Współpraca administracji publicznej, zwłaszcza samorządów z organizacjami pozarządowymi to codzienność. Organizacje biorą udział w realizacji wielu zadań publicznych – od pomocy społecznej, przez edukację, po ochronę zdrowia czy środowiska. Współpraca przybiera różne formy: od konsultacji społecznych, przez wspólne projekty, aż po finansowanie działań organizacji przez samorządy – najczęściej w ramach konkursów lub małych grantów. Organizacje mogą działać szybciej i skuteczniej, bo są elastyczne i dobrze znają lokalne potrzeby. W organizacjach pracują lokalni mieszkańcy, którzy najlepiej orientują się w tym, co należałoby zrobić, poprawić, aby w pełni zaspokoić potrzeby społeczności.
W praktyce wygląda to tak, że samorząd i organizacje pozarządowe spotykają się, wymieniają informacje, konsultują ważne decyzje, np. plany rozwoju, plany zagospodarowania przestrzennego czy lokalne strategie. Po takich konsultacjach obraz sytuacji jest pełniejszy i urzędnikom łatwiej jest podjąć dobre decyzje w sprawach istotnych dla społeczności.
Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej
Nowością od początku bieżącego roku jest ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej z dnia 5 grudnia 2024 roku. Według nowych przepisów, samorządy mają obowiązek realizować zadania z tego zakresu, a organizacje pozarządowe mogą być ich ważnym partnerem.
Ustawa wyraźnie zwiększa rolę organizacji pozarządowych w działaniach kryzysowych. Otwiera ona możliwość formalnego ich włączenia do systemu ochrony ludności. To otwiera możliwość wykorzystania potencjału organizacji w czasie zagrożeń, takich jak klęski żywiołowe czy katastrofy. NGO mogą być szybko włączane w działania ratunkowe, pomocowe i edukacyjne, uzupełniając działania instytucji publicznych.
Jak organizacje pozarządowe mogą być włączone w system ochrony ludności?
Ustawa mówi, że głównymi osobami odpowiedzialnymi za ochronę ludności są: wójt, burmistrz lub prezydent miasta, starosta, wojewoda oraz minister spraw wewnętrznych. Pomagają im marszałek województwa oraz odpowiedni minister, a także inne instytucje i podmioty, które zajmują się ochroną ludności. Wspiera ich także Rządowy Zespół Ochrony Ludności, który służy radą i pomocą.
Ustawa wyróżnia organy ochrony ludności, którymi są organy administracji publicznej, które mają ustawowo przypisane zadania w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej, oraz podmioty ochrony ludności, którymi są instytucje, organizacje, przedsiębiorstwa oraz inne jednostki, które wykonują konkretne zadania w zakresie ochrony ludności, zgodnie ze swoją właściwością rzeczową i kompetencjami.
Ustawa dopuszcza dwa sposoby zaangażowania organizacji społecznych:
– zawarcie porozumienia z organami ochrony ludności, np. z wojewodą, starostą czy wójtem,
lub
– uznanie organizacji społecznej za podmiot ochrony ludności – decyzją administracyjną, w której określa się zakres zadań, warunki finansowania i sposób współpracy, a także możliwość wykorzystania zasobów organizacji społecznej w sytuacjach zagrożeń.
W praktyce oznacza to, że w razie powodzi, pożarów czy innych kryzysów, organizacje pozarządowe mogą być szybko i skutecznie włączone w działania ratunkowe i pomocowe. Dzięki temu system ochrony ludności staje się bardziej kompleksowy i lepiej przygotowany na różne zagrożenia.
W ustawie nie określono szczegółowo, w jaki sposób będą wybierane organizacje do współpracy, ani jak będą delegowane zadania.
Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025–2026
Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025–2026 zatwierdzony uchwałą Sejmu z dnia 27 maja br., to dokument, który określa, jak Polska będzie chronić swoich obywateli przed różnymi zagrożeniami. Duży nacisk kładzie na współpracę administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, które mogą realizować ważne zadania w zakresie ratownictwa i pomocy, korzystając ze swojego doświadczenia i zaangażowania społecznego.
Program opiera się na ustawie o ochronie ludności i obronie cywilnej z 2024 roku. Wskazuje, że za ochronę ludności odpowiadają organy administracji publicznej (np. rząd, samorządy), ale także inne podmioty, w tym organizacje pozarządowe.
Współpraca organizacji pozarządowych z administracją
Organizacje pozarządowe odgrywają ważną rolę w systemie ochrony ludności i obrony cywilnej. Ustawa oraz program przewidują, że organizacje społeczne mogą realizować wiele zadań w tym zakresie, np. prowadzić działania ratownicze, udzielać pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych czy wojen.
Formy współpracy
Współpraca między organizacjami a administracją publiczną jest określona w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Organizacje mogą:
- realizować zadania publiczne zlecone przez administrację,
- brać udział w działaniach ratowniczych i pomocowych,
- działać na podstawie porozumień zawartych z organami ochrony ludności.
Administracja może zlecać organizacjom konkretne zadania, finansować ich działania lub wspierać je logistycznie. Przykładowo, organizacje mogą prowadzić schroniska, organizować pomoc humanitarną, prowadzić szkolenia czy edukację społeczną w zakresie bezpieczeństwa.
Delegowanie zadań i zasady współpracy
Zadania dla organizacji społecznych mogą być delegowane poprzez:
- Porozumienia – określają one szczegółowo zakres zadań, warunki finansowania, sposób współpracy oraz możliwość wykorzystania zasobów organizacji w sytuacjach zagrożeń, w tym dostępność i dyspozycyjność personelu. Szczegóły mają być doprecyzowane w rozporządzeniu do ustawy.
- Decyzje administracyjne – wskazują zakres zadań, warunki finansowania i sposób współpracy. Organy ochrony ludności mogą wydawać organizacjom zalecenia dotyczące realizacji powierzonych zadań. Ustawa przewiduje także tryb kontroli wykonywania tych zadań przez organizacje.
- Włączenie do systemu – Organizacja, która zostaje uznana za podmiot ochrony ludności, staje się częścią systemu ochrony ludności i może być angażowana w szkolenia, ćwiczenia i działania edukacyjne, wspierając organy ochrony ludności.
Finansowanie i wsparcie
Organizacje pozarządowe, które zostaną uznane za podmioty ochrony ludności, mogą ubiegać się o środki na zakup sprzętu niezbędnego do realizacji wyznaczonych celów. Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej na lata 2025–2026 -OLiOC jest podstawą finansowania realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej.
Wybór organizacji społecznych do współpracy w systemie ochrony ludności i obrony cywilnej odbywa się poprzez zawieranie porozumień lub wydawanie decyzji administracyjnych przez właściwe organy. W obu przypadkach szczegółowo określane są zadania, warunki finansowania i zasady współpracy.
Organizacje mogą być angażowane w szeroki zakres działań – od edukacji i informowania po bezpośrednie działania kryzysowe, a ich rola w systemie ma być istotna i systematycznie rozwijana.
Źródła:
Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej
