Raport Federacji Polskich Banków Żywności stanowi podsumowanie badania przeprowadzonego wśród samorządów gminnych i wojewódzkich, dotyczącego ich nastawienia do ograniczenia skali marnowania żywności na swoim terenie oraz działań, jakie podejmują, żeby to osiągnąć.
Banki Żywności od ponad 25 lat zajmują się ratowaniem żywności zagrożonej zmarnowaniem i przekazywaniem jej osobom w potrzebie. Jest to codzienna praca, podejmowana w całej Polsce przez 32 lokalne Banki Żywności oraz ponad 3 tysiące współpracujących z nami organizacji i instytucji pomocowych, które dystrybuują żywność bezpośrednio do osób potrzebujących. W ten sposób w 2021 roku przekazaliśmy wspólnie ponad 24 tysięcy ton żywności zagrożonej zmarnowaniem, która ostatecznie trafia do 1,5 miliona osób.
Ratowanie żywności przed zmarnowaniem jest bardzo ważnym zadaniem, gdyż jak pokazały badania zrealizowane w projekcie „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności”, którego liderem była Federacja Polskich Banków Żywności, w Polsce co roku marnuje się około 4,8 mln ton żywności.
To wielki paradoks, że wyrzucamy tyle przydatnego do spożycia jedzenia, podczas gdy jednocześnie w naszym kraju około 1,6 mln osób żyje w skrajnym ubóstwie, doświadczając różnych form głodu. W dobie kryzysu i inflacji problem nie maleje – także osoby dotychczas żyjące we względnym dostatku odczuwają lęk przed tym, czy będą mogły sobie pozwolić na pełnowartościową żywność.
Polska i inne kraje Unii Europejskiej zostały zobowiązane do 2030 roku do zredukowania o 50% ilości marnowanej żywności1. Aby osiągnąć ten bardzo ambitny cel, wiele różnych podmiotów musi zjednoczyć swoje wysiłki. Zadania do wykonania mają zarówno instytucje publiczne, organizacje społeczne, jak i biznes. Wiele zależy też bezpośrednio od konsumentek i konsumentów.
Specjalną rolę w procesie ograniczania strat żywności mają do odegrania samorządy terytorialne, bo temat żywności i żywienia pojawia się w wielu obszarach ich działalności. Gminy, powiaty i województwa organizują zbiorowe żywienie na ogromną skalę m.in. w stołówkach szkolnych, szpitalach, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczych. Organizują i finansują edukację, w tym edukację konsumencką. Realizują zamówienia publiczne, w których mogą stosować klauzule środowiskowe, prowadzą różnorodne działania z zakresu ekologii i ochrony środowiska, kierują gospodarką odpadami. Są istotnym partnerem organizacji pozarządowych ratujących żywność, który wspiera je zarówno finansowo, jak i niefinansowo. Dystrybuują i wykorzystują środki unijne przeznaczone m.in. na ochronę środowiska, innowacyjność, modernizację procesów pomocy społecznej, wprowadzanie zmiany społecznej, edukację. Kształtując lokalne polityki i tworząc dokumenty strategiczne, samorządy wyznaczają kierunki zarówno rozwoju małych wspólnot, jak i całych regionów.
Jak widać, obszarów, w których jednostki samorządu terytorialnego mogą wpływać na ograniczenie marnotrawstwa żywności jest wiele. Niektóre samorządy już dziś znajdują dla ograniczania strat żywności nie tylko pretekst w przepisach prawa, ale także finansowe i pozafinansowe narzędzia do wykonywania konkretnych działań w tym zakresie. Jaka jest jednak skala tej działalności? Ile samorządów zajęło się tym tematem? Jak dokładnie widzą swoją rolę w ograniczeniu marnowania żywności? Jakie działania podejmują? Co im w tym sprzyja, a co przeszkadza? Postanowiliśmy to zbadać.
W badaniu skupiliśmy się na konkretnym typie samorządów: samorządach gminnych i wojewódzkich. Samorządy gminne ograniczyliśmy do gmin miejskich i miejsko-wiejskich powyżej 20 tysięcy mieszkańców. Przyjrzeliśmy się wszystkim samorządom wojewódzkim, lecz pominęliśmy samorządy powiatowe. Dlaczego? Taki wybór był podyktowany tym, że obecna ustawa dotycząca ograniczenia marnowania żywności nakłada obowiązek przekazywania nadwyżek żywności (czyli żywności zagrożonej zmarnowaniem) jedynie na dystrybutorów żywności, a więc sklepy wielkopowierzchniowe powyżej 250 m2. Najwięcej takich sklepów jest w miastach, dlatego podjęliśmy decyzję, że pierwsze badanie dotyczące działań samorządów terytorialnych w zakresie ograniczenia marnowania żywności przeprowadzone w Polsce skupi się właśnie na tej grupie. Jednocześnie doświadczenie Banków Żywności pokazuje, że samorządy wojewódzkie stają się coraz istotniejszym partnerem organizacji pozarządowych w prowadzeniu działań z zakresu ratowania żywności, dlatego postanowiliśmy przyjrzeć się dokładnie także tej grupie.
Badanie, którego wyniki prezentujemy, miało charakter eksploracyjny. Jest pierwszym podejściem do tego tematu w Polsce. Zebrane w jego ramach informacje pozwoliły nam sformułować rekomendacje dla decydentek i decydentów mających wpływ na system prawny w Polsce, dotyczące zmian i doprecyzowania prawa. Takie zmiany pozwoliłyby samorządom łatwiej i skuteczniej realizować działania z zakresu ratowania żywności przed zmarnowaniem.
Dzięki rozpoznaniu dobrych praktyk w pracy polskich samorządów w zakresie przeciwdziałania marnowaniu żywności sporządziliśmy także rekomendacje i podpowiedzi konkretnych działań bezpośrednio dla urzędów gminnych, starostw i urzędów marszałkowskich, które pokazują, co w ramach obowiązującego prawa samorządy mogą robić w tym zakresie już dzisiaj.
Jako Federacja Polskich Banków Żywności i sieć 32 lokalnych Banków Żywności deklarujemy otwartość na współpracę i gotowość do udzielenia wszelkiego wsparcia w zakresie wdrożenia zawartych w tym raporcie rekomendacji wszystkim osobom i podmiotom, które wyrażą zainteresowanie tematem.
Mamy nadzieję, że niniejszy raport stanie się przyczynkiem do debaty na temat roli samorządów terytorialnych w ograniczeniu marnowania żywności i przybliży nas wszystkich do rozwiązania tego palącego problemu.
Cały raport, a także materiały z konferencji „Samorządy Nie Marnują”, są do pobrania na stronie: https://bankizywnosci.pl/samorzady-nie-marnuja/
Źródło: https://bankizywnosci.pl/
