W obliczu gwałtownej katastrofy, takiej jak powódź czy wichura, która może na pewien czas odciąć wieś od świata zewnętrznego, kluczowe jest współdziałanie i skoordynowane działanie wielu podmiotów. Nie można jednoznacznie wskazać jednego podmiotu, który powinien „pierwszy zadziałać”, ponieważ sytuacja wymaga zaangażowania na różnych poziomach i w różnych aspektach. Niemniej, sołtys jako lokalny lider, może odegrać decydującą rolę w koordynowaniu działań i zapewnieniu bezpieczeństwa mieszkańcom.
Chociaż żadna z ustaw, ani o obronie cywilnej, ani o zarządzaniu kryzysowym, nie pomija roli mieszkańców i ich samoorganizacji, to jednak wszystkie problemy zostały przeniesione na poziom gminy lub powiatu. Ustawa nie nakazuje mieszkańcom podejmowania konkretnych działań, ale oczekuje się od nich postawy odpowiedzialnej i świadomej. W sytuacjach zagrożenia mieszkańcy powinni zachować spokój i stosować się do poleceń służb ratunkowych; informować o zauważonych niebezpieczeństwach, w miarę możliwości pomagać sobie nawzajem i współpracować z organami administracji publicznej i organizacjami pozarządowymi.
Takie zapisy oznaczają całkowity brak zaufania do lokalnych społeczności. A przecież od kryzysu uchodźczego po powódź na Dolnym Śląsku we wrześniu 2024 roku to lokalne społeczności pierwsze podjęły działania i to im zawdzięczamy, że straty nie były wyższe. W 2022 roku wobec fali uchodźców z Ukrainy to społeczeństwo otworzyło się na pomoc dla uchodźców, o czym świadczy raport Fundacji Wspomagania Wsi. W czasie powodzi wrześniowej mieszkańcy układali worki z piaskiem, budowali tymczasowe zapory, czy wreszcie we własnym zakresie spieszyli z pomocą poszkodowanym.
W Ustawie z 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej nie ma ani słowa o sołtysach, a mieszkańcy użyci są przedmiotowo, jako obiekt szkoleń, organizowanych przez starostę: popularyzowania wiedzy z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej wśród mieszkańców powiatu, w tym kształtowania świadomości o sytuacjach zagrożeń i pożądanych zachowań społecznych lub wojewodę: wspomagania działań popularyzowania wiedzy z zakresu ochrony ludności wśród mieszkańców województwa, w tym kształtowania świadomości o sytuacjach zagrożeń i pożądanych zachowań społecznych. Czyli właściwie o niczym.
Mieszkańcy wsi powinni w pierwszej kolejności zadbać o własne bezpieczeństwo i wzajemną pomoc, sprawdzając, czy w sąsiedztwie są osoby potrzebujące wsparcia, takie jak osoby starsze, chore czy niepełnosprawne. Ważne jest również nawiązanie kontaktu z sołtysem lub radnym, aby poinformować ich o sytuacji i skoordynować dalsze działania. Jeśli to możliwe, mieszkańcy powinni również próbować nawiązać kontakt ze służbami ratunkowymi, takimi jak straż pożarna, policja czy pogotowie ratunkowe i poinformować ich o zaistniałej sytuacji.
Sołtys jako lokalny lider, powinien zebrać informacje o sytuacji w całej wsi, ocenić skalę problemu i potrzeby mieszkańców. Niezwłocznie powinien nawiązać kontakt z gminą, powiatem i służbami ratunkowymi, informując ich o sytuacji i prosząc o pomoc. W miarę możliwości, sołtys powinien również organizować pomoc dla mieszkańców, np. poprzez uruchomienie lokalnych zasobów, takich jak żywność, woda czy leki oraz organizację transportu w razie potrzeby.
Gmina, reprezentowana przez wójta lub burmistrza, powinna niezwłocznie aktywować gminny sztab kryzysowy, który będzie koordynował działania na poziomie gminy. Gmina powinna zapewnić mieszkańcom dostęp do podstawowych potrzeb, takich jak żywność, woda, leki, energia elektryczna i łączność. Ponadto, gmina może organizować pomoc poprzez własne służby, wolontariuszy i organizacje pozarządowe. W razie potrzeby, gmina powinna nawiązać kontakt z powiatem i województwem, prosząc o wsparcie i pomoc.
Powiat i województwo powinny udzielić wsparcia gminie, zwłaszcza gdy sytuacja przekracza jej możliwości. Wsparcie to może obejmować wysłanie dodatkowych sił i środków, zapewnienie pomocy logistycznej i finansowej. Powiatowe i wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego koordynują działania na swoim terenie, współpracując z gminami i służbami ratunkowymi.
Służby ratunkowe, takie jak straż pożarna, policja i pogotowie ratunkowe, działają na miejscu zdarzenia, prowadząc akcje ratunkowe, ewakuację i udzielając pomocy medycznej. Służby te współpracują ze sobą oraz z samorządami, organizacjami pozarządowymi i wolontariuszami, aby zapewnić jak najskuteczniejszą pomoc poszkodowanym.
Ważne jest, aby w sytuacjach kryzysowych zachować spokój i zdrowy rozsądek, stosować się do poleceń służb ratunkowych i władz lokalnych oraz w miarę możliwości, pomagać sąsiadom i osobom potrzebującym. Współpraca i solidarność są kluczowe dla przezwyciężenia trudności i minimalizacji skutków katastrofy.
Przepisy prawne regulujące te kwestie:
- Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej Określa zadania i kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zarządzania kryzysowego.
- Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2023 r. poz. 72): Reguluje zasady zarządzania kryzysowego na różnych szczeblach administracji.
- Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901): Określa zasady udzielania pomocy społecznej w sytuacjach kryzysowych.
***
Czytaj również:
