Fundusz korkowy zwany też kapslowym, to wyodrębnione w gminnym budżecie środki, pozyskiwane od przedsiębiorców ubiegających się o zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Pieniądze pochodzące z tych źródeł w całości powinny zostać przeznaczone na przeciwdziałanie problemom wynikającym z uzależnień od alkoholu i narkotyków. W skali kraju są to środki rzędu 700 mln zł.
Prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych oraz integracji społecznej osób uzależnionych od alkoholu należy do zadań własnych gmin. Są one realizowane poprzez uchwalany corocznie przez radę gminy program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych stanowiący część strategii rozwiązywania problemów społecznych.
Obowiązki gmin
Gminy są zobowiązane do podejmowania działań zmierzających do ograniczania spożycia napojów alkoholowych. Ponadto powinny dążyć do:
- zmiany struktury spożywania alkoholu,
- inicjowania i wspierania przedsięwzięć mających na celu zmianę obyczajów w zakresie sposobu spożywania tych napojów,
- inicjowania działań na rzecz trzeźwości w miejscu pracy,
- przeciwdziałania powstawaniu i usuwania następstw nadużywania alkoholu,
- wspierania działalności w tym zakresie organizacji społecznych i zakładów pracy,
- popierania tworzenia i rozwoju organizacji społecznych, których celem jest krzewienie trzeźwości i abstynencji, oddziaływanie na osoby nadużywające alkoholu oraz udzielanie pomocy ich rodzinom, jak również zapewniać warunki sprzyjające działaniom tych organizacji.
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych co roku wydaje rekomendacje do realizowania i finansowania gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, które stanowią zalecenia do realizacji zadań w tym zakresie.
Gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych
Organem wykonującym zadania w zakresie szeroko pojętej profilaktyki alkoholowej są gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, które powołują wójtowie. Komisja ta podejmuje również czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego. Osoby wchodzące w skład komisji muszą posiadać odpowiednie przeszkolenie z zakresu profilaktyki alkoholowej.
Ustawa nie precyzuje, o jakie szkolenia chodzi, ale PARPA przygotowała „Ramowy program szkolenia dla gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych”. Program obejmuje 53 godziny dydaktyczne i składa się z 6 głównych bloków tematycznych, ze wskazaniem czasu potrzebnego do jego omówienia. Każdy z bloków zawiera listę dostępnych publikacji z omawianego zakresu. Ponadto istnieje potrzeba podnoszenia swoich kwalifikacji, ponieważ wciąż pojawiają się nowe metody pracy w tym zakresie.
Środki finansowe na realizację profilaktyki alkoholowej
Dochody z opłat za zezwolenia stanowią źródło dochodów gminy, ale nie mogą być wrzucone do jednego worka, gdyż ich przeznaczenie jest ściśle określone w przepisach. Mogą być one wykorzystywane tylko na realizację gminnych programów profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz gminnych programów dotyczących narkomanii.
Przykłady wykorzystywania środków finansowych:
1) zakup materiałów edukacyjnych dla dzieci i młodzieży;
2) organizowanie zajęć sportowo-rekreacyjnych promujących abstynencję i zdrowy styl życia;
3) prowadzenie warsztatów profilaktyki alkoholowej dla dzieci i młodzieży;
4) prowadzenie grup zainteresowań, np. taneczne, plastyczne, sportowe;
5) organizowanie konkursów, koncertów, pikników, imprez profilaktycznych;
6) szkolenia i podnoszenie kompetencji rodziców i nauczycieli w zakresie profilaktyki alkoholowej;
Na stronie www.programyrekomendowane.pl znajdują się bazy programów profilaktycznych.
Zgodnie ze stanowiskiem WHO Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych nie rekomenduje podejmowania współpracy w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych z przedstawicielami przemysłu alkoholowego
Coraz częściej zdarza się bowiem, iż za ofertą realizacji czy sfinansowania oddziaływań profilaktycznych stoi przemysł alkoholowy. W programach realizowanych na zlecenie przemysłu alkoholowego bardzo często w sposób nadmierny podkreślane są pewne treści, przy jednoczesnym ignorowaniu innych ważnych informacji, np. skupienie się na uczeniu kontroli picia i podkreślaniu kultury spożywania napojów alkoholowych, budowanie pozytywnych skojarzeń przy jednoczesnym pomniejszaniu wartości abstynencji, przemilczeniu ryzyka strat bieżących czy szkodliwości napojów alkoholowych nie tylko dla młodych ludzi, ale również dla osób dorosłych.
W zakresie wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi gminy współdziałają również z Kościołem Katolickim i innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi.
Zezwolenia na sprzedaż alkoholu
Zgodnie z art. 18 ustawy, sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia w miejscu lub poza miejscem sprzedaży może być prowadzona tylko na podstawie zezwolenia wydanego przez wójta właściwego ze względu na lokalizację punktu sprzedaży. Przedsiębiorca musi złożyć w tym celu stosowny wniosek. Do wydania zezwolenia konieczna jest pozytywna opinia gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Członkowie komisji, na podstawie upoważnienia wójta mają prawo do kontroli przedsiębiorcy w zakresie np. sprzedaży alkoholu nieletnim lub sprawdzenia legalności pochodzenia alkoholu.
Konsekwencje finansowe
Finansowanie z tych środków działań, które nie mieszczą się w programach stanowić będzie naruszenie dyscypliny finansowej. Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych stanowi w art. 11 ust. 1, że naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia. W związku z tym należy zwrócić szczególną uwagę na termin wydania środków pochodzących z korkowego. Niewydane środki Rada Gminy musi zgłosić, jako wydatki niewygasające. Oznacza to, że będą one mogły być przeznaczone na realizację programu w roku przyszłym. Niepodjęcie takiej uchwały również będzie naruszeniem dyscypliny finansów publicznych.
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2016 r. poz. 487).
Opracowanie: Barbara Chrzanowska
