W tym roku mija już 35 lat od kiedy w Polsce zaczęły działać prawdziwe samorządy. Wszystko zaczęło się 27 maja 1990 roku, kiedy odbyły się pierwsze wolne wybory do rad gmin. To był ogromny krok naprzód po latach, kiedy o wszystkim decydowano centralnie, a lokalne społeczności właściwie nie miały nic do powiedzenia.
(…) Z powstaniem samorządu wiążemy nadzieje na wyzwolenie ogromnej energii obywatelskiej, spętanej do niedawna poczuciem bezsilności wobec państwowej biurokracji i centralnych dyrektyw. Samodzielność decyzji, własny aparat administracyjny i własny majątek stworzą społecznościom lokalnym możliwości rozwoju – powiedział premier Tadeusz Mazowiecki, ówczesny premier z sejmowej mównicy 12 września 1989 roku.
Wprowadzenie samorządu terytorialnego to była rewolucja – gminy dostały wreszcie własne pieniądze, majątek i prawo do samodzielnego podejmowania decyzji. Ludzie mogli wybrać swoich przedstawicieli, którzy znali lokalne problemy i mogli się nimi zająć. Zamiast czekać na decyzje z Warszawy, wiele spraw zaczęto załatwiać na miejscu.
Początkowo zmiany dotyczyły tylko gmin, ale z czasem samorządność rozszerzono też na powiaty i województwa. W 2002 roku wprowadzono też bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast – to mieszkańcy decydują, kto nimi rządzi.
Dzięki tym zmianom ludzie poczuli, że mają wpływ na to, co dzieje się w ich otoczeniu. Samorządność to nie tylko urzędy i przepisy, ale przede wszystkim możliwość wspólnego działania i współdecydowania o ważnych sprawach – od remontu drogi po organizację lokalnych wydarzeń.
Dziś, po 35 latach, widać jak bardzo samorządy zmieniły Polskę. To właśnie dzięki nim wiele miejsc wypiękniało, a mieszkańcy są bardziej zaangażowani w życie swoich miast i wsi. Samorząd terytorialny stał się jednym z fundamentów naszej demokracji i codziennego życia.
Wybierano skład 2383 rad gmin (1547 rad w gminach, 145 rad miejskich w miastach do 40 tys. mieszkańców, 110 rad miejskich w miastach powyżej 40 tys. mieszkańców, 574 rady gminno-miejskie oraz 7 rad dzielnic Warszawy)[5]. Do obsadzenia było 52 037 mandatów, o które ubiegało się 147 389 kandydatów[5]. Radnych wybierano w 47 997 okręgach wyborczych (47 254 jednomandatowych i 743 wielomandatowych)[5]. Wybrano 51 987 radnych (30 002 radnych w gminach, 3552 radnych miejskich w miastach do 40 tys. mieszkańców, 4435 radnych miejskich w miastach powyżej 40 tys. mieszkańców oraz 344 radnych dzielnic Warszawy)[5]. Uprawnionych do głosowania było 26 925 267 obywateli, z czego głosy oddało 11 380 629 (frekwencja 42,27%)[5]. Oddano 337 754 (2,97%) głosy nieważne[5]. Nie wybrano 50 radnych[5]. Najwyższą frekwencję (ponad 47%) odnotowano w gminach do 2 tys. mieszkańców, w gminach powyżej 100 tys. mieszkańców do urn poszło tylko 39,8% uprawnionych[6]. Obóz „Solidarności” uzyskał 47% mandatów, Polskie Stronnictwo Ludowe 6,5%, Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej i Konfederacja Polski Niepodległej poniżej 1%[7]. Kandydaci niezrzeszeni zdobyli 39% mandatów[7](źródło: Wikipedia)
Zapraszamy do obejrzenia i wysłuchania kilku rozmów Wszechnicy FWW, które przybliżą tamte wydarzenia.
Ale nam się wydarzyło! Rozmowa z Ryszardem Kozyrą, byłym wójtem gminy Barciany
Ale nam się wydarzyło! Krzysztof Margol wspomina początki samorządu w Polsce
Ale nam się wydarzyło! Mirosław Lech wspomina 30 lat samorządu w Polsce
Ale nam się wydarzyło! Krzysztof Iwaniuk wspomina 30 lat samorządu w Polsce
Co się naprawdę wydarzyło w 1989 roku? Prof. Jerzy Hausner.
Polska i Europa w 1989 r. Przełomowe wydarzenia i pamięć o nich. Prof. Antoni Dudek.
Samorząd terytorialny po 1990 r. – sukcesy i zagrożenia. Rozmowa z prof. Grzegorzem Gorzelakiem.
Foto: Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie
