Informacje zawarte w zbiorze artykułów ,,ABC funduszu sołeckiego’’ nie wzięły się znikąd. Duża ich część wynika z przepisów powszechnie obowiązującego prawa, interpretacji tych przepisów oraz stanowisk przedstawianych po kontrolach przeprowadzanych w gminach. Poniżej znajduje się lista źródeł, do których warto zajrzeć, poszukując konkretnych zagadnień.
Powszechnie obowiązujące prawo
*Pamiętaj, że po otwarciu linku do ustawy czy rozporządzenia, zawsze należy klikać w załącznik oznaczony jako ,,tekst jednolity’’.
Podstawy funduszu sołeckiego
Podstawowe zasady rządzące funduszem sołeckim wynikają z ustawy o funduszu sołeckim. Można tam znaleźć informacje na temat wyodrębniania funduszu sołeckiego, sposobu wyliczania kwot funduszu przypadających na dane sołectwa, wymogów, które muszą spełniać wnioski w sprawie przeznaczenia funduszu sołeckiego na dany rok, oraz w sprawie zmiany przedsięwzięć lub ich zakresu, wymogi stawiane przedsięwzięciom wspólnym, czy sposób wyliczania zwrotu części wydatków za fundusz sołecki gminom. Szczegółów w sprawie wniosku wójta o zwrot części wydatków za fundusz sołecki należy szukać zaś w rozporządzeniu.
Sołectwa mogą istnieć dzięki ustawie o samorządzie gminnym. To w tej ustawie wymieniono organy sołectwa, podstawowe zasady wyboru sołtysa i członków rady sołeckiej, a także minimalną zawartość statutu sołectwa (zobacz art. 35-36). W ustawie znajdują się też przepisy dotyczące budżetu gminy, choć planowanie i realizację budżetu krok po kroku przewiduje odrębna ustawa o finansach publicznych (przejrzyj dział V).
Zasady zwoływania zebrań wiejskich, przewodniczenia obradom, ich protokołowania oraz zasady głosowania nad uchwałami zebrania wiejskiego, wynikają ze statutu sołectwa. Statut ten jest uchwalany przez radę gminy dla poszczególnych sołectw. Należy szukać go w Biuletynie Informacji Publicznej wybranej gminy, w wojewódzkim dzienniku urzędowym, bądź zwrócić się do wójta z wnioskiem o jego udostępnienie w trybie dostępu do informacji publicznej. W ten sam sposób można poszukiwać statutu gminy, do którego warto zajrzeć po to, aby wiedzieć, jakie są zasady pokrywania wydatków sołectwa z budżetu gminy.
Planowanie przedsięwzięć
Podstawowe informacje na temat wymogów co do planowanych przedsięwzięć zostały przewidziane we wspomnianej ustawie o funduszu sołeckim. Jeśli jednak pomysły na przedsięwzięcia mają związek z ochotniczą strażą pożarną, kołem gospodyń wiejskich czy klubem sportowym, to siłą rzeczy trzeba zajrzeć również do odrębnych ustaw. W ustawie o ochotniczych strażach pożarnych warto zacząć od lektury art. 10, natomiast w ustawie o kołach gospodyń wiejskich od art. 2 i 22. Zasady działania i finansowania klubów sportowych wynikają zaś z ustawy o sporcie (zwróć uwagę na rozdział 6).
Wykonywanie przedsięwzięć
Zasady ujmowania wydatków z funduszu sołeckiego w budżecie gminy wchodzą w zakres ogólnych zasad planowania i wykonywania budżetu, które przewiduje wspomniana już ustawa o finansach publicznych. Konkretne przedsięwzięcia i składające się na nie czynności mogą być natomiast realizowane na różne sposoby. Do wykonania niektórych czynności (np. zakup) wystarczy działanie upoważnionego pracownika urzędu gminy. Wykonanie innych czynności wójt może jednak zlecić na zewnątrz. Jednym ze sposobów jest powierzenie realizacji zadania organizacji społecznej, wyłonionej w otwartym konkursie ofert.
Przebieg takiego konkursu wynika z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (zacznij od art. 13).
Większe inwestycje mogą zostać zaplanowane do realizacji w ramach prawa zamówień publicznych, bądź na podstawie ustalanej przez gminę procedury postępowania z zamówieniami poniżej progu określonego w prawie zamówień publicznych.
W celu wykonania poszczególnych czynności, gmina może też zawierać z kontrahentami umowy cywilnoprawne z kodeksu cywilnego, jak na przykład umowę zlecenia (spójrz na art. 734-751).
Organizowanie imprez sołeckich
Obowiązek wyznaczenia sołectwom zadań i zapewnienia zasad przeznaczania środków budżetowych na ich realizację wynika ze wspomnianej już ustawy o samorządzie gminnym (zajrzyj do art. 18 ust. 2 pkt 7 oraz art. 48).
Przebieg zbiórek publicznych przewidziano w ustawie o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, zaś zasady dotyczące loterii fantowych w ustawie o grach hazardowych (zobacz art. 7). Z kolei z przepisami dotyczącymi wzmocnienia ochrony osób małoletnich (tzw. lex Kamilek) można zapoznać się tutaj (prześledź zmiany dodane art. 7).
Reagowanie na nieprawidłowości
Podstawą do składania skarg, wniosków i petycji jest art. 63 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Szczegółowe przepisy dotyczące skarg i wniosków wynikają z kodeksu postępowania administracyjnego (przeczytaj Dział VIII), zaś petycji z ustawy o petycjach.
Przestępstwo polegające na niedopełnieniu przez funkcjonariusza obowiązku prawnego wynika z kodeksu karnego (art. 231), a postępowanie z zawiadomienia o możliwości popełnienia takiego czynu toczy się według przepisów kodeksu postępowania karnego (spójrz na art. 304).
Skargi na uchwały rady gminy wnosi się na podstawie art. 101 ustawy o samorządzie gminnym, a postępowanie toczy się na zasadach określonych w prawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
Podstawowe zasady sprawowania nadzoru nad działalnością gmin przez wojewodów i regionalne izby obrachunkowe wynikają z rozdziału 10 ustawy o samorządzie gminnym. Wojewodowie działają na podstawie ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie, zaś regionalne izby obrachunkowe na podstawie ustawy o regionalnych izbach obrachunkowych.
Opinie i rozstrzygnięcia nadzorcze
Wojewodowie i regionalne izby obrachunkowe mogą, w określonych przypadkach, wypowiadać się w sprawie funduszu sołeckiego. W Biuletynach Informacji Publicznej poszczególnych urzędów wojewódzkich oraz regionalnych izb obrachunkowych publikowane są rozstrzygnięcia nadzorcze, wystąpienia pokontrolne oraz inne opinie w sprawie funduszu sołeckiego. Należy więc szukać zakładek ,,rozstrzygnięcia nadzorcze’’, ,,działalność nadzorcza’’, ,,działalność opiniodawcza’’ i ,,działalność kontrolna’’, a dalej szukać haseł związanych z daną gminą lub tematem funduszu sołeckiego. Opisy wybranych pism, wydanych przez organy nadzoru w latach 2018-2021 można znaleźć również w tym artykule.
Warto jednak pamiętać, że rozstrzygnięcia nadzorcze dotyczą konkretnych uchwał lub zarządzeń. Mogą one stanowić cenną wskazówkę interpretacji przepisów prawa, ale nie przesądzają sposobu załatwienia innej, nawet podobnej sprawy.
Wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli
Na przestrzeni ostatnich trzech lat Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła kontrole z zakresu funduszu sołeckiego w wybranych gminach trzech województw: łódzkiego, pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Warto przyjrzeć się wnioskom, które z nich wypłynęły. Na stronie Izby można też znaleźć jej roczne plany pracy. Warto sprawdzić, czy gmina nie została objęta planem kontroli.
Orzecznictwo sądowe
Sprawy dotyczące funduszu sołeckiego, o ile w ogóle trafiają do sądów, to do sądów administracyjnych (wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny).
Wyjaśnienia zawarte w orzeczeniach (wyrokach i postanowieniach) stanowią przydatną wskazówkę przy interpretacji przepisów prawa. Warto mieć jednak świadomość, że orzeczenia sądowe nie są źródłem powszechnie obowiązującego prawa – jest nim Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego (np. statut gminy) oraz wiążące nasz kraj prawo międzynarodowe.
Baza orzeczeń sądów administracyjnych jest ogólnodostępna. Można ją przeszukiwać po hasłach związanych z funduszem sołeckim (wpisz hasło w polu ,,szukane słowa’’). Istotne jest, aby szukać orzeczeń prawomocnych, a więc takich, które zostały ostatecznie rozstrzygnięte (przy orzeczeniach prawomocnych zaznacz pole ,,tak’’).
Jak dotąd sądy nie wydały zbyt wiele orzeczeń dotyczących funduszu sołeckiego. Oto kilka przykładów:
- sąd uznał, że rada gminy może oceniać merytorycznie wniosek sołectwa w sprawie przeznaczenia funduszu sołeckiego dopiero na etapie uchwalania budżetu (wyrok WSA w Lublinie z 7 maja 2021 r. o sygn. akt I SA/Lu 148/21).
- sąd uznał, że organizacja wyjazdu integracyjnego dla mieszkańców sołectwa nie była zgodnym z prawem wydatkiem z funduszu sołeckiego (wyrok WSA w Poznaniu z 25 lipca 2019 r. o sygn. akt III SA/Po 436/19).
- sąd uznał, że rada gminy nie ma prawa podjąć uchwały uchylającej uchwałę w sprawie wyodrębnienia funduszu sołeckiego (wyrok NSA z 6 maja 2021 r. o sygn. akt I GSK 219/21).
Statystyki
Na stronie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji można znaleźć aktualizowane statystyki dotyczące funduszu sołeckiego. Wynika z nich, ile gmin wyodrębniło fundusz sołecki, ile wydano bądź zaplanowano do wydania na fundusz sołecki w skali kraju, a także jaka była wysokość zwrotu z budżetu państwa części wydatków, wykonanych w ramach funduszu sołeckiego.
