We wrześniu 2009 roku pisałam w Witrynie o cukrzycy u dzieci i młodzieży. Obecnie chciałabym poruszyć ten temat trochę inaczej – jak może pomóc osoba postronna, która normalnie nie ma kontaktów z chorymi, w przypadku spotkania dziecka z cukrzycą w stanie nagłego pogorszenia.
Co to jest cukrzyca?
Na wstępie krótkie przypomnienie. Cukrzyca typu 1 jest przewlekłą chorobą metaboliczną, o podłożu genetycznym. Dochodzi w niej do niszczenia komórek B w trzustce i niedoboru insuliny. Powoduje to wzrost poziomu cukru we krwi (hiperglikemia). Choroba może wystąpić u małych dzieci, u przedszkolaków, uczniów i nastolatków. Najczęściej pierwsze objawy cukrzycy występują około 10 roku życia. Pojawia się nadmierne pragnienie, oddawanie dużej ilości moczu, senność, osłabienie i chudnięcie.
Leczenie cukrzycy
Leczenie polega na substytucyjnym podawaniu insuliny, którą wstrzykuje się do podskórnej tkanki tłuszczowej. Jest to jedyny hormon, który obniża poziom cukru we krwi. Obecnie już rzadko podaje się go igłą i strzykawką. Najczęściej stosuje się wstrzykiwacze piórowe, tzw. peny. Dostępna jest także osobista pompa insulinowa, która podaje insulinę w sposób ciągły. Możliwe jest ustalanie zmiennej szybkości i podawanie dodatkowych dawek. Podstawowe elementy leczenia to oprócz insulinoterapii, prawidłowe żywienie, aktywność fizyczna i edukacja zdrowotna. Dziecko z cukrzycą, tak jak jego rówieśnicy, może brać udział we wspólnych grach, zabawach i nauce, a także wyjazdach na wycieczki, nie powinno się go tego pozbawiać.
Hipoglikemia – niedocukrzenie. Szybkie udzielenie pomocy
Starsze dzieci, które są dokładnie przeszkolone, dobrze same sobie radzą z oznaczaniem poziomu cukru i dawkowaniem insuliny, w zależności od potrzeb (poziomu cukru we krwi, spożywanych posiłków, wysiłku fizycznego). Młodszym dzieciom pomaga najbliższa rodzina. Zdarzają się jednak sytuacje szczególne, gdy dziecko jest samo, bez fachowej opieki i nagle występuje u niego niedocukrzenie krwi (hipoglikemia). Przyczyną może być duży wysiłek fizyczny, brak posiłku o określonej porze, czy podanie zbyt dużej dawki insuliny. Dziecko blednie, poci się, może być senne, trudno nawiązujące kontakt. Konieczne jest szybkie udzielenie pomocy – najlepiej podać doustnie sok owocowy lub herbatę z cukrem, ewentualnie miód, kostki cukru lub glukozy. Najczęściej następuje szybka poprawa, ale nie należy zostawiać dziecka samego, najlepiej zawiadomić rodziców.
Ciężka postać hipoglikemii, gdy dziecko jest nieprzytomne, zapada w śpiączkę, jest stanem zagrożenia życia. Nie wolno podawać niczego do ust, ponieważ grozi to zachłyśnięciem i uduszeniem. Należy szybko wezwać pogotowie, równocześnie sprawdzić, czy dziecko ma przy sobie glukagon. Glukagon to preparat w ampułce, który dzieci z cukrzycą powinny nosić przy sobie. Zawartość strzykawki należy wstrzyknąć do fiolki i po rozpuszczeniu wciągnąć ponownie do strzykawki. Natychmiastowe wstrzyknięcie domięśniowe w ciężkiej postaci hipoglikemii może uratować dziecku życie.
Warto wiedzieć, że obniżenie poziomu cukru we krwi jest najczęstszą przyczyną zasłabnięcia dziecka z cukrzycą.
Jeśli spotkamy dziecko w śpiączce, o którym nic nie wiemy, powinniśmy sprawdzić, czy ma specjalną opaskę informującą o cukrzycy albo leki. Brak ich nie wyklucza choroby i wskazane jest postępowanie jak wyżej.
Hiperglikemia – przecukrzenie. Szybkie udzielenie pomocy
Odwrotna sytuacja, przecukrzenie, czyli zbyt wysoki poziom cukru we krwi (hiperglikemia) przebiega powoli. Przyczyną może być opuszczenie planowego wstrzyknięcia insuliny, poważne błędy w żywieniu, zbyt mała aktywność fizyczna, a także współistniejąca choroba. Częstą przyczyną bywa potajemne podjadanie przez dziecko niedozwolonych posiłków lub słodyczy. Objawy pojawiają się stopniowo – zwiększone pragnienie, częste oddawanie moczu, brak apetytu, złe samopoczucie. Skóra staje się sucha i zaczerwieniona (przy niedocukrzeniu jest blada i wilgotna). W takiej sytuacji zaleca się oznaczenie poziomu cukru oraz badanie moczu i podanie odpowiedniej dawki insuliny. Jeżeli nie ma w tej chwili tej możliwości, należy skontaktować się z rodzicami, podając jednocześnie dziecku do picia niesłodzone płyny. Dalsze narastanie objawów, takich jak ból głowy, brzucha, nudności, wymioty i bardzo typowy głęboki, ciężki oddech świadczą już o rozwoju kwasicy cukrzycowej. Jest to stan bardzo groźny i pacjent powinien być jak najszybciej umieszczony w szpitalu.
Więcej informacji na ten temat znajdziecie Państwo w książeczce wydanej przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w 2009 roku pod redakcją dr n.med. Aleksandry Górskiej pod tytułem „Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu” w serii „One są wśród nas„.
