Ciała dialogu to gremia doradcze powoływane przy jednostkach samorządu terytorialnego – gminach, powiatach i województwach. Ich zadaniem jest reprezentowanie interesów mieszkańców oraz wspieranie władz lokalnych w podejmowaniu decyzji. W teorii mają one być ważnym narzędziem partycypacji obywatelskiej. W praktyce jednak różnie to wygląda – niektóre działają aktywnie i skutecznie, inne ograniczają się do roli fasadowej. O idei, funkcjonowaniu i problemach związanych z ciałami dialogu rozmawiamy z Martą Smejdą z Centrum Opus w Łodzi.
Przemysław Chrzanowski, Witryna Wiejska: Czym właściwie są ciała dialogu?
Marta Smejda, ekspertka ds. partycypacji społecznej: – Przy każdej gminie, czyli jednostce samorządu terytorialnego, mogą powstawać tzw. ciała dialogu. Z definicji mają one charakter doradczy wobec wójta, burmistrza czy rady gminy. Ich przedstawiciele mogą doradzać w sprawach aktów prawa miejscowego podejmowanych przez radnych.
W każdej gminie funkcjonuje program współpracy z organizacjami pozarządowymi, co stanowi podstawę do powołania rady pożytku publicznego. Składa się ona z przedstawicieli NGO-sów oraz samorządu terytorialnego. Wszystkie uchwały, konkursy czy regulaminy są wówczas z tą radą konsultowane.
Analogicznie funkcjonują rady seniorów. Ich zadaniem jest opiniowanie wszystkiego, co dotyczy osób starszych. Może to być na przykład kwestia przejścia dla pieszych przy supermarkecie – seniorzy mają prawo stwierdzić, że znajduje się ono zbyt daleko i jawnie wyrazić swoje zdanie. Innym przykładem może być sytuacja, gdy gabinet wójta mieści się na drugim piętrze urzędu – wówczas seniorzy mogą domagać się windy czy podjazdu dla wózków.
Podobną funkcję pełnią młodzieżowe rady gmin. To ciało dialogu składające się z przedstawicieli młodego pokolenia, wybieranych w wyborach najczęściej przeprowadzanych w szkołach. Spotykają się zwykle raz w miesiącu, podejmują uchwały i zajmują stanowisko w sprawach, które bezpośrednio ich dotyczą. A samorządy – zgodnie z założeniem – powinny traktować ich głos poważnie.
Ciała dialogu są więc reprezentacją różnych, często nieformalnych grup, dbających o interesy mieszkańców określonych środowisk.
Jak w teorii wygląda proces ich powoływania?
– Utworzenie takiego ciała należy do kompetencji rady gminy. W przypadku młodzieżowej rady odbywa się to na wniosek zainteresowanych środowisk. Rada seniorów może natomiast powstać zarówno z inicjatywy samej rady gminy, jak i na wniosek organizacji działających na rzecz osób starszych. Młodzieżowe rady z założenia mają wspierać rozwój idei samorządności wśród młodych ludzi, natomiast rady seniorów powinny przyczyniać się do budowania więzi międzypokoleniowych i wzmacniania aktywności obywatelskiej osób starszych w lokalnej społeczności.
Status prawny oraz procedury powoływania tych gremiów zostały uregulowane w jednakowy sposób w ustawie o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Oznacza to, że młodzieżowe rady i rady seniorów, czy rady pożytku publicznego mogą działać na wszystkich szczeblach samorządu terytorialnego. Aby ciało dialogu mogło funkcjonować, konieczne jest podjęcie odpowiedniej uchwały oraz nadanie mu regulaminu określającego zasady wyboru członków i tryb pracy.
Jak zatem wybiera się członków młodzieżowych rad i rad seniorów?
– Młodzieżowe rady składają się z młodych mieszkańców gminy, wybieranych w tajnych, równych wyborach. Zazwyczaj wyborcami i kandydatami są uczniowie szkół ponadpodstawowych, choć dokładny wiek uczestników określa statut. Bywa, że okręgami wyborczymi są poszczególne szkoły. Nad prawidłowym przebiegiem wyborów czuwa specjalna komisja. Statut określa także długość kadencji, zasady utraty mandatu oraz tryb wyboru nowych członków w przypadku wakatu.
Rady seniorów tworzą przedstawiciele osób starszych oraz organizacji działających na ich rzecz – np. stowarzyszeń czy uniwersytetów trzeciego wieku. Statut precyzuje, kto może być uznany za seniora, w jaki sposób zgłasza się kandydatów oraz jak przebiega wybór członków. Można też stosować model mieszany – część członków wybierają środowiska senioralne, a część wskazują wybrane organizacje. Także tutaj statut reguluje długość kadencji, zasady utraty członkostwa i sposób uzupełniania składu rady.
W przypadku rady pożytku publicznego, w sytuacji kiedy do gminy zgłosi się minimum pięć organizacji pozarządowych, takowa rada musi zostać powołana przez wójta.
Czy to w rzeczywistości dobrze działa? To hit czy raczej „kit”?
– Niestety, bywa różnie. Dość często zdarza się, że wójt lub burmistrz np. powołuje radę seniorów wyłącznie po to, by budować sobie elektorat. Wówczas taka rada zamiast pełnić funkcję doradczą, ogranicza się do wyjazdów integracyjnych czy wycieczek.
Są jednak także rady, które działają bardzo aktywnie. Początkowo zapał jest ogromny, działania intensywne, ale z czasem entuzjazm słabnie – ktoś nie ma czasu, ktoś inny opiekuje się wnukami, kolejny choruje. W małych miasteczkach i na wsiach ogromną rolę odgrywa lider – jeśli go zabraknie, cała aktywność stopniowo wygasa. Nieco lepiej wygląda to w dużych miastach, gdzie seniorzy są bardziej aktywni, jest ich więcej, mają sporo wolnego czasu.
Podobna sytuacja dotyczy młodzieżowych rad. Często zamiast regularnie spotykać się, podejmować uchwały i wpływać na inicjatywy skierowane do młodzieży, ograniczają się one do symbolicznych działań – złożenia kwiatów pod pomnikiem czy udziału w festynie samorządowym.
Po co zatem samorządom takie ciała? Czy to dla nich prestiż?
– Zdecydowanie tak. Wójt, burmistrz czy prezydent może publicznie pokazywać, że daje głos różnym grupom społecznym – seniorom, młodzieży czy innym środowiskom. Problem w tym, że w praktyce przez całą kadencję owe gremia mogą nie mieć żadnych realnych konsultacji z samorządem. Często ich obecność ogranicza się do uświetniania uroczystości, co nie przekłada się na faktyczne współdecydowanie o inwestycjach czy prawie lokalnym.
Co zrobić, aby te gremia przestały pełnić rolę fasadową?
– Obecnie gminy nie mają obowiązku brać pod uwagę ich opinii. Często nie udzielają żadnej odpowiedzi na zgłaszane postulaty. Wszystko zależy od dobrej woli władz. Jeśli samorząd traktuje ciała dialogu poważnie i liczy się z ich zdaniem, wówczas po drugiej stronie pojawia się autentyczne zaangażowanie. Warto też, by w urzędzie wyznaczony był pracownik odpowiedzialny za współpracę z radami – trudno, by zajmował się tym osobiście wójt czy dyrektor szkoły.
Trzeba zaznaczyć, że są ciała dialogu powołane przez samorządy, które działają w pełnej zgodzie z władzami, ale są i takie, które występują w kontrze do magistratu. Tym trudniej jest im przebić się ze swoimi pomysłami. Obecnie panuje spory chaos – moim zdaniem powinna powstać jedna wzorcowa ścieżka komunikacji między samorządem a ciałami dialogu.
Czy w Polsce są dobrze funkcjonujące rady będące ciałami lokalnego dialogu?
– Tak, są pozytywne przykłady. Świetnie działają młodzieżowe rady gminy w Płużnicy, Łomiankach, czy w Zgierzu. Ich członkowie naprawdę chcą przekonywać lokalną społeczność, że młodzież ma ogromny potencjał i należy traktować ją jako partnera do współpracy. W przypadku rad seniorów warto wskazać na Łódź – tam działa rada, która rzeczywiście spełnia swoją funkcję opiniodawczą i integracyjną.
To pokazuje, że warto takie ciała powoływać. Gorąco zachęcam zwłaszcza młodych ludzi do aktywności – to najlepsza szkoła obywatelskości, odpowiedzialności i lokalnego patriotyzmu. Młodzieżowe rady opiniują projekty uchwał dotyczące młodych, uczestniczą w tworzeniu i monitorowaniu strategii gminnych, inicjują własne projekty społeczne i obywatelskie, a także promują aktywność młodzieży w życiu lokalnym. Stanowią ważną platformę dialogu między młodymi mieszkańcami a władzami samorządowymi, realnie wspierając ich udział w procesach decyzyjnych.
***
