Rozmowa z Anną Gnach, sołtyską Bożkowic i liderką projektu „Poradnictwo sołeckie 2025”.
Na Dolnym Śląsku powstała inicjatywa, która w praktyczny sposób wspiera sołtysów w codziennej pracy i pomaga im odnaleźć się w gąszczu przepisów. Projekt „Poradnictwo sołeckie 2025” to dzieło zespołu, kierowanego przez Annę Gnach, laureatkę tytułu Sołtys Roku 2024. O idei projektu, jego efektach i o tym, dlaczego wiedza to dziś najważniejsze narzędzie pracy sołtysa, rozmawiamy z jego pomysłodawczynią.
Przemysław Chrzanowski, Witryna Wiejska: – Skąd wziął się pomysł na stworzenie projektu „Poradnictwo sołeckie 2025” i dlaczego jego realizacja koncentruje się właśnie na Dolnym Śląsku?
Anna Gnach, sołtyska wsi Bożkowice: – Pomysł zrodził się z bardzo praktycznej potrzeby. W pracy sołtysa brakuje jakiegokolwiek systemowego wsparcia edukacyjnego. Kiedy zostaje się sołtysem, nikt nie przekazuje żadnego „pakietu startowego”, nie ma obowiązkowych szkoleń, nie ma instruktażu, gdzie szukać odpowiedzi na podstawowe pytania. A przecież to funkcja, która wymaga znajomości przepisów, procedur i zasad funkcjonowania sołectwa.
Kilka lat temu, wraz z koleżankami z sołtyskami doszłyśmy do wniosku, że skoro nikt nas nie szkolił, same możemy stworzyć przestrzeń, w której będziemy się wspierać i uczyć. Tak powstał pomysł na projekt poradniczy, a tegoroczna edycja, „Poradnictwo sołeckie 2025”, jest jego rozwinięciem. Skupiłyśmy się na Dolnym Śląsku, bo tu działa Stowarzyszenie Sołtysów Dolnego Śląska, które objęło nas patronatem, i tu najlepiej znamy potrzeby środowiska sołeckiego.
Jakie największe braki kompetencyjne i edukacyjne dostrzegacie u osób pełniących funkcję sołtysów, i jak poradnictwo ma pomóc w ich uzupełnieniu?
– Największe deficyty dotyczą obszarów prawnych i organizacyjnych. Wielu sołtysów, zwłaszcza nowych, nie wie, jak formalnie zwołać zebranie wiejskie, kto decyduje o wydatkach z funduszu sołeckiego, czy jakie dokumenty są potrzebne przy realizacji zadań.
Nasze poradnictwo ma im pomóc odnaleźć się w tej rzeczywistości – zarówno przez szkolenia i warsztaty, jak i dzięki dostępowi do „Vademecum sołtysa”, czyli internetowego kompendium wiedzy. Umieściłyśmy tam wzory pism, wniosków, porad prawnych, a także krótkie filmiki instruktażowe pokazujące dobre praktyki sołeckie. To wszystko dostępne jest na stronie solectwo.org.pl, którą stworzyłyśmy w poprzedniej edycji i nadal rozwijamy.
W projekcie połączyłyście spotkania stacjonarne z formą on-line – jak wyglądała realizacja działań i jak uczestnicy reagowali na tę formułę?
– Chciałyśmy, by projekt był jak najbardziej dostępny. Spotkania on-line mają ogromny zasięg – pozwalają wziąć udział osobom z całej Polski, a nagrania zostają na stronie. Jednocześnie bardzo zależało nam na spotkaniach na żywo, bo te mają zupełnie inny klimat.
W tym roku warsztaty odbyły się w Paszowicach, Mirsku i Sobótce, a ich tematyka była bardzo praktyczna – fundusz sołecki, organizacja zebrań wiejskich, podstawy prawne funkcjonowania sołectw. Z kolei podczas webinarów poruszałyśmy kwestie bieżących zmian w prawie, m.in. analizowałyśmy nowelizację ustawy o samorządzie gminnym i funduszu sołeckim z 2025 roku. Gościliśmy też Grażynę Jałgos-Dębską, która szczegółowo wyjaśniała konsekwencje tych przepisów, a ja poprowadziłam spotkanie poświęcone roli sztucznej inteligencji w pracy sołtysa.
Jakie tematy i problemy najczęściej pojawiały się podczas spotkań?
– Najczęściej powtarzające się pytania dotyczyły prawidłowego wykorzystania funduszu sołeckiego, zasad sporządzania protokołów, wniosków i uchwał, ale też relacji sołtysa z gminą. Oprócz spotkań grupowych prowadziłyśmy indywidualne telefoniczne dyżury eksperckie, w ramach których udzieliłyśmy ponad 15 godzin porad. Często ludzie dzwonili z małych miejscowości, gdzie sołtys działa praktycznie sam, bez wsparcia urzędu. To pokazuje, że taka forma doradztwa jest niezwykle potrzebna.
Wspomniałaś o relacjach z gminami. Czy sołtysi często narzekają na brak współpracy z władzami samorządowymi?
– Niestety tak, i to jeden z poważniejszych problemów. Wielu sołtysów mówi wprost, że władze gmin nie informują ich o sesjach, zmianach w uchwałach czy ważnych decyzjach. Tymczasem sołtys i wójt powinni być partnerami, bo tylko współpraca przynosi efekty. W nowej ustawie znalazły się zapisy wymagające takiego porozumienia, np. przy upoważnianiu sołtysów do dysponowania mieniem czy przy tworzeniu konwentów sołtysów. Ale jeśli po stronie gminy nie ma dobrej woli, przepisy same niczego nie zmienią.
Czy uczestnicy szkoleń i warsztatów podawali konkretne przykłady problemów we współpracy z władzami lokalnymi?
– Tak, powtarzał się temat braku przepływu informacji. Sołtysi mówili, że nie wiedzą o zmianach, które ich bezpośrednio dotyczą, bo nikt ich o nich nie informuje. Zdarzały się też przykłady pozytywne – gmin, gdzie wójtowie regularnie spotykają się z sołtysami, organizują konwenty, wspólnie planują wydatki z funduszu sołeckiego. Takie postawy naprawdę budują zaufanie i efektywność.
Jak Twoim zdaniem zmienia się polska wieś – zwłaszcza na Dolnym Śląsku – i jakie nowe zjawiska obserwujesz w środowisku sołeckim?
– Widzę bardzo pozytywne zmiany. Coraz więcej młodych, świadomych ludzi angażuje się w działalność społeczną. To już nie tylko organizatorzy festynów i dożynek, ale liderzy, którzy myślą strategicznie: chcą pozyskiwać środki zewnętrzne, rozwijać projekty kulturalne, edukacyjne, historyczne. Sołectwa stają się coraz bardziej profesjonalne, a ich działania coraz lepiej zaplanowane i dokumentowane.
Jakie są Twoje dalsze plany związane z poradnictwem sołeckim i jakie znaczenie ma dla Ciebie fakt, że jako Sołtyska Roku 2024 jesteś twarzą tej inicjatywy?
– To wyróżnienie dodało mi odwagi i poczucia, że to, co robię, jest potrzebne. Chciałabym, żeby projekt „Poradnictwo sołeckie” miał charakter stały – żeby powstał ogólnopolski system wspierania sołtysów. Marzy mi się, by każdy nowo wybrany sołtys w Polsce otrzymywał „Vademecum sołtysa” – zestaw materiałów i narzędzi, które pomogą mu działać od pierwszego dnia.
Chcemy też dalej rozwijać portal solectwo.org.pl, poszerzać bazę porad i materiałów, organizować kolejne szkolenia i warsztaty. Wierzę, że im bardziej świadomy sołtys, tym silniejsza wieś – a silne wsie to silne gminy i silne państwo..
***
Poradnictwo sołeckie 2025
Projekt zrealizowany przez zespół pod przewodnictwem Anny Gnach, Sołtyski Roku 2024, sfinansowany został ze środków Narodowego Instytutu Wolności w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych 2022–2033.
Celem inicjatywy było wsparcie sołtysów i rad sołeckich w zakresie prawa, organizacji i finansów, szczególnie przy wykorzystaniu funduszu sołeckiego.
W ramach projektu odbyły się warsztaty w trzech gminach Dolnego Śląska (Paszowice, Mirsk, Sobótka), webinary tematyczne, a także telefoniczne dyżury eksperckie. Na stronie solectwo.org.pl udostępniono materiały poradnicze, wzory dokumentów i rolki promujące dobre praktyki sołeckie. Dzięki projektowi wzrosła świadomość prawna i administracyjna sołtysów, a portal stał się ważnym centrum wiedzy dla liderek i liderów wiejskich w całej Polsce.
