Co to jest podatek i skąd się wziął?
Według ogólnej definicji podatek to „świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu, jednostronnie przez ten podmiot ustalonego, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym”.
Obecnie w Polsce płacimy 12 rodzajów podatków. Do najbardziej znanych podatków zalicza się podatki dochodowe (CIT i PIT) oraz podatki konsumpcyjne (VAT i akcyza), na których skupię się w tekście.
Podatki znali już starożytni, a głównym argumentem przemawiającym za koniecznością ich wprowadzenia była różnorodność dóbr, które dzielą się na:
– dobra prywatne, czyli takie które mogą być nabyte i używane przez jedną osobę lub grupę osób będących np. rodziną (np.: żywność, odzież, nabyte kosztowności),
– dobra publiczne, z których może korzystać szeroka grupa osób, bez ograniczania tej możliwości innym (np.: powietrze, obrona narodowa) i należą do wszystkich mieszkańców danego kraju,
– dobra społeczne, które w zasadzie mogłyby być dostępne jedynie dla wybranych, ale w oparciu o wolę polityczną dopuszcza się ich ogólną dostępność (np.: edukacja, opieka zdrowotna).
Obecnie na świecie dominują dwie koncepcje dotyczące zasad opodatkowania. Koncepcja liberalna zakładająca niskie podatki i koncepcja socjalistyczna w której podatki pełnią nie tylko funkcję fiskalną (czyli zasilanie budżetu państwa/samorządu), ale też społeczną i polityczną. I tak na przykład w krajach skandynawskich stawki podatkowe są jednymi z najwyższych na świecie, ale jednocześnie obywatele mogą korzystać z przywilejów „państwa opiekuńczego”. Z kolei według koncepcji liberalnej, czyli „państwa minimum” obciążenia podatkowe w kraju mają być jak najmniejsze, ale w zamian obywatele muszą opiekować się sobą sami.
Jeśli chcemy, by dóbr publicznych i społecznych było jak najwięcej musimy brać pod uwagę to, że generują one określone koszty, których bez odpowiednio wysokich danin (opłat czy podatków) państwo nie zdoła pokryć. Aby tak się stało obywatele muszą dzielić się swoimi dochodami z państwem, a dzięki płaconym podatkom, państwo ma możliwość zapewnienia jego obywatelom:
– odpowiedniego poziomu ochrony i bezpieczeństwa dzięki prawidłowo funkcjonującym służbom ratowniczym (w tym opiece zdrowotnej) i obronnym (pogotowiu, policji, straży pożarnej i wojsku),
– wypłacanie emerytur,
– funkcjonowanie organów władzy ustawodawczej Sejmu i Senatu, a także szkół i sądów.
Z pieniędzy podatników opłacane są też pensje urzędników administracji rządowej, a jakość i efekty ich pracy mają przełożenie na jakość życia w państwie.
