze kroki
Ważnym krokiem w kierunku wypracowania i przyjęcia Paktu społecznego dla polskiego rolnictwa będzie zrealizowanie przez nowy rząd i Parlament postulatów rolniczych przedstawionych w dokumencie Manifest 100 dni, który został poparty przez Komitet Naukowy Koalicji Klimatycznej, Koalicję Żywa Ziemia oraz ponad 80 organizacji pozarządowych, naukowców i instytucji naukowych.
Zawarte w nim postulaty to:
- wprowadzenie moratorium na budowę nowych ferm przemysłowych w Polsce;
- wprowadzenie do żywienia zbiorowego zielonych zamówień publicznych, ukierunkowanych na dietę planetarną oraz zwiększenie spożycia produktów rolnictwa ekologicznego w przedszkolach, i szkołach oraz placówkach zdrowia publicznego;
- zawieszenie finansowania inwestycji hydrotechnicznych na rzekach ze środków z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich i zwiększenie prawnej ochrony zasobów wodnych w rolnictwie. W szczególności ważne jest wspieranie ochrony zasobów wodnych w rolnictwie poprzez renaturyzację rzek, poprawę retencji glebowej oraz zatrzymanie szkodliwych prac melioracyjnych skutkujących przyspieszeniem odpływu wody z terenów rolniczych.
Skuteczne zmierzenie się z tymi wyzwaniami wymaga aktywnych działań instytucji publicznych i szerokiego wsparcia społecznego. Konieczne jest także silne poparcie polityczne dla celów, kierunków działań i instrumentów odpowiadających na te problemy. Pierwszym krokiem powinno być aktywne włączenie się licznych członków i członkiń przyszłego Parlamentu RP do prac nad Paktem społecznym dla polskiego rolnictwa.
My, niżej podpisani:
prof. Zbigniew Karaczun, Koalicja Klimatyczna
Justyna Zwolińska, Koalicja Żywa Ziemia
Radosław Gawlik, Koalicja Ratujmy Rzeki
Aleksandra Pępkowska-Król, Koalicja Rolnictwo dla Przyrody
Bartosz Zając, Koalicja Stop Fermom Przemysłowym
