Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
Przytoczony wyżej zapis jest treścią artykułu 61 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W tym samym artykule Konstytucji ustawodawca określił ograniczenia prawa dostępu do informacji publicznej. Aby miało ono miejsce, ochrona informacji musi wynikać z ustawy oraz chronić jedno z dóbr wymienionych we wspomnianym artykule 61. Konstytucji, czyli dotyczyć ochrony wolności i praw osób i innych podmiotów gospodarczych oraz ochrony porządku publicznego, bezpieczeństwa oraz ważnego interesu gospodarczego państwa. Jednocześnie ostatni ustęp art. 61. Konstytucji mówi, że ustawy wyznaczają tryb dostępu do informacji publicznej.
Co z tego wynika?
Przepisy szczegółowe
W Polskim systemie prawnym ustawą, która reguluje konstytucyjne prawo dostępu do informacji publicznej jest Ustawa o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 roku /Dz. U. z 2001 roku, Nr 112, poz. 1198/.
Kto ma prawo do dostępu do informacji publicznej?
W myśl zapisów wskazanej wyżej ustawy prawo do dostępu do informacji publicznej przysługuje każdemu /art. 2/. Każdemu, czyli osobom fizycznym będącym obywatelami polskimi i obywatelom innych państw, osobom prawnym, w tym instytucjom państwowym.
Warto też wiedzieć, że nie ma prawnego obowiązku uzasadniania wniosku dotyczącego chęci uzyskania informacji publicznej. W praktyce oznacza to, że nie musimy podawać żadnych argumentów wnosząc o dostęp do informacji publicznej.
Ograniczenia dostępu do informacji publicznej
Zakres ograniczeń dostępu do informacji publicznej /art. 5 ustawy/, który był już sygnalizowany w zapisie konstytucyjnym, dotyczy:
- ochrony informacji niejawnych,
- ochrony innych tajemnic ustawowo chronionych,
- ochrony prywatności osób fizycznych,
- ochrony tajemnicy przedsiębiorcy.
Pamiętać jednak należy, że to na urzędniku ciąży obowiązek wskazania konkretnego przepisu, na podstawie którego zaklasyfikował daną informację jako informację wymagającą utajnienia.
Zdarza się, że powołując się na ochronę prywatności osób fizycznych lub na ochronę innych tajemnic ustawowo chronionych, odmawia się udostępnienia informacji publicznej. W takich przypadkach bardzo często przywoływana jest ustawa o ochronie danych osobowych. Warto wiedzieć, że ochrona pewnych elementów informacji publicznej nie upoważnia odmowy jej udostępnienia, czy też udostępnienia innych jej części. Dane identyfikujące osobę w dokumencie można na przykład zaczernić i udostępnić informację pozbawioną elementów podlegających ochronie.
W jaki sposób uzyskać dostęp do informacji publicznej?
Chcąc uzyskać dostęp do informacji publicznej powinniśmy wpierw zajrzeć do Biuletynu Informacji Publicznej instytucji (strona BIP urzędu gminy), w gestii której ta informacja pozostaje.
Samorządowe Biuletyny Informacji Publicznej to podstawowe źródło informacji dotyczących organów administracyjnych i ich funkcjonowania. Publikowane są w nich m. in. informacje na temat zamierzanych działań lokalnych władz, projektów aktów normatywnych oraz programów w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobów ich realizacji, wykonywania i skutków realizacji tych zadań. W BIP można znaleźć także informacje dotyczące trybu działania organów władz samorządowych oraz sposobów stanowienia aktów publicznoprawnych – a więc treści niezbędnych z punktu widzenia możliwości włączania się przez mieszkańców w procesy decyzyjne. Dlatego też bardzo istotne jest, by zawartość poszczególnych BIPów była przejrzysta i zrozumiała dla obywateli, a konstrukcja biuletynu możliwie nieskomplikowana i „intuicyjna”. Niestety, w praktyce wygląda to różnie. Problem sprowadza się w znacznej mierze do tego, że rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 18 stycznia 2007 r. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej regulujące kwestię standardów, jakie powinny spełniać BIPy, określa te standardy dość ogólnikowo. Biuletyny mają więc w efekcie zróżnicowaną formę, a zakres zamieszczanych w nich treści też nie jest jednolity[1].
Jeśli poszukiwana informacja nie została opublikowana w BIP, ani nie została udostępniona w inny sposób, kolejnym krokiem powinno być złożenie wniosku o jej udostępnienie. Taki wniosek może być złożony w formie ustnej lub pisemnej. W przypadku, gdy informacja nie może być udzielona „od ręki“ składamy wniosek na piśmie. Oprócz określenia informacji, do której chcemy uzyskać dostęp, we wniosku określamy sposób/ formę udzielenia informacji.
Z mocy prawa, informacja powinna zostać udzielona bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu 14 dni od złożenia wniosku. Termin biegnie od dnia dostarczenia wniosku do instytucji.
Może się zdarzyć, że żądana informacja nie może być udzielona we wskazanym wyżej terminie. Wówczas instytucja powinna nas o tym powiadomić zachowując termin 14 dni. W powiadomieniu musi znaleźć się informacja o powodach opóźnienia oraz nowy termin załatwienia sprawy. Nie może być on jednak dłuższy niż 2 miesiące od daty złożenia wniosku. Warto wówczas ocenić podane powody opóźnienia pod kątem ich zasadności, czy podano je tylko licząc na przewlekanie sprawy.
Możliwa jest także sytuacja, w której otrzymamy z instytucji zawiadomienie. Takie pismo może pojawić się wtedy, gdy instytucja informuje, że nie może udzielić informacji we wskazanej formie. Zawiadomienie może także zawierać informację o wysokości opłaty, jaką należy uiścić za przetworzenie informacji do pożądanej przez wnioskodawcę formy. Możemy na nasz wniosek otrzymać również odpowiedź w formie decyzji o odmowie udzielenia informacji.
W wymienionych wyżej przypadkach także obowiązuje termin 14 dni.
Jeśli zdarzy się tak, że w ciągu 14 dni nie otrzymamy żadnej odpowiedzi z instytucji na złożony wniosek, wnioskodawcy przysługuje prawo złożenia zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie, które składa się do organu administracji publicznej wyższego stopnia.
Kiedy instytucja, do której złożyliśmy wniosek o udostępnienie informacji publicznej nadal ignoruje konieczność udzielenia odpowiedzi pomimo złożenia zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie, należy złożyć skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA).
Zasadą dotyczącą udzielania informacji publicznej jest jej nieodpłatność. Jeśli jednak, na przykład, ze względu na formę informacji czy formę dostarczenia instytucja przekazująca informację poniesie dodatkowe koszty, może pobrać opłatę im odpowiadającą. Wcześniej musi o tym fakcie poinformować wnioskodawcę. Jeśli chcemy przyspieszyć bieg sprawy możemy po otrzymaniu takiej informacji powiadomić instytucję o akceptacji przedstawionych kosztów. Pamiętać należy, że brak odpowiedzi na zawiadomienie po 14 dniach skutkować będzie zaakceptowaniem opłaty.
Jeśli wnioskodawca spotka się z przypadkiem odmowy udzielenia informacji, to należy zwrócić uwagę, o czym wspomniano wyżej, by miała ona charakter decyzji administracyjnej. By można mówić o decyzji administracyjnej, musi być wydana na piśmie i spełniać następujące kryteria:
- zawierać oznaczenie instytucji wydającej,
- oznaczoną datę wydania,
- oznaczenie stron,
- zawierać podanie podstawy prawnej, na której oparto decyzję,
- zawierać rozstrzygnięcie,
- zawierać uzasadnienie prawne i faktyczne,
- zawierać pouczenie o możliwości i trybie odwołania się od decyzji,
- być opatrzone podpisem, z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska osoby upoważnionej do wydania decyzji.
Jeśli od decyzji przysługuje prawo do wniesienia powództwa do sądu powszechnego lub skargi do sądu administracyjnego, musi ona zawierać pouczenie o takiej możliwości.
Dodatkowo, na podstawie zapisów ustawy o dostępie do informacji publicznej, decyzja, o której mowa powinna zawierać:
- imiona, nazwiska i funkcje osób, które zajmowały stanowisko w toku postępowania o udostępnienie informacji publicznej,
- oznaczenie podmiotów, których ochrona dóbr spowodowała wydanie decyzji odmownej.
Jeżeli decyzja nie zawiera rozstrzygnięcia lub dotyczy tylko części wniosku, brakuje pouczenia o prawie do odwołania lub o prawie do złożenia skargi/powództwa do sądu, wnioskodawca powinien złożyć żądanie uzupełnienia lub sprostowania decyzji. Na tę czynność przewidzianych jest 14 dni od dnia otrzymania decyzji. Jest to istotne ze względu na ewentualne terminy przekazania sprawy do sądu, gdyż zaczynają one biec od momentu otrzymania odpowiedzi.
W przypadku, gdy decyzja nie zawiera elementów innych niż wyżej wymienione należy złożyć odwołanie, gdyż złożenie żądania uzupełnienia lub sprostowania decyzji innych elementów decyzji niż wymienione w poprzednim akapicie, nie powoduje wstrzymania biegu terminu na złożenie odwołania. Warto o tym pamiętać, by uniknąć sytuacji, w której otrzymamy uzupełnioną decyzję po terminie umożliwiającym na złożenie odwołania od decyzji.
Odwołanie od decyzji składa się do organu wyższego stopnia /informacja o miejscu złożenia odwołania winna znajdować się w decyzji/. Jeśli w decyzji podano nieprawidłowy organ, jako właściwy do rozpatrzenia odwołania, z tego tytułu nie ponosimy odpowiedzialności. Na jego złożenie jest 14 dni od daty otrzymania i składa się je za pośrednictwem organu I instancji.
Może zdarzyć się, że wniosek o udzielenie informacji publicznej został skierowany do instytucji, nad którą nie ma organu wyższego stopnia i wydała ona decyzję o odmowie udzielenia informacji publicznej. W takiej sytuacji mamy prawo złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy do tej samej instytucji, także pamiętając o dochowaniu 14 dniowego terminu od otrzymania decyzji.
W terminie 14 dni organ II instancji powinien rozpatrzyć odwołanie od decyzji organu I instancji. Jeśli termin ten nie został dochowany powstają okoliczności pozwalające na złożenie zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie /do tej samej instytucji/. W przypadku braku reakcji na zażalenie, kolejnym działaniem powinno być złożenie skargi do WSA na bezczynność instytucji.
Pamiętać należy, by dokumentację sprawy prowadzić w formie pisemnej, gdyż taka forma pozwala na ewentualne skuteczne odwołanie się od decyzji.
Zbadanie sprawy przez organ odwoławczy kończy się wydaniem decyzji. Możliwe są następujące rozstrzygnięcia:
- utrzymanie w mocy zaskarżonej decyzji,
- uchylenie w części lub w całości zaskarżonej decyzji z orzeczeniem, co do istoty sprawy – decyzja o udostępnieniu lub nie danej informacji,
- uchylenie w całości zaskarżonej decyzji i przekazanie do ponownego rozpatrzenia przez organ I instancji, gdy sprawa wymaga przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego,
- uchylenie zaskarżonej decyzji i umorzenie postępowania I instancji,
- umorzenie postępowania odwoławczego.
Decyzja organu odwoławczego kończy drogę postępowania administracyjnego. Innymi słowy jest ostateczna i nie przysługuje od niej odwołanie do wyższej instancji. Jeśli jest ona negatywna, to nie zamyka jednak dalszej drogi prawnej. Istnieje możliwość złożenia skargi lub powództwa do sądu. Informacja o takiej możliwości musi znaleźć się w pouczeniu decyzji organu II instancji.
Właściwym do rozstrzygania, w przypadku powołania się przez organ II instancji na ochronę danych osobowych, prawo do prywatności, ochronę tajemnicy innej niż państwowa, służbowa, skarbowa lub statystyczna, jest, w drodze powództwa, sąd powszechny.
Jeżeli organ odwoławczy II instancji powołał się na inne przesłanki, a zwłaszcza na ochronę tajemnicy państwowej, służbowej, skarbowej lub statystycznej, właściwym organem rozstrzygającym skargę na decyzję będzie wojewódzki sąd administracyjny.
W obu przypadkach termin na złożenie powództwa lub skargi wynosi 30 dni od dnia otrzymania decyzji.
Sąd powinien w ciągu 30 dni od otrzymania akt sprawy wydać w niej wyrok.
Jeśli po korzystnym rozstrzygnięciu sprawy dla wnioskodawcy, czy to po decyzji II instancji w postępowaniu administracyjnym, czy też po korzystnym dla wnioskodawcy postępowaniu na drodze sądowej, instytucja /jej pracownicy/ w dalszym ciągu odmawia dostępu do informacji, której dotyczyła sprawa, zachodzić może podejrzenie o celowym unikaniu obowiązku udostępnienia informacji publicznej. Działanie takie jest niezgodne z prawem i zagrożone karą. Jest to w tym kontekście przesłanka do zawiadomienia prokuratury.
Orzecznictwo
Obywatele ubiegający się o dostęp do informacji publicznej wciąż natykają się na różne przeszkody m.in. twierdzenie, że dana informacja nie może być podana ze względu na ochronę danych osobowych czy z uwagi na tajemnicę handlową. Wiele spraw trafia na wokandę. W związku z tym orzecznictwo w sprawie dostępu do informacji publicznej jest niezwykle bogate. Wiele intersujących rozstrzygnięć jest udostępnianych on-line w ramach projektu „Decydujmy razem”. Szczegóły znjadziesz tutaj.
Niniejszy tekst nie jest opinią prawną. Ma charakter informacyjny.
Opracowała: Iwona Raszeja-Ossowska
Źródła:
· Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
· Ustawa o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 roku (Dz. U. z 2001 roku, Nr 112, poz. 1198 z późn. zm.)
· http://isp.org.pl/aktualnosci,1,1248.html, online: 27.05.2013 r.
· http://www.decydujmyrazem.pl/prawo/monitoring_prawa.html, online: 27.05.2013 r.
