Nie ma nic przyjemniejszego w wiosenne słoneczne popołudnie, jak wycieczka poza zabudowania wsi na najbliższy pagórek czy wzgórze. Nie ważne czy nazywa się Kalwaryja, Wierzgóra czy Łysa Góra. W każdym przypadku wspinanie się na szczyt dostarcza nam niezapomnianych przeżyć i doznań wzrokowych. Doszedłszy w najwyższe miejsce możemy podziwiać całą okolicę, leżącą u naszych stóp, dostrzeganą w postaci panoramy.
Czym jest panorama?
Panorama to daleki rozległy widok lub zespół widoków, które oglądamy obracając się w wysoko położonym miejscu. Panorama składa się z szeregu mniejszych widoków ograniczających widnokrąg.
Na pierwszym planie panoramy znajduje się zwykle szachownica pól, łąk i pastwisk, będąca dowodem wielowiekowej działalności rolniczej człowieka. Działki oddzielają od siebie najczęściej tzw. miedze, które były przedmiotem legendarnych sporów rodów chłopskich, trwających niejednokrotnie na przestrzeni wielu pokoleń. Wśród rozłogu pól zdarzają się również bardziej wyraźnie zarysowane granice działek w postaci zadrzewień śródpolnych, granicznych, przydrożnych, łęgowych oraz wzdłuż cieków wodnych. Są to najczęściej samotniki, kępy oraz pasma, które były wykorzystywane przez miejscową ludność trudniącą się rolnictwem do krótkiego odpoczynku oraz spożycia posiłku w upalne dni, dając ku temu miejsce, chłód i cień. Te “oazy” naturalnej roślinności stanowią siedlisko wielu roślin oraz zwierząt niezbędnych do zachowania równowagi przyrodniczej; są zarazem bardzo cennym urozmaiceniem krajobrazu. Stanowią także dowód prowadzenia gospodarki małorolnej. Opisana w ten sposób szachownica pól, łąk i pastwisk znajdująca się na pierwszym planie panoramy to tzw. przedpole widoku.
Patrząc dalej dostrzegamy pasmo wiejskiej zabudowy. Domy i budynki gospodarcze stanowią środek panoramy. Najczęściej widać tylko górne partie budynków, szczególnie dachy, gdyż ściany toną w morzu zieleni przydomowej. Nad zabudowaniami zarysowują się z lekka kształty okolicznych wzniesień widzianych z dala, których granica nierzadko zanika, zlewając się w jedno z niebem. Widziane daleko na horyzoncie kontury okolicznych wzgórz stanowią tło widokowe. Kluczowym elementem wieńczącym całość kompozycji bywa jednak dostrzegany z oddali kościół. Znajduje się on zwykle na wzgórzu i dominuje nad wszystkimi zabudowaniami. Jest widzianym z oddali znakiem wiary mieszkańców, zaś jego wieża stanowi punkt orientacyjny dla podróżujących. Górująca nad innymi budowla jest dominantą panoramy. Rozglądając się uważnie dalej dostrzeżemy inne znaczące budowle, które wprawdzie nie przerastają swoją skalą świątyni, ale wyróżniają się znacznie od pozostałych zabudowań. Może nią być, na przykład stary dwór na wzgórku, czy wysoki wiatrak. Wymienione obiekty to akcenty w analizowanej przez nas panoramie. Czasami zdarza się, że w oglądanym widoku występuje tafla wody o sporej powierzchni, która odbijając znajdujące się nad nią elementy powoduje zwielokrotnienie wrażeń. Woda jest niezwykle cennym elementem kompozycyjnym w krajobrazie i pełni rolę zwierciadła w panoramie. Panorama z przestrzennego punktu widzenia jest wnętrzem o olbrzymiej skali. Charakterystyczne jest tutaj, że oś patrzenia, czyli odległość od punktu obserwacji do jego przedmiotu, jest krótsza od długości ściany, czyli zarysowanego w oddali horyzontu. Istotną cechą każdego widoku jest powierzchnia widoku – im znajdujemy się na wyżej usytuowanym punkcie obserwacyjnym tym widzimy więcej. Analizując z dala wygląd danej wsi zwróćmy uwagę na jeszcze jedną rzecz.
Jaka jest sylweta naszej miejscowości?
Jeżeli obiekty użyteczności publicznej oraz zabudowania mieszkalne i gospodarcze mają charakter zabytkowy, mówimy wtedy o historycznej sylwecie miejscowości. Wówczas oglądana przez nas osada wygląda z dala niczym skansen. Przykładem ilustrującym taki stan rzeczy może być miasteczko Biecz na Podkarpaciu. W przypadku, gdy wszystkie zabudowania wsi- publiczne i prywatne- powstały po II wojnie światowej i nie noszą form zabytkowych mówimy o współczesnej sylwecie miejscowości. Dobrym przykładem dla tego rodzaju zjawiska jest wieś Łężany pod Krosnem, gdzie zabudowa mieszkaniowa oraz górujący nad nią kościół i dom kultury są dziełem ostatnich kilkudziesięciu lat. Przedstawiona poniżej panorama miejscowości Rogi stanowi kolejną odmianę sylwety polskiej wsi. W przypadku gdy zabudowania mieszkalne i gospodarcze mają charakter współczesny, ale góruje nad nimi historyczna zabytkowa budowla, mamy do czynienia z sylwetą mieszaną.
Przykład panoramy
Centrum wsi Rogi widziane z Rogowskiej Góry
Powyższa panorama przedstawia daleki widok wsi Rogi oglądany ze szczytu Rogowskiej Góry. Przedpole widoku stanowią tu połacie nie uprawianej ziemi porośnięte trawą. W środku naszego widoku znajduje się znacząca powierzchnia obszaru zabudowy wiejskiej. Nad nią widoczna jest historyczna bryła kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja, będąca akcentem panoramy. Nad całością kompozycji góruje jednak masyw nowej murowanej świątyni, która jest w trakcie budowy. Stanowi ona dominantę analizowanego widoku. Na prawo od współczesnego kościoła widnieje bryła nowej plebani. Ze względu na wyróżniającą się skalę, budynek stanowi w panoramie akcent. Sylweta wsi Rogi, z występującymi naprzemiennie w obszarze widoku formami historycznymi i współczesnymi, ma charakter mieszany.
***
