Komisja ds. badania wpływów rosyjskich i białoruskich, składająca się z 11 niezależnych ekspertów i ekspertek, opublikowała raport ujawniający skalę i charakter działań dezinformacyjnych prowadzonych przeciwko Polsce. W ciągu ośmiu miesięcy prac Komisja przeanalizowała blisko 17 tysięcy stron dokumentów jawnych i niejawnych, w tym materiałów oznaczonych klauzulą „ściśle tajne”.
Z raportu wynika, że Rosja, wspierana przez Białoruś, prowadzi wobec Polski długofalową wojnę kognitywną (1). Jej celem jest pogłębianie polaryzacji społecznej. W tym przypadku nie chodzi tylko o dzielenie społeczeństwa na dwa bieguny, tylko o napuszczanie jednych na drugich i na instytucje państwowe, co prowadzi do osłabiania zaufania obywateli do instytucji demokratycznych, co z kolei ma doprowadzić do dezintegracji Zachodu.
Działania te są częścią szerszej strategii Kremla, który rocznie przeznacza na ten cel od 2 do 4 miliardów dolarów.
Z analiz zleconych przez Komisję oraz jej własnych badań wynika, że prorosyjska dezinformacja (rozumiana jako przekazy rosyjskie lub dystrybuowane na zlecenie służb Federacji Rosyjskiej) w polskiej infosferze stanowi element strategicznej i zaplanowanej kampanii wojny kognitywnej prowadzonej w sposób konsekwentny, systematyczny i zaplanowany przez służby i siły zbrojne Federacji Rosyjskiej” – czytamy w raporcie.
Cele i środki rosyjskiej dezinformacji
Na podstawie raportu Komisji ds. badania wpływów rosyjskich i białoruskich, można wyróżnić następujące cele, które Rosja chce osiągnąć dzięki swoim działaniom dezinformacyjnym, oraz środki służące do ich osiągnięcia:
- Polaryzacja społeczeństwa
- Podsycanie konfliktów i podziałów w społeczeństwie.
- Podważanie zaufania do instytucji
- Krytyka rządu, sądów, mediów oraz NATO i UE, aby osłabić ich wiarygodność.
- Promowanie teorii spiskowych
- Rozpowszechnianie pseudonaukowych i fałszywych informacji, np. o szczepionkach czy technologii 5G.
- Narracje antyzachodnie
- Tworzenie obrazu Zachodu jako zdemoralizowanego i opresyjnego.
- Ataki na wartości narodowe
- Twierdzenia, że Ukraina jest „upadłym państwem”, a Ukraińcy nie są narodem.
- Zmasowana propaganda
- Wykorzystanie mediów, social mediów i botów do szerzenia jednolitych przekazów.
- Fałszywe wiadomości
- Tworzenie fake newsów i manipulowanie faktami, by wprowadzać ludzi w błąd.
- Wykorzystanie kryzysów
- Zapełnianie luk informacyjnych podczas kryzysów swoimi narracjami.
- Sianie niechęci do mniejszości
- Budowanie wrogości wobec Ukraińców, innych narodowości i mniejszości.
- Pokazywanie „nieuchronności” rosyjskiego zwycięstwa
- Twierdzenia, że Rosji nie można pokonać, bo jest nuklearnym mocarstwem.
Główne narracje dezinformacyjne
Według ustaleń Komisji, rosyjska propaganda nie koncentruje się na promowaniu wizerunku Rosji, lecz na krytyce instytucji zachodnich, w tym NATO i Unii Europejskiej. Główne przekazy dezinformacyjne obejmują m.in. twierdzenia, że:
- NATO i UE są opresyjne i działają na szkodę swoich członków,
- cywilizacja zachodnia przeżywa kryzys moralny i upadek,
- Ukraina to państwo upadłe, a Rosja jest niepokonana.
Komisja zwraca też uwagę na systematyczne promowanie teorii spiskowych, takich jak dotyczące szczepionek czy technologii 5G, które mają na celu podważenie zaufania do nauki i instytucji publicznych.
Szczególną formą walki informacyjnej są operacje kognitywne(2) (ros. когнитивные операции, w czasie zimnej wojny określane jako dezinformacja naukowa) polegające na wprowadzeniu do środowiska naukowego i eksperckiego fałszywych teorii naukowych, paradygmatów, koncepcji oraz strategii wywierających wpływ na zarządzanie państwem w celu osłabienia jego potencjału naukowego i obronnego – czytamy w treści raportu.
Podczas wyborów prezydenckich w USA bardzo charakterystycznym elementem operacji kognitywnej było przeniesienie w pewnym momencie ciężaru propagandy ze wspierania faworyzowanego przez Rosję kandydata w wyborach prezydenckich na niszczenie wizerunku kontrkandydata.
Ten sposób okazał się też bardziej skuteczny. W wojnie kognitywnej chodzi bowiem bardziej o dewaluację faktów niż o ukrycie kłamstwa – czytamy w raporcie.
Bierność władz i braki instytucjonalne
Raport krytycznie ocenia działania polskich władz w zakresie przeciwdziałania dezinformacji. Zwraca uwagę na zaniedbania w zakresie rozpoznawania i neutralizowania zagrożeń informacyjnych oraz brak centralnej struktury zajmującej się tym problemem. Komisja wskazuje m.in. na:
- odstąpienie w 2016 r. od utworzenia Departamentu Bezpieczeństwa Cybernetycznego w ABW,
- niewystarczające zasoby Referatu ds. Komunikacji Strategicznej w MSZ,
- ograniczone wykorzystanie potencjału Departamentu Przeciwdziałania Dezinformacji NASK.
Podkreślono również, że działania Pełnomocnika Rządu ds. Bezpieczeństwa Przestrzeni Informacyjnej RP były nieskuteczne i chaotyczne.
Komisja, koncentrując się głównie na dużych instytucjach państwowych, niemal całkowicie pominęła rolę organizacji pozarządowych, co budzi zdziwienie. To właśnie one na co dzień prowadzą intensywną walkę z dezinformacją, przyczyniając się do weryfikacji i obalania wielu fałszywych wiadomości. Ich wkład w ten proces jest nieoceniony, a jednak nie znalazł odpowiedniego odzwierciedlenia w raporcie.
Jedyną wzmiankę o organizacjach społecznych zawarto w kontekście krytyki rządu za brak działań zmierzających do zaangażowania ekspertów, dziennikarzy i organizacji pozarządowych w tworzenie skutecznego systemu przeciwdziałania dezinformacji w Polsce. To pokazuje, że choć dostrzeżono konieczność szerokiej współpracy, faktyczne dokonania tych organizacji zostały zignorowane.
Co prawda, wśród wniosków i rekomendacji raportu znalazł się postulat zacieśnienia współpracy z organizacjami społecznymi, jednak pominięcie ich dotychczasowych działań wydaje się niezrozumiałe i nieuzasadnione. Takie podejście może prowadzić do niedocenienia roli, jaką te organizacje odgrywają w przeciwdziałaniu dezinformacji, oraz do osłabienia ich pozycji w przyszłych inicjatywach systemowych.
Rekomendacje Komisji
Komisja apeluje o opracowanie kompleksowej strategii przeciwdziałania dezinformacji, uwzględniającej współpracę z mediami, środowiskami eksperckimi i organizacjami pozarządowymi. Konieczna jest również powszechna edukacja medialna społeczeństwa w zakresie rozpoznawania manipulacji i dezinformacji, publikacja jawnych raportów o dezinformacji.
Zwiększenie zasobów publicznych na ten cel jest, zdaniem ekspertów, kluczowe. Ważnym elementem rekomendacji jest także większa jawność działań służb w zakresie walki z dezinformacją.
Komisja została powołana zarządzeniem Premiera RP Donalda Tuska z 21 maja 2024 r., a jej zadaniem jest analiza wpływów rosyjskich i białoruskich na różne sfery życia publicznego w Polsce w latach 2004-2024. Kolejny raport zostanie opublikowany w marcu 2025 r.
***
(1) Wojna kognitywna to nowoczesna forma wojny informacyjnej, której celem jest manipulowanie procesami poznawczymi ludzi w celu wpływania na ich decyzje, postawy i zachowania. Jest to bardziej zaawansowana forma wojny psychologicznej, wykorzystująca wiedzę o funkcjonowaniu mózgu, emocjach i mechanizmach podejmowania decyzji.
(2) Słowo „kognitywna” pochodzi od łacińskiego cognitio, co oznacza „poznanie” lub „wiedza”. W języku polskim odnosi się do procesów poznawczych, czyli sposobu, w jaki ludzie przetwarzają informacje, uczą się, zapamiętują i podejmują decyzje.
Źródło: https://pl.glosbe.com/pl/pl/kognitywny
https://kognitywistyka.uwb.edu.pl/co-to-jest-kognitywistyka
***
Co robić, aby się uchronić przed dezinformacją?
Jeśli szukasz informacji na konkretny temat, upewnij się, że korzystasz z wiarygodnych źródeł. Poświęć czas na weryfikację publikowanych wiadomości, sprawdzając ich autorów i datę publikacji. Znajdź również inne źródła tej informacji dla porównania.
Nie ufaj publikacjom, jeśli nie masz pewności co do ich źródła i autorstwa.
Korzystaj z serwisów factcheckingowych, w których niezależni, bezstronni analitycy weryfikują informacje podawane w mediach.
***
W załączeniu: pełny raport Komisji oraz prezentacja.
Raport_Zespołu_ds_Dezinformacji.pdf 1.03MB
Prezentacja – Raport Zespołu ds. Dezinformacji Komisji ds. badania wpływów rosyjskich i białoruskich
***
