Najczęściej występujące pytania na temat funduszu sołeckiego dotyczą możliwości, bądź braku możliwości przeznaczenia środków z funduszu sołeckiego na… (tu można wstawić dowolny pomysł). I choć w wielu przypadkach brakuje jednoznacznych odpowiedzi, to należy kierować się jedną prostą zasadą – mieszkańcy muszą wiedzieć, po co chcą realizacji danego przedsięwzięcia i porządnie to opisać. Poparcie pomysłów na przedsięwzięcia podobnymi przykładami (,,ktoś już to zrobił’’) nie ma aż tak dużego znaczenia. O uwzględnieniu wniosku decyduje przede wszystkim jego uzasadnienie. I tego uzasadnienia niestety czasami brakuje.
Wymogi wniosku
Wniosek w sprawie przeznaczenia przedsięwzięć z funduszu sołeckiego na dany rok musi spełniać następujące wymogi formalne:
- jego projekt musi zainicjować uprawniony podmiot, a więc sołtys, rada sołecka lub grupa co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa.
- wniosek uchwala zebranie wiejskie na zebraniu wiejskim (rozumianym jako posiedzenie). Zebranie wiejskie należy zwołać i przeprowadzić w sposób określony w statucie danego sołectwa. Aby zebranie wiejskie było ważne, musi na nie przyjść co najmniej taka liczba osób, która została przewidziana w statucie danego sołectwa. Tak samo zasady głosowania nad wnioskiem muszą odpowiadać zasadom określonym w statucie sołectwa.
- wniosek powinien zawierać wskazanie przedsięwzięć przewidzianych do realizacji na obszarze sołectwa wraz z oszacowaniem ich kosztów i uzasadnieniem. Koszty nie mogą przekroczyć wysokości środków wyliczonych dla sołectwa przez wójta.
- wniosek musi zostać przekazany wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) przez sołtysa, w nieprzekraczalnym terminie, do 30 września danego roku.
Wymogi merytoryczne dotyczą przede wszystkim uzasadnienia wniosku:
- uwzględnienie nazwy wniosku (np. wniosek w sprawie przeznaczenia środków z funduszu sołeckiego na 2025 rok).
- zamieszczenie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji na obszarze sołectwa oraz ewentualnej listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji przez kilka sołectw (przedsięwzięcia wspólne). W przypadku przedsięwzięć wspólnych należy wskazać we wniosku, na terenie którego sołectwa przewidziano ich realizację.
- każde wymienione przedsięwzięcie należy krótko opisać. Z opisu przedsięwzięcia powinno wynikać jasno, na czym ma ono polegać. Warto pamiętać, że sam ,,zakup sprzętu’’ czy ujęta ogólnie ,,organizacja wydarzenia kulturalnego’’ nie jest jeszcze przedsięwzięciem. Po co gmina ma kupić ten sprzęt? Jak można go wykorzystać? Dlaczego jest on potrzebny? O jakim wydarzeniu mowa i jaki jest jego cel? Warto zadać sobie wspomniane pytania, a następnie opisać odpowiedzi.
- każde wymienione przedsięwzięcie należy uzasadnić pod kątem spełnienia trzech obowiązkowych przesłanek wynikających z przepisów dotyczących funduszu sołeckiego. Można to zrobić wraz z opisem przedsięwzięć, ale też osobno, wykazując, że dane przedsięwzięcie wchodzi w zakres zadań własnych gminy (gmina jest właściwa do zajmowania się zadaniem), służy poprawie warunków życia mieszkańców (możliwie jak najszerszej grupie mieszkańców) oraz jest zgodne ze strategią rozwoju gminy (nie jest sprzeczne ze strategicznymi planami gminy).
- do każdego planowanego przedsięwzięcia należy przyporządkować jego szacunkowe koszty. Jeśli w ramach jednego przedsięwzięcia ma wystąpić kilka wydatków, to całkowitą kwotę warto rozłożyć na poszczególne składniki. Należy wskazać, w jaki sposób wyliczono koszty (np. wynik porównania ofert znalezionych w sieci).
Jeżeli przy tworzeniu wniosku pojawią się wątpliwości co do kosztów, wykonalności przedsięwzięć czy jego zgodności ze strategią rozwoju gminy, to warto skonsultować sprawę z urzędnikiem lub urzędniczką, zajmującymi się w urzędzie gminy funduszem sołeckim. Konsultować należy również wszelkie przedsięwzięcia, których realny koszt jest o wiele wyższy niż kwota, o której decyduje sołectwo (np. inwestycje). Gmina musi wyrazić wolę pokrycia pozostałych środków z innych części budżetu. W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że wniosek zostanie odrzucony.
Ochotnicza straż pożarna
Ochotnicze straże pożarne są stowarzyszeniami, a więc znajdują się poza strukturą organizacyjną gminy (nie są jej organami, jednostkami organizacyjnymi itd.). W przepisach prawa poświęconych ochotniczym strażom pożarnym wymienia się jednak kilka rodzajów wydatków, które gmina może zapewnić strażom w ramach zadania własnego, jakim jest ochrona przeciwpożarowa. Dotyczy to m.in. wydatków na obiekty, tereny, pojazdy i sprzęt specjalistyczny, środki ochrony indywidualnej, umundurowanie (umundurowanie wyjściowe), środki łączności oraz ich utrzymanie, określone szkolenia (np. z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy), ubezpieczenia strażaków (i nie tylko) od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, określone badania lekarskie oraz wyżywienie podczas prowadzenia niektórych działań.
Fundusz sołecki może więc obejmować przedsięwzięcia związane z działalnością ochotniczych straży pożarnych, ale jedynie w ograniczonym zakresie, wynikającym z przepisów prawa.
Straż może kojarzyć się z funduszem sołeckim także dlatego, że niejednokrotnie udostępnia ona gminie pomieszczenie służące mieszkańcom jako świetlica wiejska. Wydatki związane ze świetlicą w budynku należącym do ochotniczej straży pożarnej są możliwe wyłącznie wtedy, gdy gmina ma jakikolwiek tytuł prawny do pomieszczenia (podpisała umowę w tej sprawie z jednostką straży).
Koło Gospodyń Wiejskich
Koła gospodyń wiejskich są samorządnymi, społecznymi organizacjami mieszkańców wsi, wspierającymi rozwój przedsiębiorczości na wsi i aktywnie działającymi na rzecz środowisk wiejskich. Podlegają one wpisowi do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich, który prowadzi Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Działalność kół jest nadzorowana przez wspomnianą Agencję.
Koła gospodyń wiejskich są niezależne od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego. Posiadają one osobowość prawną, mogą wykonywać działalność zarobkową i prowadzić działalność gospodarczą, a ich majątek powstaje przede wszystkim ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, ofiarności publicznej oraz dochodów z własnej działalności.
Koła mogą otrzymywać wsparcie finansowe ze środków budżetu państwa – pomoc ta jest przyznawana na wniosek, jeden raz w danym roku, przez odpowiednią jednostkę Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Koła mogą też otrzymywać dotacje celowe ze środków jednostek samorządu terytorialnego, ale warto mieć świadomość, że nie jest to podstawowy tryb ich dofinansowania.
Koła gospodyń wiejskich znajdują się więc poza strukturą organizacyjną gminy (nie są jej organami, jednostkami organizacyjnymi itd.), choć ich działania wiążą się bezpośrednio z obszarem danej gminy. Przedsięwzięciem z funduszu sołeckiego nie może być samo wsparcie finansowe działalności kół. Można natomiast rozpisywać przedsięwzięcia, w które koła zostaną zaangażowane. Przykładowo, koło może zorganizować wydarzenie z pokazem gotowania, a we wniosku w sprawie przeznaczenia środków z funduszu sołeckiego mieszkańcy mogą zdecydować o wsparciu tego wydarzenia poprzez zakup namiotów i ławek. Co jednak istotne, właścicielem zakupionych materiałów pozostanie gmina.
Klub sportowy
Klub sportowy jest osobą prawną działającą w formie stowarzyszenia, fundacji bądź spółki prawa handlowego. Jego działalność może być wspierana ze środków gminy w zakresie zadania własnego, polegającego na tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi sportu. Rada gminy może podjąć uchwałę, w której określi warunki i tryb finansowania ww. zadania własnego, wskazując w niej cel publiczny z zakresu sportu, który zamierza osiągnąć.
Klub sportowy, który działa na obszarze danej gminy i nie działa w celu osiągnięcia zysku, może otrzymywać dotację celową z budżetu gminy na podstawie wspomnianej już uchwały. Dotację przeznacza się w szczególności na realizację programów szkolenia sportowego, zakup sprzętu sportowego, pokrycie kosztów organizowania zawodów sportowych lub uczestnictwa w tych zawodach, pokrycie kosztów korzystania z obiektów sportowych dla celów szkolenia sportowego, czy sfinansowanie stypendiów sportowych i wynagrodzenia kadry szkoleniowej – jeśli wpłynie to na poprawę warunków uprawiania sportu przez członków klubu sportowego lub zwiększy dostępność społeczności lokalnej do działalności sportowej prowadzonej przez ten klub.
Zadaniem własnym gminy jest też szeroko rozumiana kultura fizyczna, co oznacza, że niektóre przedsięwzięcia z funduszu sołeckiego mogą dotyczyć obiektów prowadzonych przez kluby sportowe. Wiele zależy jednak od tego, w jakiej formie działa klub sportowy, czy i jaki cel publiczny z zakresu sportu wyznaczyła sobie do osiągnięcia gmina oraz czego dotyczy pomysł na przedsięwzięcie. Jeśli na terenie sołectwa działa boisko lub stadion, to w pierwszej kolejności warto upewnić się, czy są to tereny ogólnodostępne dla mieszkańców, czy dostęp jest bezpłatny, oraz czy gmina nie zawarła z klubem sportowym umowy, z której wynika wprost, że pomysły mieszkańców (np. związane z przeznaczeniem funduszu sołeckiego na utrzymanie murawy boiska) ma pokrywać ze środków własnych sam klub sportowy.
Szkoła
Edukacja publiczna jest jednym z podstawowych zadań własnych gminy. Należy mieć jednak świadomość, że szkoły publiczne, dla których organem prowadzącym jest wójt (burmistrz, prezydent miasta), stają się jej jednostkami organizacyjnymi. Z tego względu niektóre cele ,,szkolne’’ powinny być realizowane w ramach podstawowych obowiązków ciążących na szkole i gminie.
Środki z funduszu sołeckiego należy więc planować jedynie na dodatkowe materiały, sprzęty czy remonty. Trzeba również liczyć się z tym, że siłą rzeczy wydatki szkolne nie służą poprawie warunków życia wszystkich mieszkańców sołectwa. Okoliczność tę (dlaczego wszystkim mieszkańcom zależy na przeznaczeniu środków akurat na ten cel) należy wyjaśnić we wniosku w sprawie przeznaczenia funduszu sołeckiego.
