Celiakia (choroba trzewna) ma podłoże genetyczne i jest chorobą trwającą całe życie. Polega na nietolerancji glutenu. Jest to białko znajdujące się w pszenicy, życie, jęczmieniu i innych zbożach. Jego wartość odżywcza jest niewielka, spełnia głównie rolę kleju wiążącego mąkę.
Celiakia (choroba trzewna) ma podłoże genetyczne i jest chorobą trwającą całe życie. Polega na nietolerancji glutenu. Jest to białko znajdujące się w pszenicy, życie, jęczmieniu i innych zbożach. Jego wartość odżywcza jest niewielka, spełnia głównie rolę kleju wiążącego mąkę.
Spożycie produktów zawierających gluten, nawet w małych ilościach, powoduje reakcję immunologiczną jelita cienkiego, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego i zaniku kosmków (są to małe wypustki błony śluzowej, które zwiększają powierzchnię jelita cienkiego i umożliwiają prawidłowe wchłanianie składników pokarmowych). Pokarm jest wchłaniany tylko w niewielkich ilościach, co doprowadza do niedożywienia organizmu.
Celiakia wcale nie jest rzadką chorobą, jest tylko rzadko rozpoznawana. Choruje na nią 1 osoba na 100, ale jest rozpoznawana tylko w 5%. Objawy mogą być różne.
Objawy celiakii
Klasyczna, pełnoobjawowa postać celiakii występuje najczęściej w wieku od 6 – 24 miesiąca życia. Pierwsze objawy pojawiają się po 4 – 6 tygodniach od wprowadzenia do żywienia produktów zawierających gluten. Dominują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego – przewlekłe biegunki o typie tłuszczowym, bóle brzucha. Pojawiają się objawy typowe dla zespołu złego wchłaniania – upośledzenie wzrostu i masy ciała, niedobór białka, wapnia, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K), kwasu foliowego, nietolerancja dwucukrów, niedokrwistość. Mały wzrost, chudość i duży brzuch to typowy wygląd kilkuletniego, nieleczonego dziecka z celiakią. Na szczęście ta klastyczna postać celiakii obecnie już występuje bardzo rzadko i najczęściej jest wcześnie rozpoznawana i leczona.
W czasie ostatnich dziesięcioleci przebieg celiakii uległ zasadniczej zmianie. Choroba jest wykrywalna w późniejszym wieku, w 60 procentach dopiero u dorosłych. Przeważają postaci skąpoobjawowe i atypowe. Ze strony przewodu pokarmowego typowe są: zespół jelita drażliwego, zaparcia, przewlekłe biegunki, bóle brzucha, nudności, wymioty, wzdęcia, zapalenia kącików ust, w jamie ustnej nawracające afty. Nietypowe objawy, niezwiązane z przewodem pokarmowym to: opryszczkowate zapalenie skóry, niedokrwistość, niski wzrost, osteoporoza, opóźnione dojrzewanie, zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne, zapalenia stawów.
W Polsce do roku 2007 obowiązywał schemat podawania dzieciom glutenu dopiero powyżej 9 miesiąca życia. Późniejsze wprowadzenie glutenu do diety prawdopodobnie było przyczyną braku naturalnej tolerancji glutenu. Obecnie gluten jest wprowadzany w 5 miesiącu życia (nie później niż w 6 miesiącu życia).
Jak ustalić rozpoznanie? Gdy u pacjenta występujące objawy nasuwają podejrzenie celiakii, lub gdy chorobę rozpoznawano w rodzinie, należy zgłosić się do gastroenterologa. Lekarz zdecyduje o wykonaniu specjalnych testów serologicznych, najczęściej dwóch. Jeśli choć jeden z nich będzie dodatni, zostanie wykonana biopsja jelita cienkiego i przeprowadzone badanie histopatologiczne. Stwierdzenie zaniku kosmków jelita cienkiego ostatecznie potwierdza rozpoznanie. Powyższe badania powinny być przeprowadzone w trakcie normalnej diety, bez ograniczeń, trwającej minimum 6 tygodni.
Leczenie celiakii
Jedynym sposobem leczenia celiakii jest ścisła dieta bezglutenowa obowiązująca przez całe życie. Skrupulatne jej przestrzeganie powoduje, że już w pierwszych tygodniach zaczynają znikać patologiczne objawy, powraca dobry stan zdrowia, śluzówka jelita cienkiego stopniowo powraca do normy.
Produkty, które nie zawierają glutenu to: ryż, kukurydza, ziemniaki, warzywa strączkowe, gryka, tapioka, kasztany jadalne, mleko i pochodne, mięso, ryby, jajka, oleje roślinne, warzywa, owoce. Na rynku gotowe produkty nie zawierające glutenu (również pieczywo i ciastka) oznaczane są „przekreślonym kłosem”. Należy być bardzo ostrożnym przy kupowaniu innych, gotowych produktów, ponieważ istnieje obawa, że w trakcie przygotowywania dodano do nich mąkę. Dotyczy to na przykład gotowych zup, sosów, półgotowego mięsa, a także ciast i innych słodyczy.
Dr Irena Dziewońska
