Na przestrzeni lat zmieniał się sposób żywienia dzieci. Stosowano różne metody i preparaty. Niemowlęta znosiły to dobrze, może głównie dlatego, że przeważało karmienie piersią. Pokarm kobiecy jest zawsze gotowy do podania i nie wymaga specjalnych przygotowań. Jego temperatura jest taka, jak temperatura ciała.
Poniższe wytyczne dotyczące żywienia dzieci zdrowych zostały opracowane przez zespół ekspertów, powołanych przez konsultanta krajowego w dziedzinie pediatrii w maju 2007 roku.
Żywienie niemowląt karmionych piersią
Karmimy „na żądanie„, to znaczy wtedy, gdy dziecko się tego domaga – nie przestrzegamy stałych godzin, karmimy również w nocy. W pierwszych tygodniach życia dziecko jest przystawiane do piersi bardzo często, nawet co 1 godz., ale z czasem ustala sobie pewien rytm i odstępy między karmieniami wynoszą ok. 3-4 godz. Zgodnie z zaleceniami WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) dzieci powinny być karmione wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia. Maluchy regulują sobie bardzo dobrze ilość spożywanego mleka, ale czasem matkom wydaje się, że mają go za mało. Najlepszym sprawdzianem jest prawidłowe przybieranie na wadze. Orientacyjnie w pierwszym półroczu przyrost masy ciała dziecka powinien wynosić 15-30 g /dobę, 150-200g/tydz. i 600-1000g/mies. Utrzymując stale karmienie piersią, najwcześniej w 5-tym, a najpóźniej w 6-tym miesiącu życia wprowadzamy niewielką ilość glutenu. Może to być kaszka lub kleik zbożowy glutenowy, podawany raz dziennie pół łyżeczki, najlepiej w 100 ml przecieru jarzynowego. Można także podać w mleku matki lub bezpośrednio do buzi dziecka.
W pierwszym półroczu u dziecka karmionego tylko piersią może wystąpić niedobór żelaza, warto skonsultować to z lekarzem. Trzeba pamiętać również o podawaniu witaminy D.
W drugim półroczu życia, utrzymując karmienie piersią „na żądanie” wprowadzamy posiłki uzupełniające. Stanowią one główne źródło żelaza.
w 7-9 miesiącu życia:
– zupę jarzynowa lub przecier jarzynowy codziennie, z gotowanym mięsem lub rybą (1-2 razy w tygodniu), bez wywaru, z dodatkiem kleiku zbożowego glutenowego i 1/2 żółtka co drugi dzień;
– kaszkę lub kleik bezglutenowy, lub glutenowy;
– sok owocowy lub przecier, nie więcej niż 150g.
W 10 miesiącu życia posiłki uzupełniające to:
–obiad z 2 dań: zupa jarzynowa z kaszką glutenową i jarzynka z gotowanym mięsem( rybą 1-2 razy w tygodniu), 1/2 żółtka do posiłków codziennie;
– kaszki i kleiki glutenowe i bezglutenowe, niewielkie ilości pieczywa, biszkopty, sucharki;
– przecier lub sok owocowy (nie więcej niż 150g).
W 11 i 12 mies. życia posiłki uzupełniające:
– obiad z 2 dań: zupa jarzynowa z kaszką glutenową i jarzynka z gotowanym mięsem (lub rybą 1-2 razy w tyg) ewentualnie z ziemniakiem lub ryżem i całe jajko (3-4 razy w tygodniu);
– produkty zbożowe (kaszki lub kleiki glutenowe i bezglutenowe, pieczywo, biszkopty, sucharki), łączone z produktami mlecznymi np. mleko modyfikowane, twarożek, jogurt, kefir, bez konserwantów, z ograniczeniem cukru (kilka razy w tygodniu);
– przecier lub sok owocowy (nie więcej niż 150 g).
Oczywiście wszystkie nowe produkty należy wprowadzać kolejno, zaczynając od małych ilości (kilka łyżeczek) i obserwując reakcję dziecka. Posiłek uzupełniający najlepiej podawać po zakończonym karmieniu piersią. W przypadku, gdy dziecko odmawia jedzenia nowych posiłków, można odwrócić kolejność. Konsystencja jarzyn i mięsa powinna pobudzać żucie pokarmu. Wprowadzamy mleko następne (nr2) w przypadku, gdy matka przestaje już karmić piersią.
Schemat sztucznego żywienia niemowląt
Sztuczne karmienie wprowadza się, gdy dziecko z jakiś względów nie może być karmione piersią lub matka wybiera ten sposób żywienia. Nie należy podawać niemowlętom mleka krowiego ani niemodyfikowanego mleka w proszku. Zawiera ono zbyt dużo białka i niektórych składników mineralnych, natomiast za mało mikroelementów, witamin, nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz żelaza. Specjalnie dla niemowląt są produkowane przez różne firmy mleka modyfikowane: mleko początkowe nr 1 (dla niemowląt do 6 miesiąca życia) i mleko następne nr 2 (powyżej 6 miesiąca życia). Jest to mleko krowie, ale specjalnie zmodyfikowane tak, by jak najbardziej przypominało pokarm kobiecy.
Wyłącznie mleko początkowe podajemy w pierwszych 4 miesiącach życia, w 1 miesiącu – 7 posiłków po 90-110 ml, w następnych – 6 posiłków po 110-130-150 ml. Oczywiście wielkość porcji oraz liczba posiłków są podane orientacyjnie, należy dostosować je do potrzeb dziecka.
W 5 miesiącu życia możemy przejść na 5 karmień po 180 ml, w tym wprowadzamy 1 raz zupę jarzynową (z dodatkiem 1 łyżeczki masła lub oliwy z oliwek) oraz soki owocowe lub skrobane jabłko (50-100 ml).
W 6 miesiącu dodajemy do zupy kleik glutenowy (pół łyżeczki na 100 ml) i 10g gotowanego mięsa bez wywaru lub ryby (1-2 razy w tygodniu). Sok owocowy lub przecier możemy zwiększyć do 150 ml. Nadal podajemy mleko początkowe.
W 7 miesiącu życia wprowadzamy 3 razy mleko następne po ok. 180 ml, do jednego dodajemy 2-3g/100 ml kaszki zbożowej glutenowej, a do drugiego kleik bezglutenowy – w takich samych proporcjach. Zupa – przecier jarzynowy z dodatkiem 1/2 żółtka co drugi dzień i z gotowanym mięsem lub rybą (2 razy w tygodniu). Jeden raz 150 ml kaszki na mleku następnym lub deser mleczno-owocowy. Sok owocowy lub przecier nie więcej niż 150 ml.
W 8 miesiącu zwiększamy kleik dodawany do mleka następnego do 6g (czubata łyżeczka) na 100 ml, pozostałe posiłki jak w 7 mies.
W 9 miesiącu życia zwiększamy posiłki do 200 ml, 2 razy mleko następne, 1 raz z kaszką glutenową i 1 raz z bezglutenową oraz kaszka na mleku. Zupa jarzynowa i soki owocowe jak w poprzednich miesiącach, zamiennie można podać kompot i biszkopt.
W 10 miesiącu 3 razy 220 ml mleko następne, łącznie z produktami zbożowymi (kaszki glutenowe i bezglutenowe, niewielkie ilości pieczywa, biszkopty, sucharki). Obiad z dwóch dań: zupa jarzynowa z kaszą glutenową i jarzynka z gotowanym mięsem (15-20g) lub rybą (1-2 razy w tyg.) i pół żółtka z dodatkiem ziemniaka lub ryżu. Przecier owocowy, sok, owoce lub kompot, nie więcej niż 150 ml.
W 11 i 12 miesiącu posiłki jak w 10 miesiącu życia. Należy już wprowadzić 3-4 razy w tygodniu całe jajko oraz kilka razy w tygodniu twarożek, jogurt, kefir (tylko naturalne składniki, bez konserwantów, z ograniczeniem cukru).
Żywienie dzieci zdrowych w wieku 1-3 lat
We wrześniu 2007 roku zespół ekspertów powołany przez konsultanta krajowego w dziedzinie pediatrii opracował zasady żywienia dzieci w wieku 13-36 miesięcy. Mają one na celu przedstawienie żywienia tak, aby razem z kształtowaniem prawidłowego rozwoju fizycznego i intelektualnego zapewniały prawidłowe wzrastanie oraz zmniejszały ryzyko otyłości i niedożywienia. Przestrzeganie tych zasad może w przyszłości zmniejszyć ryzyko choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu 2 i otyłości. Dieta dziecka powinna być urozmaicona pod względem doboru produktów. Dobowy jadłospis powinien uwzględniać produkty z 5 grup:
1- mięso, ryby, wędliny, jajka;
2- mleko i przetwory mleczne;
3- warzywa i owoce;
4-przetwory zbożowe;
5- tłuszcze roślinne.
Dziecko powinno spożywać w ciągu dnia 4-5 posiłków, nie powinno w tym czasie oglądać telewizji ani bawić się, niewskazane jest pojadanie między posiłkami. Dzieci same na ogół dobrze regulują wielkość zjadanych porcji, nie należy ich zmuszać do jedzenia. Aby reguły żywienia odniosły oczekiwany skutek dziecko powinno być przyzwyczajane do codziennej aktywności fizycznej.
Praktyczne zastosowanie zaleceń (opracowanie zespołu ekspertów)
1. Należy codziennie spożywać pieczywo i przetwory zbożowe pochodzące z pełnego przemiału zbóż.
2.Należy codziennie spożywać produkty nabiałowe, takie jak mleko (w tym mleko modyfikowane przeznaczone dla dzieci w wieku po-niemowlęcym), maślankę, kefir lub jogurt, dla dzieci powyżej 24 miesiąca życia ze zmniejszoną zawartością tłuszczu.
3.Należy codziennie jeść warzywa (w tym warzywa strączkowe) i owoce.
4.Chude mięso czerwone, w tym wędliny, powinny być spożywane nie częściej niż dwa-trzy razy w tygodniu, a jajka kurze w dni, w których nie jest spożywane mięso.
5. Mięso drobiowe powinno być spożywane dwa- trzy razy w tygodniu, zawsze bez skóry.
6. Wskazane jest spożywanie ryb 1-2 razy w tygodniu.
7. Posiłki powinny być przygotowywane z udziałem tłuszczy roślinnych (najlepiej oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego) z ograniczeniem tłuszczu zwierzęcego.
8. Należy ograniczyć dodatek soli do potraw i produktów spożywczych.
9. Należy ograniczyć spożywanie słodkich napojów i pić czystą wodę.
10. Dziecko powinno codziennie być aktywne fizycznie, bawiąc się lub grając przez kilkadziesiąt minut, najlepiej na świeżym powietrzu.
Dieta bezglutenowa
Jest stosowana przy podejrzeniu lub rozpoznaniu choroby trzewnej (celiakii), której istotą jest nietolerancja glutenu. Dieta polega na całkowitym wyeliminowaniu z pożywienia pokarmów z dodatkiem naturalnych lub przetworzonych zbóż pszenicy, żyta i jęczmienia (zawierają gluten).
W diecie możemy stosować:
– ryż, kukurydzę, kaszę gryczaną i jaglaną, mąkę ziemniaczaną, soję, tapiokę, sago. Możemy używać ich w postaci kaszki, chrupek lub mąki, z której można wykonać pieczywo, ciasto lub makaron;
– mleko i przetwory mleczne (także mieszanki modyfikowane) oraz jajka, mięso, szlachetne wędliny;
– naturalna kawa (ale nie zbożowa), herbata, kakao, czekolada (nie nadziewana), cukier, miód, przyprawy;
– owoce i warzywa.
Do przygotowywanych potraw oczywiście nie można dodawać mąki (pszennej, żytniej, ani jęczmiennej). Jeśli kupujemy gotowe, przetworzone potrawy zawsze należy przeczytać, czy nie ma w nich dodatku mąki pszennej, żytniej lub jęczmiennej. W wielu większych sklepach są stoiska z produktami bezglutenowymi, są one oznaczone symbolem przekreślonego kłosa.
Dieta w alergii na białka mleka krowiego
Jest to jedno z wcześniejszych uczuleń. Najczęściej dotyczy niemowląt i małych dzieci ( do 2 – 3 lat). Podstawą leczenia jest dieta eliminacyjna, polegająca na wyłączeniu z pożywienia mleka i produktów mlecznych. Wykluczamy również maślankę, jogurty, kefiry, śmietanę, twarogi, wszelkie sery, masło, czasem nawet cielęcinę i wołowinę. Przy stosowaniu gotowych produktów powinniśmy sprawdzić, czy nie zawierają one dodatku mleka. Szczególnie należy być ostrożnym przy wypiekach (pieczywo, ciastka), margarynie oraz przetworach mięsnych (pasztety, kiełbaski, parówki). Do niedawna w przypadku karmienia piersią, również matka podlegała rygorom dietetycznym. Obecnie stwierdzono, że dieta matki nie przynosi spodziewanych wyników.
Dzieci z alergią na mleko karmione sztucznie oraz karmione piersią i otrzymujące posiłki uzupełniające, na zlecenie lekarza (recepta) otrzymują specjalne mieszanki mleko-zastępcze. Są to:
- hydrolizaty z kazeiny mleka krowiego (Nutramigen, Pregestimil). Są bardzo skuteczne, ale gorzkie i o przykrym zapachu. Starsze dzieci czasem nie chcą ich pić;
- hydrolizaty z białek serwatkowych (Bebilon Pepti, Alfare) są lepsze w smaku;
- niekiedy w ciężkiej alergii istnieje konieczność zastosowania preparatów o wysokim stopniu hydrolizy, zawierające wolne aminokwasy (Bebilon Amino), bardzo skuteczne, ale o złym smaku i zapachu.
Obecnie nie zaleca się mieszanek sojowych, ani mleka koziego (bardzo łatwo dochodzi do uczulenia).
W sprzedaży są również mieszanki o niskim stopniu hydrolizy, mniej uczulające, niż zwykłe mleko modyfikowane. Są przeznaczone dla dzieci zdrowych, które mają obciążenia rodzinne alergią. Są oznaczone przy nazwie firmy symbolami HA.
Dieta przy nietolerancji laktozy
Objawy nietolerancji laktozy (wzdęcie, gazy, kurczowy ból brzucha, biegunka) występują u osób z niedoborem laktazy (enzymu trawiącego). Pierwotny niedobór laktazy, prawdopodobnie uwarunkowany genetycznie, u dzieci obserwujemy rzadko. Pierwsze objawy występują najwcześniej powyżej 2-3 roku życia. U niemowląt i małych dzieci częściej pojawia się niedobór wtórny w następstwie uszkodzenia nabłonka jelita cienkiego, w przebiegu ciężkich biegunek np. rotawirusowych, pasożytów, choroby trzewnej i innych.
Leczenie pierwotnego niedoboru polega na zastosowaniu diety z wyłączeniem mleka (głównego źródła laktozy). Dziecko na diecie bez laktozy musi otrzymywać wapń, nie należy całkowicie rezygnować z nabiału. Większość dzieci dobrze toleruje jogurty, kefiry, sery dojrzewające i kwaśne białe sery. Należy je wprowadzić do diety, a wykluczyć jedynie produkty mleczne niefermentowane.
W przypadkach niedoboru wtórnego, tylko niekiedy istnieje konieczność zastosowania diety. U niemowląt lekarz może zlecić podawanie mieszanek niskolaktozowych (np. Bebilon niskolaktozowy, a przy towarzyszącej nietolerancji mleka krowiego – Nutramigen). Przy wtórnym niedoborze dietę stosuje się najczęściej krótko, około 2 tygodni.
