Wspólna Polityka Rolna po 2027 roku – gdzie jesteśmy i o co toczy się debata?

WPR na lata 2023-2027 jest w trakcie realizacji, natomiast proces przygotowania nowego Planu Strategicznego na lata 2028-2034 właśnie trwa. Polska, podobnie jak inne państwa członkowskie, ma czas do połowy 2025 roku na wypracowanie szczegółowych założeń swojego planu. To bardzo ważny moment, by środowiska rolnicze aktywnie włączyły się w kształtowanie nowych zasad. Wspólna Polityka Rolna ma pozostać fundamentem wsparcia europejskiego rolnictwa, ale coraz mocniej wiąże się z realizacją celów Europejskiego Zielonego Ładu: neutralności klimatycznej, ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i zrównoważonego rozwoju. Jednocześnie coraz wyraźniej podkreśla się, że nowe rozwiązania muszą łączyć oczekiwania rolników z wymaganiami środowiskowymi i bezpieczeństwem żywnościowym całego społeczeństwa.

Przyszłość Wspólnej Polityki Rolnej po 2027 roku – gdzie jesteśmy i o co toczy się debata?

W Unii Europejskiej trwają intensywne przygotowania do nowej edycji Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2028-2034. Obecnie obowiązująca WPR dotyczy lat 2023–2027 i jest realizowana na podstawie zatwierdzonych planów strategicznych przez wszystkie państwa członkowskie UE, które mają wspierać m.in. cele Europejskiego Zielonego Ładu i zrównoważony rozwój rolnictwa. [1] Kolejny cykl budżetowy i ramy WPR zostały zatwierdzone przez ministrów rolnictwa państw UE na lata 2028–2034. Te zatwierdzone warunki brzegowe WPR oznaczają dalsze dążenie do sprawiedliwych dochodów rolników, zielonej transformacji oraz odporności rolnictwa na kryzysy. [2]

Dziś nie ma jeszcze oficjalnie opublikowanej pełnej wersji polskiego planu strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2028–2034. Trwają prace nad jej kształtem, a projekt wieloletnich ram finansowych UE na ten okres ma zostać przedstawiony w lipcu 2025 roku.

Polska, podobnie jak pozostałe kraje UE, prowadzi szerokie konsultacje społeczne, w które zaangażowani są rolnicy, naukowcy, organizacje pozarządowe, administracja państwowa oraz przedstawiciele konsumentów.

Niedawno ukazał się raport przygotowany przez naukowców z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN wspólnie z Fundacją Badań Miejsko-Wiejskich RURall i Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej pt.„Ocena WPR w Polsce – Intensyfikacja innowacyjności warunkiem koniecznym przetrwania polskiego rolnictwa”. Naukowcy wskazują m.in., że w dyskusji o kształcie nowej WPR na nowo należy podejść do takich kwestii jak: pojęcie „aktywnego rolnika”, uregulowania dzierżaw ziemi rolnej i  propozycji dotyczących planów zagospodarowania przestrzennego uwzględniających interes rolnictwa czy znaczenia i pozycji rolnictwa w umowach handlowych negocjowanych przez UE. Bardzo często zgłaszana jest potrzeba deregulacji i uproszczenia, a także rewizja systemu dopłat bezpośrednich do hektara. [3]

Inny raport pt. „Co dalej z WPR?” – napisany przez ekspertów ze środowisk naukowych i organizacji społecznych, a wydany przez Fundację Böella i Koalicję Żywa Ziemia także przedstawia wnioski i rekomendacje dla przyszłej edycji WPR. [4] Publikacja koncentruje się na ocenie wpływu obecnych interwencji na takie obszary jak: małe gospodarstwa, bioróżnorodność, gospodarka wodna, ochrona gleb, klimat, dobrostan zwierząt gospodarskich oraz rozwój rolnictwa ekologicznego i wskazuje kierunki koniecznych zmian. Autorzy raportu podkreślają, że dotychczasowe działania nie przyniosły oczekiwanej poprawy stanu środowiska naturalnego, nie zatrzymały kryzysu klimatycznego ani nie wsparły w wystarczającym stopniu małych gospodarstw, rolnictwa ekologicznego i dobrostanu zwierząt. Wskazują również na niewykorzystany potencjał ekoschematów oraz zbyt niską atrakcyjność finansowania dla rolników wdrażających najbardziej ambitne praktyki prośrodowiskowe.

Najważniejsze rekomendacje dotyczące przyszłej WPR w raporcie „Co dalej z WPR?”

• Nowy podział środków: Priorytetem powinno być wsparcie zrównoważonego rozwoju produkcji rolnej i zwiększenie jej odporności (m.in. na kryzys klimatyczny, środowiskowy, czy społeczno-polityczny), a środki kierowane przede wszystkim do gospodarstw, które nie są w stanie samodzielnie wdrożyć niezbędnych zmian. Wykluczenie z tego wsparcia sektorów wielkotowarowych oraz monokulturowych, które generują wysokie zyski kosztem wydatków publicznych.
• Wynagradzanie za dobra publiczne: WPR powinna promować i nagradzać rolników za działania na rzecz bioróżnorodności, retencji wody, poprawy jakości gleb i wód, produkcji żywności wysokiej jakości oraz rozwijania wielofunkcyjności terenów wiejskich, które są uznawane za dobra publiczne. Proponowane jest odejście od płatności do hektara na rzecz systemu premiującego efekty środowiskowe i społeczne.

• Płatności za rezultaty: Wprowadzenie systemu płatności opartego na osiąganych efektach, z możliwością stosowania rozwiązań hybrydowych łączących wymogi i wyniki. Proponowana jest także zmiana zasad wypłaty odszkodowań za straty w działalności rolniczej – uzależnienie ich od wcześniejszego stosowania praktyk korzystnych dla środowiska i dobrostanu zwierząt przez rolników ubiegających się o wypłaty odszkodowań.
• Monitoring i wskaźniki: Ujednolicenie wskaźników oraz efektywny monitoring rezultatów wdrażanych praktyk środowiskowych.
• Rozwiązania oparte na przyrodzie: Wspieranie działań na poziomie krajobrazu i ekosystemu oraz zachęcanie rolników do współpracy i koordynacji, co pozwoli osiągać lepsze efekty.
• Integracja produkcji roślinnej i zwierzęcej: Preferencyjne wsparcie dla gospodarstw łączących produkcję roślinną i zwierzęcą, zwłaszcza tych stosujących wypas, systemy rolno-leśne czy rolnictwo ekologiczne, co sprzyja ochronie gleb, dobrostanowi zwierząt i ograniczeniu zanieczyszczenia środowiska.
• Dobrostan zwierząt: Konieczność powiązania poprawy dobrostanu zwierząt z praktykami korzystnymi dla ekosystemu oraz wykluczenie możliwości stosowania praktyk szkodliwych dla zwierząt w ramach wsparcia.
• Rozwój rynku żywności ekologicznej: Łączenie płatności ekologicznych z inwestycjami w gospodarstwach oraz stymulowanie popytu poprzez zielone zamówienia publiczne i wprowadzanie żywności ekologicznej do placówek edukacyjnych.
• Promocja wiedzy i uproszczenie przepisów: Upowszechnianie wiedzy o rolnictwie ekologicznym, uproszczenie przepisów i skuteczniejsze, mniej uciążliwe kontrole, a także promocja europejskiego logo produkcji ekologicznej.
• Finansowanie gospodarstw ekologicznych: Utrzymanie i ciągłe udoskonalanie systemu wsparcia dla gospodarstw ekologicznych.
• Współpraca rolników i konsumentów: Wspieranie rozwoju bezpośredniej współpracy, np. poprzez kooperatywy spożywcze i Rolnictwo Wspierane Społecznie (RWS).
• Nowe spojrzenie na rolę małych gospodarstw: Docenienie ich znaczenia dla lokalnego bezpieczeństwa żywnościowego, jakości żywności oraz funkcji społecznych, kulturowych i środowiskowych.
• Edukacja, komunikacja, doradztwo: Wzmocnienie działań informacyjnych i edukacyjnych na temat rozwiązań przyjaznych środowisku oraz ocena skuteczności obecnych systemów doradztwa i programów nauczania rolniczego.

Właśnie z powodu publikacji tego raportu zorganizowano w Sejmie RP 5 czerwca 2025 roku debatę z udziałem rolników, naukowców, organizacji i przedstawicieli ministerstw i instytucji rządowych. Debata była gorąca, a przedstawiane stanowiska ukazują złożoność problemów i różnorodność oczekiwań wobec przyszłego kształtu polityki rolnej.  W debacie padało wiele ważnych głosów, które warto podsumować z punktu widzenia polskiego rolnika.

Najważniejsze wnioski i propozycje wynikające z debaty:

1. Zmiana dopłat i wsparcia finansowego:
   • Coraz częściej mówi się o tym, że dopłaty nie powinny być tylko za hektary, ale za konkretne efekty – np. za poprawę jakości gleby, retencję wody, zwiększenie bioróżnorodności, produkcję zdrowej żywności.
   • Wielu rolników chce, by nowe zasady były proste, przejrzyste i oparte na zachętach, a nie na przymusie i biurokracji.
2. Wsparcie dla małych i średnich gospodarstw:
   • Małe gospodarstwa są ważne dla bezpieczeństwa żywnościowego i życia na wsi.
   • Postuluje się wsparcie inwestycyjne, uproszczenie przepisów i zachęty dla młodych rolników.
3. Rozwój rolnictwa ekologicznego:
   • W Polsce gospodarstw ekologicznych jest mało, a przepisy są skomplikowane.
   • Potrzeba uproszczenia rejestrów, lepszej promocji żywności ekologicznej i włączenia jej do żywienia w szkołach i instytucjach publicznych.
4. Dobrostan zwierząt:
   • Obecne wsparcie dla dobrostanu zwierząt często omija małe gospodarstwa i nie eliminuje przemysłowych hodowli.
   • Brakuje systemu znakowania produktów od gospodarstw dbających o dobrostan zwierząt.
5. Woda – kluczowy problem przyszłości:
   • Coraz większy problem stanowi susza i niedobory wody.
   • Proponuje się wspieranie retencji w glebie, torfowiskach i łąkach oraz odtwarzanie zadrzewień śródpolnych.
6. Problemy handlowe i konkurencja z importem:
   • Wielu rolników obawia się skutków umów handlowych (Ukraina, Mercosur), które zalewają rynek tanią żywnością z zagranicy.
   • Postuluje się wzmacnianie polskiego przetwórstwa i ograniczenie liberalizacji handlu.
7. Rolnictwo regeneratywne:
   • Coraz więcej mówi się o powrocie do dawnych praktyk – wypasu zwierząt, zmianowania upraw, ograniczania monokultur, odbudowy żyzności gleby.
   • Dopłaty powinny wspierać tych rolników, którzy dbają o glebę, wodę i zdrowie zwierząt.
8. Mniejsza biurokracja:
   • Wiele głosów krytykuje skomplikowane procedury i nadmiar kontroli.
   • Postuluje się wprowadzenie prostych rozwiązań informatycznych dla ewidencji i raportowania.
9. Większa promocja polskiej zdrowej żywności:
   • Potrzebne wsparcie dla sprzedaży lokalnej i promocji polskich produktów wysokiej jakości.
   • Wprowadzenie żywności lokalnej i ekologicznej do szkół i instytucji publicznych (tzw. zielone zamówienia publiczne).
10. Wspólna polityka zamiast podziałów:
    • W debacie podkreślano, że polityka rolna powinna służyć wszystkim rolnikom i konsumentom, niezależnie od poglądów.
    • Potrzebna jest współpraca między administracją, rolnikami i organizacjami społecznymi.

Co dalej?

Trwają prace nad nowym Planem Strategicznym WPR na kolejne lata. To najlepszy czas, aby rolnicy aktywnie włączali się w dyskusję. Uzgodniony, nowy kształt WPR wpłynie na to, jakie gospodarstwa będą miały realne wsparcie i jakie wymagania będą przed nimi stawiane.

[1] WPR w skrócie – Komisja Europejska

[ 2] WPR 2028-2034: Sprawiedliwe dochody i zielona transformacja

[3] „Ocena WPR w Polsce – Intensyfikacja innowacyjności warunkiem koniecznym przetrwania polskiego rolnictwa”

[4] Co dalej z WPR? – raport

Fot. Monika Mazurczak-Kaczmaryk, Debata w Sejmie 5 czerwca 2025