W małej wielkopolskiej miejscowości Orzechowo powstała inicjatywa, która szybko podbiła serca mieszkańców i internautów z całej Polski. Mowa o bocianim gnieździe z całodobową transmisją on-line, dzięki której każdy może podglądać życie bocianiej rodziny. Pomysłodawcą i koordynatorem projektu jest Aleksander Warczygłowa, sołtys Orzechowa, który z pasją opowiada o kulisach tego przedsięwzięcia.
Od starego słupa do nowoczesnego monitoringu
Historia bocianiego gniazda sięga wielu lat wstecz. Jak wspomina Aleksander Warczygłowa, gniazdo zawsze było w Orzechowie, zlokalizowane na dachu starej stodoły. Gdy ta się zawaliła, właściciel postawił drewniany słup w obrębie posesji, czując się odpowiedzialny za bociany. Z czasem drewniane konstrukcje ulegały degradacji i wymagały wymiany.
– Właściciel przyszedł do mnie pod koniec 2019 roku i powiedział, że nie zamierza już stawiać trzeciego słupa. Poprosił, żebym coś z tym zrobił, sugerując zainstalowanie bardziej trwałej, konstrukcji, żeby bociany miały solidne gniazdo.
Sołtys postanowił podejść do tematu kompleksowo. Po konsultacjach z ekspertami z parków krajobrazowych zapadła decyzja o instalacji nowego, betonowego słupa.
– Zwróciłem się do lokalnej firmy energetycznej w Pyzdrach. Burmistrz pomógł nawiązać kontakt, a firma zaoferowała spełniający nasze wymagania słup. Wykopaliśmy dwumetrowy dół o średnicy dwóch metrów, a firma przyjechała z HDS-em i zamontowała trzon nowego gniazda.
Budowa platformy i przeniesienie gniazda
Kluczowym elementem konstrukcji była odpowiednia platforma na szczycie słupa. Ojciec sołtysa, z zawodu ślusarz, wykonał metalową konstrukcję. Platforma była płaska, prosta, kratownicowa, z trzpieniami o długości 12 cm, żeby pierwsze patyki – gdy już się zaklinują – później się nie ruszały.
Eksperci doradzili, by nie zostawiać pustej platformy. – To nie działa tak, że położymy cztery patyki i bocian przyleci. Te ptaki pojawiają się tylko na chwilę, są zmęczone po podróży, nie mają czasu na budowanie dużych konstrukcji. Trzeba częściowo przenieść gniazdo, które istniało dotychczas. W gestii naszego zainteresowania leżała wierzchnia warstwa bocianiego domu. Jej przeniesienie okazało się fascynującym doświadczeniem – wspomina sołtys Orzechowa.
– Gdy powaliliśmy stary słup, to wyobraźcie sobie ten kawał historii. Sama konstrukcja to nie byle co! Słup z rozwidleniem, stare koło od wozu osadzone jako platforma. Kiedy runął, wysypało się mnóstwo rzeczy: rękawice, szmaty, zabawki przyniesione przez bociany.
Montaż systemu monitoringu
Pomysł monitoringu zrodził się w trakcie realizacji projektu.
– Trafiłem w internecie na gniazda monitorowane online, między innymi w Przygodzicach w Wielkopolsce. Pomyślałem: skoro robimy coś takiego, to pójdźmy o krok dalej i umożliwmy obserwację bocianów w czasie rzeczywistym.
Realizacja tego pomysłu wymagała specjalistycznego sprzętu i wiedzy.
– Myślałem, że wystarczy zamontować zwykłą kamerę monitorującą, ale okazało się, że wcale tak nie jest. Potrzebna była kamera przystosowana do streamingu, odpowiednie zasilanie i dostęp do internetu.
Kluczowe było uzyskanie zgody właściciela posesji na doprowadzenie internetu i prądu.
– Pojechałem do właściciela i zaproponowałem montaż monitoringu, ale potrzebowaliśmy dostępu do sieci. Zgodził się bez problemu, mimo że trzeba było przewiercić ścianę w salonie, aby poprowadzić kabel.
Życie bocianów on-line
– U nas w Orzechowie to jedyne bocianie gniazdo. Mieliśmy nadzieję, że ptaki zaakceptują nowe lokum. Wszystko wykonaliśmy zgodnie z wytycznymi znalezionymi w internecie oraz wskazówkami Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Ptaków i innych instytucji zajmujących się ochroną bociana białego w Polsce – opowiada sołtys.
Transmisja na żywo z bocianiego gniazda w Orzechowie znacząco wpłynęła na codzienne życie mieszkańców. Możliwość śledzenia z bliska życia bocianiej rodziny stała się nie tylko źródłem radości i emocji, ale również tematem licznych rozmów oraz powodem do lokalnej dumy. Szczególną sympatię zdobyła para bocianów, znana jako „Wojtek i jego partnerka” – dziś to jedne z najbardziej rozpoznawalnych ptaków w powiecie wrzesińskim. Ich codzienne perypetie śledzą zarówno mieszkańcy Orzechowa, jak i internauci z całego kraju.
Transmisję on-line ogląda wielu mieszkańców regularnie, a każde ważne wydarzenie – pojawienie się jaj, karmienie czy wyklucie piskląt – budzi emocje i jest żywo komentowane. Sołtys Aleksander Warczygłowa zwraca uwagę, że obserwacja bocianów daje ludziom dużo radości, a zarazem pełni funkcję edukacyjną, szczególnie dla dzieci i młodzieży.
Edukacyjny wymiar projektu
Gniazdo z kamerą stało się świetnym narzędziem dydaktycznym – nauczyciele wykorzystują transmisję podczas lekcji przyrody, a uczniowie mogą na bieżąco śledzić rozwój bocianiej rodziny, którą mijają codziennie w drodze do szkoły.
– To jest namacalne – dzieci idąc do szkoły mijają gniazdo, a później uczą się o tym w klasie. Poza tym nasz projekt wpłynął również na wzrost zainteresowania przyrodą i zaangażowaniem społecznym. Regularne obrączkowanie młodych bocianów przekształciło się w lokalne wydarzenie, relacjonowane przez media i przyciągające uwagę nie tylko mieszkańców Orzechowa, ale też gości spoza regionu. Inicjatywa zintegrowała naszą społeczność wokół wspólnego celu, promując wartości proekologiczne i wzmacniając poczucie tożsamości lokalnej.
– Dzięki temu projektowi zdobyliśmy pierwszą nagrodę w konkursie na inicjatywy proekologiczne organizowanym przez Urząd Marszałkowski. Otrzymaliśmy 16 tysięcy złotych, które przeznaczyliśmy na kolejne działania ekologiczne – podsumowuje z dumą Aleksander Warczygłowa.
Wokół projektu powstały też dodatkowe elementy edukacyjne: gablota informacyjna z historią gniazda i ciekawostkami o bocianach oraz specjalny przymiar, ilustrujący rozpiętość skrzydeł dorosłego bociana (2,15 m), który robi ogromne wrażenie, zwłaszcza na dzieciach.
Bocianie gniazdo w Orzechowie to przykład, jak lokalna inicjatywa może przerodzić się w projekt o szerokim zasięgu, łączący ochronę przyrody, edukację i nowoczesne technologie. Doświadczenia z Orzechowa pokazują, że przy odpowiednim zaangażowaniu społeczności, wsparciu samorządu i ekspertów można stworzyć wartościowy projekt przyrodniczy, który służy nie tylko bocianom, ale i całej lokalnej społeczności. To coś znacznie więcej niż techniczna ciekawostka. To inicjatywa, która aktywizuje młodsze pokolenia i promuje region w całej Polsce.
***
Jak zbudować własne gniazdo bocianie z monitoringiem – szczegółowy poradnik
Jeśli planujesz podobny projekt, oto najważniejsze kroki i szczegółowe wskazówki:
1. Wybór odpowiedniego miejsca i konstrukcji
Lokalizacja gniazda:
- Wybierz miejsce otwarte, z dobrą widocznością
- Unikaj bliskiego sąsiedztwa wysokich drzew (bociany potrzebują przestrzeni do lądowania)
- Idealna odległość od budynków mieszkalnych to minimum 10-15 metrów
- Sprawdź historię okolicy – czy bociany wcześniej gniazdowały w pobliżu
Słup:
- Betonowy, okrągły słup (utrudnia wspinanie się drapieżnikom)
- Wysokość: 8-10 metrów nad ziemią
- Średnica: minimum 25-30 cm
- Głębokość osadzenia w ziemi: minimum 2 metry
- Fundament: wykop o średnicy około 2 metrów, wypełniony betonem
Pozyskanie słupa:
- Skontaktuj się z lokalnym zakładem energetycznym
- Sprawdź możliwość uzyskania wsparcia od gminy
- Alternatywnie: specjalistyczne firmy zajmujące się ochroną przyrody
2. Budowa platformy gniazdowej
Materiały:
- Metalowa kratownica (stal ocynkowana)
- Kątowniki i płaskowniki do wzmocnienia konstrukcji
- Trzpienie pionowe (pręty o średnicy około 12 mm, wysokość 12-15 cm)
- Agrowłóknina lub geowłóknina do wyłożenia dna platformy
Wymiary platformy:
- Średnica: 120-130 cm
- Kształt: lekko wklęsły ku środkowi (zapobiega wypadaniu materiału gniazdowego)
Montaż platformy:
- Przygotuj obejmę dopasowaną do średnicy górnej części słupa
- Przymocuj platformę solidnie do słupa (śruby, obejmy)
- Upewnij się, że konstrukcja jest stabilna i wytrzyma obciążenie (gniazdo może ważyć nawet 250-500 kg)
- Wyłóż dno platformy agrowłókniną, aby materiał gniazdowy nie przelatywał przez kratownicę
3. Przygotowanie gniazda
Materiały gniazdowe:
- Gałęzie i patyki o różnej grubości (10-30 mm średnicy)
- Sucha trawa, słoma, kora, mech
- Materiał ze starego gniazda (jeśli dostępny)
Budowa warstw gniazda:
- Warstwa podstawowa: grubsze patyki (10-20 cm wysokości)
- Warstwa środkowa: drobniejsze gałązki, wymieszane z materiałem ze starego gniazda
- Warstwa wierzchnia: sucha trawa, kora, miękkie materiały
Wskazówki dodatkowe:
- Uformuj lekkie wgłębienie w środku gniazda
- Możesz delikatnie spryskać gniazdo roztworem wody z ptasimi odchodami (zapach przyciąga bociany)
- Nie używaj materiałów syntetycznych, sznurków czy drutu, które mogą zaplątać się wokół nóg ptaków
4. Montaż systemu monitoringu
Sprzęt:
- Kamera zewnętrzna przystosowana do streamingu (odporna na warunki atmosferyczne)
- Kamera powinna mieć funkcję podtrzymania połączenia w przypadku chwilowego braku internetu
- Ramię montażowe (wysięgnik) o długości około 1 metra
- Osłona kamery (metalowy daszek z tępymi kolcami uniemożliwiającymi siadanie ptaków)
- Kabel zasilający i internetowy (najlepiej światłowód)
- Router/switch do podłączenia kamery do sieci
Instalacja kamery:
- Umieść kamerę na wysokości około 1 metra nad gniazdem
- Zabezpiecz kable przed uszkodzeniem (osłony, rurki)
- Zadbaj o wodoszczelne połączenia
- Zamontuj osłonę przeciwdeszczową i przeciwsłoneczną
- Ustaw kamerę pod odpowiednim kątem, aby obejmowała całe gniazdo
Zasilanie i internet:
- Doprowadź zasilanie elektryczne (możliwe alternatywy: panel słoneczny z akumulatorem)
- Zapewnij stabilne połączenie internetowe (światłowód, LTE)
- Zabezpiecz instalację przed wyładowaniami atmosferycznymi (uziemienie)
5. Konfiguracja transmisji online
Serwer streamingowy:
- Nawiąż współpracę z instytucją posiadającą serwery (np. park krajobrazowy, organizacja przyrodnicza)
- Alternatywnie: wykorzystaj platformy streamingowe (YouTube Live, Twitch)
- Skonfiguruj stały adres IP dla kamery
Oprogramowanie:
- Zainstaluj oprogramowanie do streamingu
- Skonfiguruj parametry transmisji (rozdzielczość, liczba klatek na sekundę)
- Ustaw automatyczne wznawianie transmisji w przypadku awarii
Promocja:
- Stwórz stronę internetową lub profil w mediach społecznościowych
- Poinformuj lokalne media i szkoły o transmisji
- Rozważ współpracę z organizacjami przyrodniczymi
6. Konserwacja i opieka
Regularne przeglądy:
- Sprawdzaj stan techniczny konstrukcji przed przylotem bocianów (luty-marzec)
- Kontroluj działanie kamery i jakość transmisji
- Monitoruj stan gniazda po sezonie lęgowym
Współpraca z ornitologami:
- Nawiąż kontakt z lokalnymi ornitologami lub organizacjami przyrodniczymi
- Rozważ organizację obrączkowania młodych bocianów
- Dokumentuj obserwacje (daty przylotów, liczba młodych, zachowania)
Edukacja:
- Przygotuj materiały informacyjne o bocianach
- Organizuj spotkania edukacyjne dla mieszkańców i dzieci
- Wykorzystaj transmisję jako narzędzie edukacyjne w szkołach
Korzyści z projektu
Projekt gniazda bocianiego z monitoringiem w Orzechowie przyniósł wiele korzyści:
- Edukacja przyrodnicza dla dzieci i dorosłych
- Integracja społeczności lokalnej
- Promocja miejscowości
- Ochrona zagrożonego gatunku
- Możliwość prowadzenia obserwacji naukowych
Przemysław Chrzanowski
Fot. Archiwum Sołectwa Orzechowo
