Poniżej kompendium wiedzy, w którym zaprezentowano zrówno definicje, jak też interesujące przykłady innowacji, a także możliwe źródła finansowania innowacji społecznych.

Czym jest innowacja społeczna?

Termin “innowacja społeczna” jest stosunkowo nowy. Jednak koncepcja znana jest od lat. Można wskazać wiele przykładów innowacji z historii: od przedszkoli po hospicja, od współpracy międzysektorowej po mikropożyczki społeczne.

Innowacje społeczne to termin, ktory doczekał sie wielu definicji, choc żadnej nie uznano dotychczas jako ogólnie obowiązującej. Różni autorzy w swoich definicjach zazwyczaj kładą nacisk, czy też odnoszą się do konkretnego obszaru swojego zainteresowania. Jedni podkreślają w nich rolę takich wartości jak sprawiedliwość, inni kwestie środowiskowe, a jeszcze inni problemy związane z ubóstwem, czy wykluczeniem.

W uporszczeniu można powiedzieć, że innowacje społeczne to wszelkie innowacyjne działania o zdecydowanie społecznych celach (w przeciwieństwie do celów jedynie technologicznych lub biznesowych).

Według Stuarta Congera[1] innowacje społeczne to złożone powiązania pomiędzy nowymi regulacjami, organizacjami i procedurami. Te trzy elementy w praktyce oddziaływują na siebie w procesie tworzenia i wdrożenia innowacji. Ponadto tworzą strukturę myślenia o innowacjach oraz procesu ich wdrażania. Skupienie się na jednym tylko z komponentów może prowadzić do braku akceptacji proponowanej zmiany, gdyż pominięcie pozostałych powoduje niekompletność proponowanego rozwiązania. Jak bowiem podejmować decyzję o wdrożeniu nie mając wyobrażenia, np. o koniecznych zmianach w prawie?

Z kolei według Bereniki Marciniec[2] innowacje społeczne są działaniami społecznymi, nastawionymi na polepszenie jakości życia poszczególnych osób, jak i społeczności (np. lokalnych). Mają charakter eksperymentalny, tj. wprowadzają unikalne i zarazem jednorazowe rozwiązania na wielką skalę, a ich efekt końcowy często trudno w pełni przewidzieć. Chodzi o efekty dodatkowe, jakie mogą pociągać za sobą wprowadzane innowacje społeczne. Czy ktoś, bowiem przypuszczał, iż otwarcie nowych rynków pracy dla obcokrajowców w krajach Unii Europejskiej, co może być traktowane, jako innowacja społeczna mająca prowadzić do rozwoju międzynarodowego rynku pracy, spowoduje gwałtowny rozwój tanich linii lotniczych, których oferta dostępna będzie dla większej grupy odbiorców? Czy pomysłowy Muhammad Yunus wprowadzając w życie mikro kredyty dla najbiedniejszych mieszkańców Bangladeszu mógł się spodziewać, że po paru latach staną się one główną formą wyrwania się z biedy dla ubogich kobiet, które nie mając stałego zatrudnienia nie kwalifikują się do zaciągnięcia kredytu w zwykłych bankach komercyjnych? Przedstawiona wyżej definicja podkreśla przede wszystkim aspekt celu podejmowanych działań. Mają się one przyczynić się do poprawy jakości życia. Jednakże nie za wszelką cenę. Pod uwagę trzeba brać, bowiem istniejące ograniczenia, np. surowcowe, czy zagrożenia. Chodzi tu głównie o rozsądne korzystanie z zasobów naturalnych i większe wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii i odnawialnych zasobów.

Jeszcze inne ujęcie definicji innowacji społecznych, coraz bardziej powszechne, znajdziemy w dokumentach Komisji Europejskiej. Według tej definicji, innowacje społeczne oznaczają rozwijanie nowych pomysłów, usług, przy udziale podmiotów publicznych i prywatnych, w tym społeczeństwa obywatelskiego, dla lepszego rozwiązywania problemów społecznych i poprawy usług społecznych.

W opinii Komisji Europejskiej działania podejmowane w ramach innowacji społecznych mogą być pomocne przy rozwiązywaniu takich kwestii jak:

•          sprawne i skuteczne rozwiązywanie problemów społecznych przy ograniczonych możliwościach budżetowych,
•          wsparcie w zakresie kształcenia ustawicznego w celu zapewnienia odpowiednich warunków życia,
•          pozyskiwanie środków prywatnych i pozarządowych w celu uzupełnienia finansowania z budżetu państwa,
•          wspomaganie państw w podejmowaniu reform i innych decyzji politycznych w oparciu o wiedzę,
•          współtworzenie strategicznych inwestycji społecznych.

Innowacje społeczne muszą być elementem kształtowania polityki społecznej państwa oraz wynikać z priorytetów społecznych dla danego kraju[3].

Zdaniem Komisji Europejskiej działaniami innowacyjnymi społecznie będą te działania, które są oparte na oryginalnym wykorzystaniu posiadanych zasobów (w tym materialnych, ludzkich, czy dotyczących zaangażowania partnerów reprezentujących różne sektory gospodarki) w celu rozwiązywania istotnych dla danej społeczności problemów. Cechą charakterystyczną innowacyjności społecznej ma być brak jakichkolwiek ograniczeń przy proponowaniu nowych rozwiązań. Mają one łamać dotychczasowe schematy, być nowatorskie w podejściu do podejmowanych problemów. Może to dotyczyć wykorzystania zarówno sprawdzonych już rozwiązań w odniesieniu do nowych grup społecznych lub obszaru działalności, jak i wypracowania świeżych, a nawet eksperymentalnych rozwiązań dla znanych, ale wciąż istotnych problemów[4].

Innowacje społeczne w Polsce i na świecie

Innowacje społeczne w polskim wydaniu

W Polsce nie ma jednej przyjętej definicji innowacji społecznej. Najczęściej stosuje się definicję ustaloną przez Komisję Europejską i opisuje się ją, jako nowe pomysły (produkty, usługi, modele) spełniające potrzeby społeczne lepiej niż rozwiązania alternatywne oraz tworzące nowe relacje społeczne i powodujące współpracę.

Do ciekawych inicjatyw o charakterze innowacji społecznych zaliczyć można:

• projektowanie przestrzeni publicznych osiedli przez mieszkańców, np. Design for All (Centrum Designu Gdynia), accessible design (BBS Architekci), rewitalizacja gdyńskiej Chyloni (samorząd – MOPS Gdynia);
   
• projekty poprawy życia lokalnego, np. portal naprawmyto.pl;
   
• innowacyjne narzędzia dla osób z niepełnosprawnościami m.in. syntezator mowy (IVONA Software), oprogramowanie do sterowania urządzaniami elektronicznymi przy pomocy myśli, mimiki twarzy i emocji (projekt NeurON firmy ARound Sp. z o.o.).
   
• projekty przyczyniające się do ograniczania strat i marnowania żywności w łańcuchu dostaw żywności, np. MOST – Model Ograniczania Strat i Marnowania Żywności z Korzyścią dla Społeczeństwa

Interesującą inicjatywą wspierającą innowacje społeczne jest Fundusz Innowacji Społecznych dla Łodzi. Fundusz to program wieloletni, wspierający innowacyjne projekty z obszarów: kultury, edukacji, partycypacji czy pomocy społecznej. Stawia sobie za cel również wzmocnienie młodych i niedoświadczonych organizacji pozarządowych. Będzie wspierać przede wszystkim inicjatywy o budżecie nie większym niż 50 tys zł.

Praktyki o zasięgu ponadnarodowym

• Couchsurfing (serwis społecznościowy osób, które oferują darmowe miejsce noclegowe dla trampów; https://www.couchsurfing.org/)
   
• Licencje Creative Commons (utwory na licencjach Creative Commons mogą być wykorzystywane bez konieczności uzyskania każdorazowej, indywidualnej zgody od właściciela praw autorskich)
   
• Sprawiedliwy Handel(Fair trade) – międzynarodowy ruch konsumentów, organizacji pozarządowych, firm importerskich i handlowych oraz spółdzielni drobnych producentów w krajach Trzeciego Świata itp., mający na celu pomoc w rozwoju dla drobnych wytwórców (rolników, rzemieślników) Trzeciego Świata, posługując się metodami wypracowanymi przez biznes, tworząc niezależny system handlowy o zasięgu globalnym.

Jak zdobyć finansowe wsparcie na innowacje społeczne?

Każdy projekt może być innowacyjny społecznie. To czy rzeczywiście jest, zależy od kreatywności autorów. 

Środki na innowacje społeczne mogą pochodzić m.in. ze źródeł prywatnych (np. dotacje fundacji korporacyjnych), albo z środków publicznych (np. konkursy dot. zlecania zadań).

Będą także dostępne w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014-2020, gdzie kładzie się duży nacisk na innowacyjną gospodarkę, ale i na innowacje społeczne.

Innowacje społeczne będą realizowane w ramach wyodrębnionej osi priorytetowej w Programie Operacyjnym Wiedza Edukacja Rozwój (PO WER) na lata 2014-2020 (oś IV). Środki programu wspierać będą działania innowacyjne w skali mikro i makro. Wsparcie będzie kierowane do dwóch kategorii regionów: mniej rozwiniętych (15 województw z wyjątkiem województwa mazowieckiego) oraz przejściowych (województwo mazowieckie).

Uwaga

Celem projektów innowacyjnych będzie wypracowanie nowych rozwiązań, których zastosowanie i wykorzystanie dotyczy całego kraju. Instrumenty te nie będą stosowane wyłącznie w województwie mazowieckim lub wyłącznie w 15 regionach zakwalifikowanych, jako regiony mniej rozwinięte.

Celem interwencji będzie wykorzystanie innowacji społecznych do przetestowania i wypracowania nowych skuteczniejszych rozwiązań problemów w obszarze m.in. zatrudnienia, integracji społecznej, kształcenia przez całe życie oraz modernizacji funkcjonowania administracji publicznej, w przypadku których dotychczasowe działania nie są wystarczające lub wymagają nowego podejścia. Jednocześnie będą się one koncentrowały na najtrudniejszych i kluczowych problemach, wspierając osiągnięcie celów wynikających z dokumentów strategicznych.

Przykładowe typy operacji, na które będzie możliwe uzyskanie wsparcia:

•          wstępne opracowanie, przetestowanie i upowszechnienie oraz włączenie do polityki i praktyki;
   
•          inkubacja nowych zalążkowych pomysłów, w tym ich rozwinięcie i opracowanie;
   
•          przetestowanie i upowszechnienie, a także podjęcie działań w zakresie włączenia do polityki i praktyki.

Potencjalnymi beneficjentami będą:

• podmioty odpowiedzialne za kreowanie, realizację i monitorowanie polityk publicznych oraz kontrolę i nadzór nad tymi politykami;
• administracja publiczna;
• publiczne i niepubliczne instytucje rynku pracy;
• publiczne i niepubliczne instytucje pomocy i integracji społecznej;
• szkoły i placówki systemu oświaty;
• uczelnie;
• przedsiębiorstwa;
• partnerzy społeczno-gospodarczy;
• inne podmioty publiczne i prywatne (organizacje pozarządowe);
• indywidualne osoby.

Potencjalnymi grupami docelowymi działań będą podmioty wykorzystujące wypracowane rozwiązania, podmioty i indywidualne osoby wspierane z wykorzystaniem wypracowanych rozwiązań.

Środki przyznawane będą w trybie konkursowym i pozakonkursowym.

Gdzie szukać informacji?

•          Portal Komisji Europejskiej: www.ec.europa.eu;
   
•          Portal funduszy europejskich: www.efs.gov.pl (program na lata 2014-2020)
   
•          Regionalna platforma i obserwatorium innowacji (woj. śląskie): INNOBSERVATOR SILESIA  
   
•          Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w Warszawie (programy krajowe)

Opracowała: Iwona Raszeja-Ossowska

Źródła:

Kasprzak P., Parteka T., Innowacje – co jest co?, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, 2006 r.

Guide to Social Innovation, Komisja Europejska, luty 2013 r.

Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020, Warszawa 2014 (wersja z dnia: 08.01.2014 r.), Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa 2014 r.

http://ris.slaskie.pl/, dostęp: 04.03.2014 r.

http://ppnt.pl/innowacje-spoleczne.html, dostęp: 04.03.2014 r.

http://www.aktywniobywatele.uml.lodz.pl/palio/html.run?_Instance=novus&_PageID=1&_CatID=284&_CheckSum=-260452332, dostęp: 04.03.2014 r.

http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation/policy/social-innovation/index_en.htm, dostęp: 04.03.2014 r.

https://www.couchsurfing.org/, dostęp: 04.03.2014 r.

www.ncbir.pl, dostęp: 04.03.2014 r.

https://webgate.ec.europa.eu/socialinnovationeurope/, dostęp: 04.03.2014 r.