Ptasia grypa – czy zagraża ludziom?

Ewa Żuławnik, Fundacja Wspomagania Wsi
14 marca 2025

Od 2020 r. liczba źródeł infekcji ptasią grypą u ptaków wzrosła wykładniczo – w tym samym czasie wzrosła również liczba zakażonych gatunków ssaków, w tym krów mlecznych. Istnieje zatem ryzyko, że ptasia grypa zmiesza się z grypą sezonową, wywołując śmiertelną pandemię, taką jak te z lat 1918 i 2009.

Ptasia grypa zachwiała rynkiem drobiu i jaj w USA

Ostatni wzrost cen jaj w Stanach Zjednoczonych stał się politycznym problemem dla Donalda Trumpa, który obwiniał swojego poprzednika za wysokie ceny żywności i obiecał ich obniżenie w pierwszych dniach swojego urzędowania.

Niewątpliwie Amerykanie czują się zszokowani ponieważ w zeszłym roku przeciętna cena tuzina jaj w USA wzrosła o 50% i zaobserwowano ją właśnie w listopadzie, kiedy wybrano nowego prezydenta. Badania amerykańskiej grupy konsumentów NIQ pokazują, że o ile cena tuzina jaj w trzecim tygodniu stycznia br. wynosiła 5,29 dolarów w porównaniu z ceną 3,50 dolara w lutym 2024 to w listopadzie wzrosła do 3,65 dolara aby w grudniu osiągnąć już poziom 4,15 dolara.

Według ekonomistów i analityków rynku głównym powodem takiego skoku cen jest rozprzestrzenianie się wśród populacji kurczaków bardzo zaraźliwej ptasiej grypy. Choroba ta drastycznie zredukowała liczbę producentów jaj i to w zimowym okresie świątecznym, tradycyjnie występującego dużego na nie zapotrzebowania.

Amerykański Departament rolnictwa podaje, że od grudnia 2024 z powodu rozprzestrzenia się ptasiej grypy ponad 13 milionów kur padło bądź zostało zabitych. I choć z powodu wybuchu epidemii ptasiej grypy w farmach w stanie Nowy York, wybito 99 000 kaczek to rozprzestrzeniła się ona po wszystkich stanach i ponad 130 milionów ptaków komercyjnie hodowanych przez prywatnych hodowców jest zakażonych. W 16 stanach stwierdzono wirus ptasiej grypy także u bydła mlecznego. Atakuje on dzikie ptaki, a obecnie wykryto go także u ssaków na lądzie i w morzu.

Według Amerykańskich Centrów ds. Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) (US Center for Desease Control and prevention, www.cdc.gov ) odnotowano już 70 zakażeń u ludzi i jeden przypadek śmiertelny.

Dr Kavita Patel (NBC NEWS Medical Contributor) wyjaśnia, że istnieje duże ryzyko ponieważ wirus szybko rozprzestrzenia się nie tylko wśród drobiu ale przechodzi także na było oraz zwierzęta domowe, cały czas ulegając mutacjom. A im więcej jest wirusów tym większe prawdopodobieństwo, że w końcu zmutuje tak, że zaatakuje organizm ludzki. Do tej pory (2.02.2025) nie stwierdzono przypadku aby został on transmitowany z człowieka na człowieka. Śmiertelność dla tego wirusa to 50% ( śmiertelność (mortality rate) to liczba zgonów w stosunku do liczby mieszkańców danego obszaru w określonej jednostce czasu).

Czy spożywanie jajek i mleka może być groźne?

Czy zatem możemy jeść jajka? Gotowanie jajek zabija wszystkie bakterie i wirusy. W USA nie trzeba się bać kupowania jajek ponieważ fermy drobiu są kontrolowane przez służby sanitarne i w przypadku stwierdzenia obecności wirusów wybijane jest prewencyjnie całe stado. Według dr Kavity Patel dużo bardziej ryzykowne jest spożywanie surowego, niepasteryzowanego mleka kupowanego bezpośrednio od rolników. Pasteryzacja, a więc podgrzewanie, nawet nie koniecznie gotowanie pozwala pozbyć się niebezpiecznych bakterii i wirusów. Natomiast picie nie poddanego obróbce termicznej mleka jest ryzykowne bo przypadki ptasiej grypy występują już wśród krów mlecznych i domowych zwierząt jak np. koty. Mleko pakowane (butelki, kartony) występujące w handlu jest bezpieczne.

Wirus ptasiej grypy H5N1 pojawił się po raz pierwszy w 1996 r.

Pierwszą ofiarą śmiertelną w USA z powodu ptasiej grypy był cierpiący na choroby współistniejące 65-letni mężczyzna, który w grudniu trafił do szpitala w ciężkim stanie. Uważa się, że zakażenie nastąpiło poprzez kontakt z domowymi i dzikimi ptakami.

Nie znaleziono dowodów na przenoszenie się wirusa z człowieka na człowieka a dotychczasowych 70 przypadków ptasiej grypy jakie odnotowano podczas obecnej fali zakażeń w USA, było rezultatem bliskiego kontaktu z zakażonymi zwierzętami gospodarskimi, jak bydło mleczne i drób. Ale według tamtejszych władz dalsze przypadki mogły pozostać niewykryte.

Natomiast z ponad 950 przypadków zgłoszonych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) spoza USA około 50 % z nich zakończyło się zgonem chorego.

Chociaż jak dotąd nie wykryto żadnego przeniesienia wirusa z człowieka na człowieka to badaczy niepokoi wysoki wskaźnik chorobowości. Nawet jeśli ryzyko dla ludzi jest niskie, zawsze trzeba być przygotowanym na wszystkie możliwe scenariusze.

Amerykańskie Centra ds. Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) uznały ryzyko zachorowania na ptasią grypę dla ogółu społeczeństwa za nadal niskie. Liczba zakażeń stwierdzona wśród bydła mlecznego skłoniła jednak niedawno Kalifornię do ogłoszenia stanu wyjątkowego. Władze odpowiedzialne za zdrowie publiczne zalecają unikanie kontaktu z dzikimi ptakami, drobiem i gryzoniami oraz mycie rąk po kontakcie z przedmiotami, które mogą być zanieczyszczone śliną lub śluzem, np. z karmnikami dla ptaków. Zwierzęta domowe także mogą zakazić się wirusem, szczególnie przez spożywanie surowego mięsa lub mleka.

Grypa ptasia jest chorobą wirusową, wywołaną przez wirusy grypy typu A

Atakuje zarówno drób jak i ptaki dzikie. Zakażenia ptaków mogą być wywoływane przez wirusy grypy wysoce zjadliwej HPAI (ang. Highly Pathogenic Avian Influenza) oraz wirusy o niskiej zjadliwości LPAI (ang. Low Pathogenic Avian Influenza). Wirusy HPAI, szczególnie podtyp H5, są szeroko rozpowszechnione wśród ptactwa dzikiego w Europie. Obecnie znane są trzy typy wirusów grypy: typ A – atakujący, zarówno ptaki jak i ssaki, typ B – atakujący ssaki (ludzie), typ C – atakujący ssaki (ludzi, świnie). Niektóre wirusy HPAI mogą powodować ciężką chorobę u ludzi np. : A(H5N1), A(H5N6) i A(H7N9) ze śmiertelnością do 50%.

Dotychczas zakażenia ludzi wirusami HPAI są rzadkie (w praktyce ograniczone do Azji i Afryki, od 2023 r. także Ameryki Południowej) – od 2003 r. na świecie stwierdzono mniej niż 1000 przypadków zakażenia człowieka wirusami podtypu H5N1, przypadki dotyczyły osób narażonych na bezpośredni kontakt z chorym/martwym zakażonym ptactwem albo zanieczyszczonym wirusami środowiskiem.

Dla naszego drobiu i ptaków ptasia grypa też jest groźna

Pomimo dużej liczby przypadków grypy ptaków wśród drobiu hodowlanego i dzikiego ptactwa w UE (w tym w Polsce) jak dotąd nie zidentyfikowano w tym regionie infekcji objawowej u ludzi. Nie odnotowano także zakażeń wśród ludzi, którzy mieli kontakt z chorymi kotami domowymi w Polsce latem 2023 r.

Nie odnotowano zakażenia ludzi wirusem grypy ptaków drogą pokarmową ani transmisji zakażenia z chorego człowieka na inne osoby.

Wirusy ptasiej grypy giną w temperaturze 70°C. W zbiornikach wodnych, często zakażonych przez ptaki wodne, wirus zachowuje zakaźność nawet przez 4 dni w 22°C i ponad 30 dni w 0°C.

Wirusy grypy ptaków krążące wśród ptactwa w Europie są dobrze zaadaptowane do ptasich gospodarzy, jakkolwiek od kilku lat w materiale genetycznym tych wirusów naukowcy odnotowują mutacje, które mogą zwiększać ich zoonotyczny charakter (tzn. stopień zagrożenia dla zdrowia człowieka). W ostatnich latach identyfikuje się u ssaków, do tej pory niewystępujące, zakażenia A(H5N1) m.in. u ssaków dzikich np. foki, niedźwiedzie, lisy, wydry; ssaki futerkowe na fermach hodowlanych np. lisy, norki, koty domowe (Polska i Korea Południowa 2023 r.).

Ocena ryzyka ECDC, WHO i CDC ze strony wirusów grypy ptaków dla zdrowia ludzi:

ryzyko zakażenia dla populacji ogólnej ocenia się jako niskie
ryzyko zakażenia dla osób zawodowo czy w inny sposób mających kontakt ze ptactwem/innymi zwierzętami ocenia się jako niskie do umiarkowanego.

Czy możemy się zakazić wirusem ptasiej grypy?

Możesz zakazić się wirusem grypy ptaków, jeśli:

masz bliski, bezpośredni kontakt z zakażonymi żywymi/padłymi ptakami, ew. zakażonymi ssakami,
masz kontakt z wydalinami i wydzielinami drobiu/dzikich ptaków oraz zanieczyszczonymi nimi powierzchniami np.:
- dotykasz chorych/martwych ptaków, podczas uboju/utylizacji tusz ptaków,
- dotykasz powierzchni skażonych wirusem w gospodarstwie,
- masz kontakt z aerozolem powstającym podczas oczyszczania pomieszczeń gospodarstwa itp.
- jeśli jesteś poza Europą to także w wyniku kontaktu z surowym mięsem ptaków, pozyskanym poza nadzorem weterynaryjnym (ubój, patroszenie i porcjowanie mięsa w domowych warunkach ,,mokre targi w Azji”).

Jakie objawy wystąpią w przypadku zakażenia wirusem ptasiej grypy ?

Ptasia grypa u ludzi wywołuje objawy podobne do tych powodowanych ,,zwykłą” grypą:

gorączka lub stan podgorączkowy
złe samopoczucie
bóle głowy
bóle mięśni, stawów,
kaszel,
ból gardła,
zapalenie spojówek,
duszność
biegunka
objawy neurologiczne.

Zasady, których należy przestrzegać w celu ochrony gospodarstwa przed wirusem wysoce zjadliwej grypy ptaków.

Źródło: https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/zasady-ochrony-drobiu-przed-grypa-ptakow

Zalecenia dla osób mających kontakt z ptakami (żywymi/martwymi) lub innymi zwierzętami oraz podróżujących do regionów, w których odnotowuje się przypadki zachorowań na grypę ptaków u ludzi:

unikaj bezpośredniego kontaktu z drobiem chorym, padłym ptactwem dzikim oraz przedmiotami, na których znajdują się ślady ptasich odchodów
unikaj dotykania chorego lub martwego ptactwa bez zabezpieczenia w środki ochrony osobistej
stosuj rutynowe zasady higieny osobistej, takie jak mycie rąk ciepłą wodą z mydłem, w szczególności po przyjściu do domu, przed przygotowaniem/spożywaniem posiłku, po kontakcie ze zwierzętami, po skorzystaniu z toalety itp.
unikaj bliskiego kontaktu z osobami chorymi
przestrzegaj higieny kaszlu i kichania (w czasie kaszlu lub kichania zakryj usta i nos chusteczką oraz natychmiast wyrzuć zużytą chusteczkę, gdy nie masz chusteczki kasłaj lub kichaj w zgięcie łokcia)
spożywaj tylko żywność poddaną właściwej obróbce termicznej (gotowaną, pieczoną, duszoną, dobrze wysmażoną)
osoby zawodowo narażone na kontakt z ptakami (lekarze weterynarii, hodowcy drobiu, osoby dokonujące uboju chorych ptaków, osoby wykonujące dezynfekcję pomieszczeń gospodarczych, myśliwi, osoby zajmujące się ochroną ptaków dzikich) powinny stosować odpowiednie środki ochrony osobistej ( w szczególności fartuchy/kombinezony, rękawice, maski ochronne FFP3 i gogle, ochraniacze obuwia)
zgłaszaj obecność padłych ptaków/innych zwierząt do właściwych lokalnych służb porządkowych
stosuj się do zaleceń miejscowych służb sanitarnych oraz lekarzy, a także do zaleceń organów Inspekcji Weterynaryjnej, służb ochrony środowiska na terenach występowania ognisk zakażeń wśród ptaków w Polsce i za granicą
szczep się regularnie co roku przeciwko grypie sezonowej – może zmniejszyć to ryzyko zmienności wszelkich, w tym odzwierzęcych, wirusów grypy w organizmie człowieka oraz uchronić przed ciężkim przebiegiem zakażenia (rekomendacja WHO oraz ECDC)
dbaj o bezpieczeństwo swoich pupili – w 2023 r. wystąpiło ognisko grypy ptaków wśród kotów domowych w kilku województwach w Polsce, dlatego rekomendujemy abyś: po przyjściu do domu od razu zabezpieczył buty przed dostępem kotów, oczyszczał/dezynfekował obuwie każdorazowo po powrocie do domu, zachowuj warunki higieniczne przy przygotowaniu posiłków dla kotów, w przypadku wystąpienia u zwierzęcia domowego nietypowych objawów choroby zgłoś się z nim niezwłocznie do lekarza weterynarii
w przypadku pojawienia się u ciebie niepokojących objawów grypopodobnych (albo innych nietypowych w tym neurologicznych) – zgłoś się do lekarza informując go o kontakcie z chorym/padłym ptactwem oraz do najbliższej powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.