Rozwój społeczeństwa obywatelskiego, a co za tym idzie wzrost świadomości społecznej oraz oczekiwań kierowanych w stronę samorządów, pociąga za sobą konieczność stworzenia płaszczyzny dla uczestnictwa mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących rozwoju społeczności lokalnej. Sprawna komunikacja oraz wykorzystanie technik i narzędzi umożliwiających uczestnictwo (partycypację) mieszkańców gminy w toczących się procesach decyzyjnych niesie za sobą szereg korzyści dla pojedynczych mieszkańców gminy, władzy lokalnej i całej społeczności.
Niniejszy poradnik ma na celu przybliżyć pojęcie partycypacji i stosowanych w tym procesie instrumentów – dostępnych samorządom oraz obywatelom, tak aby zachęcić przedstawicieli organizacji do akywnego udziału w procesach współdecydowania na poziomie lokalnym.
Partycypacja – definicja
Partycypacja to:
- aktywny udział mieszkańców gminy w istotnych dla niej, jej mieszkańców lub określonych grup społecznych sprawach
- to włączanie społeczności lokalnej w procesy powstawania dokumentów planistycznych i podejmowania kluczowych decyzji.
Partycypacja społeczna to włączanie organizacji pozarządowych, lokalnego biznesu oraz inicjatyw obywatelskich, czyli mniej sformalizowanych grup obywateli, w rozwiązywanie problemów lokalnych i podejmowanie kluczowych decyzji dotyczących wspólnoty lokalnej.
Partycypacja społeczna polega na:
· komunikowaniu się mieszkańców z władzami gminy i władz gminy z mieszkańcami
· obustronnej współpracy.
Partycypacja społeczna to inaczej proces, w którym dwie lub więcej stron współdziała w przygotowaniu planów, realizacji określonej polityki i podejmowaniu decyzji.
Cechą charakterystyczną partycypacji jest aktywny udział wszystkich partnerów biorących udział w procesie współdziałania.
Uzasadnienia dla realizacji zasady partycypacji społecznej na poziomie lokalnym:
- aspekty prawne – samorządność oznacza nie tylko prawo, ale także powinność oddziaływania na wiele lokalnych struktur społecznych i gospodarczych
- aspekty społeczne – rozwój lokalny nie może dokonywać się bez aktywnego współudziału mieszkańców, a władza lokalna nie ma monopolu na wiedzę
- aspekty finansowo-techniczne – skuteczne działania na rzecz rozwoju lokalnego wymagają partnerstwa (publiczno-prywatnego, publiczno-społecznego, publiczno-prywatno-społecznego).
Cel partycypacji
Celem partycypacji jest angażowanie, czy mówiąc językiem potocznym wciąganie mieszkańców w proces podejmowania ważnych dla społeczności decyzji.
Zasady partycypacji
Skuteczna realizacja procesu partycypacji wymaga od każdej ze stron procesu przestrzegania takich zasad, jak:
· zaufanie
· jawność
· szacunek dla partnerów
· dążenie do kompromisu
· koncentracja na problemach
· uczciwość
· szczerość intencji.
Skuteczny przebieg procesu partycypacji wymaga ponadto:
- kreatywności i aktywności partnerów
- skonkretyzowanej wizji dotyczącej kierunków i form rozwoju społeczności lokalnej
- gotowości do konsensusu dla wizji i sposobów jej osiągnięcia.
Jak zaangażować mieszkańców w sprawy lokalne?
Aby zachęcić mieszkańców do zaangażowania się w sprawy lokalne warto:
- dokonać identyfikacji najistotniejszych problemów, z jakimi borykają się mieszkańcy
- poznać preferencje mieszkańców dotyczące sposobów rozwiązania tych problemów i gotowości ich osobistego zaangażowania się w te działania
- zidentyfikować liderów opinii gotowych zarazić ideą współdziałania pozostałych mieszkańców oraz grupy, które powinny być zainteresowane w rozwiązaniu problemu
- wyjaśnić mieszkańcom przyczyny, skutki i możliwe sposoby rozwiązania problemu lub załatwienia sprawy
- zyskać przychylności mieszkańców dla działań zmierzających do osiągnięcia celów uznanych za ważne
- włączyć mieszkańców w rozwiązywanie konkretnych problemów lub załatwianie określonych spraw.
Metodologia partycypacji
Partycypacja społeczna jest nieodłącznie związana z komunikacją społeczną.
Komunikacja społeczna może być realizowana w formach biernych i czynnych.
Formy bierne komunikacji obejmują jednokierunkową komunikację, w której mieszkańcy otrzymują informację o przebiegu i wynikach prac prowadzonych w ramach podejmowania decyzji przez samorząd.
Formy czynne obejmują dwukierunkową komunikację, której mieszkańcy są odbiorcami informacji i jednocześnie mogą reagować na przekazywane informacje, przedstawiając swoje propozycje oraz wyrażając swoje opinie i oceny.
KOMUNIKACJA SPOŁECZNA – przykłady |
|
FORMY BIERNE |
FORMY CZYNNE |
|
|
Podstawowymi wyzwaniami dla władzy lokalnej w obszarze partycypacji są:
- zapewnienie skutecznej komunikacji dwustronnej pomiędzy urzędem i obywatelem oraz obywatelem i urzędem
- kształtowanie zinstytucjonalizowanej współpracy trójstronnej między samorządem terytorialnym, organizacjami pozarządowymi oraz lokalnym biznesem
- wspieranie formalnych i nieformalnych grup obywatelskich w realizacji celów ważnych dla lokalnej wspólnoty.
Kluczowym wyzwaniem dla społeczności lokalnej jest gotowość do aktywnego udziału w procesach partycypacyjnych.
Włączanie społeczności w procesy decyzyjne odbywa się za pomocą różnych instrumentów.
Poniżej w tabeli opis wybranych instrumentów partycypacji.
Instrument | Opis |
wybory
|
|
Referendum
|
|
Konsultacje społeczne
|
|
Postępowanie administracyjne |
|
Akcje bezpośrednie |
|
Budżet partycypacyjny |
|
Konsultacje instytucjonalne |
|
Ankietowanie
|
|
Forum lokalne |
|
Grupy wielokrotne |
|
Konferencja konsensualna |
|
Partycypacja. Korzyści dla społeczności lokalnej i władzy lokalnej
· konsultowanie problemów gminy, określonych grup i środowisk
· budowanie atmosfery sprzyjającej rozwiązywaniu problemów
· tworzenie „banku” propozycji możliwych rozwiązań zidentyfikowanych problemów
· zwiększenie prawdopodobieństwa wypracowania trafnych i społecznie akceptowanych decyzji
· rozwiązywanie lokalnych problemów z udziałem mieszkańców w sposób konstruktywny i bardziej skuteczny
· ograniczanie konfliktów w społecznościach lokalnych
· legitymizacja społeczna decyzji władz
· aktywizacja lokalnej społeczności
· usprawnienie komunikacji ze społecznością lokalną
· możliwość uregulowania współpracy władzy lokalnej z organizacjami społecznymi
· mobilizowanie zasobów lokalnych do realizacji różnorodnych przedsięwzięć przyczyniających się do wzrostu jakości życia mieszkańców.
Ponadto partycypacja wpływa na:
· podniesienie jakości podejmowanych decyzji poprzez identyfikację nowych możliwości oraz potencjalnych problemów, co z kolei pozwala zaplanować działania o wyższej efektywności, budzące znacznie mniejsze kontrowersje, a tym samym łatwiejsze do realizacji
· wzrost wiarygodności i wzmocnienie wizerunku samorządu jako instytucji transparentnej oraz otwartej na potrzeby i problemy mieszkańców
· mobilizowanie ludzi i środków do realizacji różnorodnych przedsięwzięć wspierających rozwój lokalny
Długofalowo, partycypacja zapewnia samorządowi istotne oszczędności.
Społeczność lokalna – obywatele, grupy formalne i nieformalne, lokalny biznes – która uczestniczy w procesie partycypacji staje się rzeczywistym partnerem dla władz samorządowych.
Opracowała: Iwona Raszeja-Ossowska
***
Źródło:
- Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2003 Nr 96 poz. 873)
- Hausner J. (red.), Komunikacja i partycypacja społeczna, Kraków 1999, http://www.msap.uek.krakow.pl/doki/publ/komunikacja.pdf, dostęp: 15.03.2012 r.)
- http://www.decydujmyrazem.pl