Fundusz sołecki dla pilnujących

Paula Kłucińska dla Witryny Wiejskiej
10 lutego 2025

Okres zaangażowania w sprawy związane z funduszem sołeckim kojarzy się przede wszystkim z jesienią, gdy sołectwa planują i uchwalają przedsięwzięcia, a następnie wójt uwzględnia je w projekcie budżetu gminy. Warto jednak pamiętać, że proces planowania, wykonywania i rozliczania poszczególnych cykli funduszu sołeckiego trwa przez cały rok. Zaangażowanie może więc dotyczyć nie tylko zgłaszania projektów wniosków czy głosowania na przedsięwzięcia, ale także na edukowaniu kolejnych osób o funduszu sołeckim, budowaniu współpracy między sołtysem, mieszkańcami i urzędem gminy oraz na społecznej kontroli realizowania funduszu sołeckiego. Przyjrzyjmy się bliżej tym zagadnieniom.

Wspólny cel

Co do zasady, realizacja funduszu sołeckiego jest korzystna dla wszystkich – mieszkańcy zyskują realny wpływ na to, jak zostanie spożytkowany wycinek budżetu gminy, a gmina może uzyskać ekstra środki za wykonanie przedsięwzięć. Praktyka bywa jednak o wiele bardziej skomplikowana. Czasami temat funduszu może wywoływać napięcia między mieszkańcami, sołtysem i radą sołecką, urzędnikami czy lokalnymi organizacjami. Warto wtedy przypomnieć sobie, po co w ogóle istnieje fundusz sołecki.

Nie jest on sposobem na załatwienie interesów jakiejś konkretnej grupy, organizacji czy instytucji. Ma za zadanie wspierać rozwój sołectwa przy założeniu, że to jego mieszkańcy wiedzą najlepiej, co im służy.

Oto kilka wskazówek, które mogą wyeliminować bądź złagodzić konflikty w sprawie funduszu sołeckiego:

uważność na innych – zanim mieszkańcy poddadzą krytyce działania sołtysa, można zapytać go choćby o to, czy miał możliwość zdobycia wiedzy na temat funduszu sołeckiego. Jeśli nie, to mieszkańcy mogą zachęcić go do wzięcia udziału w dostępnych warsztatach, czy zwrócić się do gminy w sprawie organizacji takich warsztatów. Podobnie ani sołtys, ani wójt (urząd) nie powinni dziwić się niskiej frekwencji na zebraniach wiejskich, jeśli nie włożyli żadnego wysiłku w edukowanie mieszkańców czy w reagowanie na najdrobniejsze ich potrzeby (np. zwoływanie zebrań wiejskich poza standardowymi godzinami pracy).

wzajemne zaufanie – jeśli podczas zebrania wiejskiego sołtys zwróci uwagę, że pomysł mieszkańca na przedsięwzięcie jest niewykonalny, to nie musi mieć złych intencji, a jedynie obawę, że wniosek sołectwa zostanie odrzucony. Tak samo mieszkańcy zwracający uwagę sołtysowi na wątpliwości, co do prowadzenia przez niego obrad, nie muszą mieć na celu zrobienie mu przykrości, a jedynie doprowadzenie do działania zgodnie ze statutem. Podobnie, pracownikom urzędu gminy oceniającym wnioski w sprawie funduszu sołeckiego zależy na tym, żeby sołectwa uchwaliły poprawne wnioski, które nie zostaną następnie podważone, podczas kontroli przez organy nadzoru.

przejrzystość działań – sołtys może praktykować postawę ,,nie mam nic do ukrycia’’. Jeśli będzie na bieżąco dokumentować swoje działania, upubliczniać je oraz na tej podstawie wyjaśniać podejmowane decyzje, to siłą rzeczy wzrośnie jego wiarygodność i trudniej będzie zarzucić mu bezpodstawnie nieprawidłowości.

każdy ma swoją rolę – w ramach funduszu sołeckiego rola mieszkańców polega na decydowaniu o przedsięwzięciach oraz ich zaplanowaniu w sposób niebudzący wątpliwości prawnych. Rolą sołtysa jest z kolei wspieranie mieszkańców i reprezentowanie ich przed organami gminy. Z kolei rola wójta (urzędu gminy) i rady gminy polega na uwzględnieniu wydatków na fundusz sołecki w budżecie oraz wykonaniu przedsięwzięć. Wszelkie próby zamiany ról prowadzą do konfliktów i nieprawidłowości. Wójt nie powinien więc naciskać na mieszkańców w sprawie przeznaczenia funduszu na preferowane przez gminę wydatki, zaś sołtys nie powinien wchodzić w rolę ,,reprezentanta’’ wójta w sołectwie, ale reprezentować mieszkańców przed wójtem i radą gminy.

nieignorowanie nieprawidłowości – wzajemne zaufanie nie oznacza ignorowania nieprawidłowości, które mogą się przecież zdarzyć. Dlatego tak istotna jest znajomość podstawowych informacji na temat funduszu sołeckiego, zasad prowadzenia zebrań wiejskich czy zasad głosowania na zebraniu. Tylko wtedy można wyjaśnić rzetelnie, na czym polegają nasze wątpliwości. Niekiedy występujących problemów nie da się rozwiązać prawnie. Jeśli np. sołtys w żaden sposób nie angażuje się w sprawy sołectwa, bądź ugina się pod naciskami osób prywatnych, czy organów gminy, to jedynym rozwiązaniem może być wybór kogoś innego na tę funkcję.

dobro wspólne – w funduszu sołeckim pojawiają się również inni aktorzy, jak szkoły, koła gospodyń wiejskich, kluby sportowe czy ochotnicze straże pożarne. Mieszkańcy mogą być z nimi silnie związani i nie ma nic nieprawidłowego w tym, żeby planowali przedsięwzięcia powiązane z ich działalnością. Trzeba jednak pamiętać, że fundusz sołecki nie jest sposobem na dofinansowanie tych podmiotów. W funduszu sołeckim nie chodzi więc o obiecywanie poparcia dla danych podmiotów tylko po to, żeby zachować z kimś dobre relacje prywatne. Celem ma być troska o dobro wspólne wszystkich mieszkańców sołectwa. Jeśli więc przedsięwzięcie ma dotyczyć świetlicy wiejskiej, to nie po to, aby później świetlica ,,należała’’ do kogoś, ale żeby wszyscy mieszkańcy mieli do niej dostęp.

Na przykładzie

Zarówno sołtys, rada sołecka, jak i mieszkańcy, mogą regularnie sprawdzać, czy rada gminy nie pracuje przypadkiem nad podjęciem uchwały w sprawie niewyrażenia zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego. Takie plany czasami pojawiają się znienacka i o wiele łatwiej je przeoczyć, gdy wszyscy zdążyli przywyknąć, że fundusz sołecki ,,jest i będzie’’. Jak może przebiegać monitorowanie tego tematu:

sołtys i rada sołecka powinni zawsze mieć w swoich zasobach aktualną uchwałę rady gminy w sprawie wyodrębnienia funduszu sołeckiego. Można poszukać jej w Biuletynie Informacji Publicznej gminy, w wojewódzkim dzienniku urzędowym lub zawnioskować do urzędu gminy o jej udostępnienie w trybie dostępu do informacji publicznej.

co roku warto sprawdzać, czy rada nie pracuje nad uchwałą o niewyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego. Każdy może sprawdzić w Biuletynie Informacji Publicznej porządek obrad planowanej sesji rady gminy. Rada może podjąć taką uchwałę jedynie do końca marca, więc warto śledzić sesję planowaną właśnie na ten czas.

należy weryfikować plotki na temat likwidacji funduszu sołeckiego. Można to zrobić zadając pytanie sołtysowi, czy wysyłając formalne pytanie do urzędu gminy. Jeśli okaże się, że rada gminy rzeczywiście zamierza zlikwidować fundusz sołecki, to warto podjąć działania. Sołtys może przykładowo wybrać się na posiedzenie komisji rady gminy i wypowiedzieć argumenty przemawiające za utrzymaniem funduszu. Wspólnie z mieszkańcami może też złożyć petycję w sprawie powstrzymania likwidacji funduszu.

jeżeli wiadomość o likwidacji funduszu sołeckiego dotarła do sołectwa już po fakcie (po podjęciu uchwały), to warto pamiętać, że w marcu kolejnego roku rada będzie musiała ponownie zastanowić się nad zgodą bądź brakiem zgody na wyodrębnienie funduszu. W tym okresie można zorganizować spotkania popularyzujące wiedzę o funduszu sołeckim (gdy argumentem gminy było niewielkie zainteresowanie funduszem w konkretnych sołectwach), wybrać się na dyżury radnych i tam przedstawiać argumenty za przywróceniem funduszu, składać petycje i wnioski w sprawie funduszu sołeckiego, a także przyglądać się argumentom prezentowanym przez gminę i odpowiadać na nie.

Powyższy schemat sprowadza się do trzech najważniejszych kroków:

obserwacja – np. ,,podobno…’’, ,,wójt powiedział, że…’’, ,,zauważyłem, że…’’, przeczytałam, że…’’, ,,dlaczego wciąż nie zrobiono…?’’ itd.

potwierdzanie informacji – np. rozmowa z sołtysem, udział w sesji rady gminy czy posiedzeniu wybranej komisji rady, wizyta na dyżurze radnego, pytania do wójta za pomocą wniosku o udostępnienie informacji publicznej, przejrzenie Biuletynu Informacji Publicznej itd.

reakcja – np. akcja edukacyjna zorganizowana przez mieszkańców, szkolenie z funduszu sołeckiego dla sołtysów, zgłoszenie naruszenia do organów nadzorujących działalność gminy itd.

Wspomniany schemat można zastosować także w innych kluczowych momentach, gdy ważą się losy funduszu sołeckiego – choćby wtedy, gdy przychodzi do wykonywania uchwalonych przedsięwzięć czy rozliczania funduszu sołeckiego. Szerzej na ten temat można przeczytać w innym artykule.