Tragiczne wydarzenia na południu Polski dobitnie uświadomiły nam po raz kolejny znaczenie sprawnego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej w strukturach państwa. Na początku września rząd przyjął i skierował do Sejmu projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, przygotowany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Celem ustawy jest stworzenie nowoczesnego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego, który zapewni ochronę obywateli zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.
Robert Klonowski, zastępca dyrektora Departamentu Ochrony Ludności i Zarządzania Kryzysowego, druh OSP Kwilcz.
Obszar ochrony ludności i obrony cywilnej od dawna wymagał kompleksowej regulacji, adekwatnej do zmieniającej się rzeczywistości oraz pojawiających się nowych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Doświadczenia związane z pandemią COVID-19, wojną w Ukrainie i ostatnio powodzią w południowo-zachodniej Polsce pokazały, jak bardzo potrzebujemy uregulowań prawnych w tej dziedzinie.
– Niestety, jako państwo mamy wieloletnie zaniedbania w tym obszarze i wciąż w przypadku klęsk żywiołowych i innych kryzysów za bardzo polegamy na spontanicznej samoorganizacji obywatelskiej. Ustawa, o której mówimy, ma to uporządkować – zapowiada Robert Klonowski, zastępca dyrektora Departamentu Ochrony Ludności i Zarządzania Kryzysowego w MSWiA, a jednocześnie druh OSP Kwilcz.
Korzeni współczesnej ochrony ludności należy szukać w czasach zimnej wojny, kiedy na mocy artykułu 61 Protokołu Dodatkowego I, do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, społeczność międzynarodowa powołała do życia obronę cywilną.
W Polsce organizację OC przejęło wtedy wojsko. Przez 40 lat pod dyktando armii powstawały mniej lub bardziej fikcyjne formacje obrony cywilnej, tworzone w oparciu o wielkoprzemysłowe zakłady pracy. Powstawały magazyny wypełnione sprzętem, który przez dziesięciolecia niszczał, a schrony i inne budowle ochronne nie były odpowiednio konserwowane. Dziś są w ruinie. Kondycja tych zasobów nijak się miała do znaczącej liczby oficerów Wojska Polskiego zatrudnionych w każdym urzędzie państwowym, którzy podejmowali różne, mniej lub bardziej fikcyjne działania w ramach obrony cywilnej. Inna grupa oficerów została skierowana do sektora edukacji – któż z nas nie pamięta swojego „pułkownika”, czyli nauczyciela przysposobienia obronnego? Taki stan rzeczy w obronie cywilnej trwał mniej więcej do końca XX wieku.
Z drugiej strony prężnie rozwijał się w Polsce system ratowniczy, który musiał reagować na coraz to inne zagrożenia. W 1992 roku utworzono Państwową Straż Pożarną, a trzy lata później powstał Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy. Na przestrzeni kilku dekad formacje PSP i OSP musiały stawić czoła nowym wyzwaniom, a jakość ich wyszkolenia i wyposażenia znacznie wzrosła.
Strażacy przestali być kojarzeni jedynie z gaszeniem pożarów – stali się specjalistami od reagowania w sytuacjach kryzysowych: od zdejmowania kotów z drzew i usuwania gniazd owadów błonkoskrzydłych, po ratownictwo techniczne, chemiczne, wysokościowe, wodno-nurkowe oraz akcje ratunkowe związane z katastrofami budowlanymi i działania humanitarne.
Prawdziwym sprawdzianem dla naszego systemu ochrony ludności okazała się pandemia COVID-19 i kryzys humanitarny związany z wojną w Ukrainie. Tak sprawne zarządzanie napływem ogromnej liczby uchodźców w tak krótkim czasie było możliwe w dużej mierze dzięki sprawnie działającemu Krajowemu Systemowi Ratowniczo-Gaśniczemu. Wykorzystano wówczas maksymalnie dostępne zasoby ludzkie i sprzętowe, co umożliwiło sprawne zorganizowanie pomocy humanitarnej.
W międzyczasie następowały w Polsce zmiany legislacyjne. W 2007 roku uchwalono Ustawę o Zarządzaniu Kryzysowym, a w kwietniu 2022 roku weszła w życie Ustawa o Obronie Ojczyzny, która usunęła z polskiego prawodawstwa pojęcie obrony cywilnej. Aby odpowiedzieć na wyzwania nowoczesnej architektury zagrożeń i wypełnić powstałą lukę prawną, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji opracowało więc projekt ustawy, która tworzy pierwszy, kompleksowy system ochrony ludności i obrony cywilnej. Projekt ten trafił do parlamentu, gdzie 27 września br. odbyło się jego pierwsze czytanie.
– Proponowane rozwiązania określają zasady funkcjonowania systemu wykrywania zagrożeń, ostrzegania, powiadamiania i alarmowania o niebezpieczeństwach, zasady użytkowania obiektów zbiorowej ochrony. Precyzują także zasady funkcjonowania i organizacji obrony cywilnej, która zostaje automatycznie powołana do życia w momencie wprowadzenia stanu wojennego lub w czasie wojny – wyjaśnia Robert Klonowski, współtwórca ustawy.
Rewolucyjne podejście tej ustawy polega jednak na czymś innym – na bezprecedensowo partnerskim podejściu do kwestii bezpieczeństwa, za które odpowiedzialni stajemy się….my wszyscy – nie tylko państwo, ale także obywatele, organizacje pozarządowe, firmy prywatne i samorządy wszystkich szczebli. Po raz pierwszy w historii tak mocno zaakcentowano rolę wolontariatu ratowniczego, który ma odegrać kluczową rolę nie tylko w fazie reagowania i odbudowy, ale także w fazie przygotowania, poprzez realizację szeregu zadań edukacyjnych. To duży krok w kierunku budowania prawdziwie obywatelskiego społeczeństwa o wysokim poziomie gotowości i odporności społecznej.
***
Główne założenia ustawy
Ustawa ma na celu zbudowanie spójnego systemu ochrony ludności, opartego na współpracy różnych instytucji, takich jak Państwowa Straż Pożarna, ochotnicze straże pożarne, służby medyczne i organizacje pozarządowe. Ważną rolę odegrają również lokalne władze: wojewodowie, starostowie oraz wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast).
W czasie pokoju system będzie dbał o bezpieczeństwo ludności w sytuacjach kryzysowych, takich jak klęski żywiołowe. W razie wojny system przekształci się w obronę cywilną, której zadaniem będzie ochrona ludności przed skutkami działań zbrojnych.
Kto będzie odpowiedzialny za ochronę ludności?
Za koordynację systemu na poziomie krajowym odpowiedzialny będzie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. Wsparcia udzieli mu Rządowy Zespół Ochrony Ludności (RZOL), który będzie doradzał w kwestiach ochrony i obrony cywilnej. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB) odegra kluczową rolę w informowaniu, ostrzeganiu i alarmowaniu obywateli o zagrożeniach. Na poziomie lokalnym za działania w zakresie ochrony ludności będą odpowiadać wojewodowie, starostowie oraz wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast).
Nowe plany ewakuacji
Ustawa przewiduje także opracowanie planów ewakuacji ludności na wypadek wojny lub klęsk żywiołowych. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa przygotuje krajowy plan ewakuacji, a za plany wojewódzkie będą odpowiedzialni wojewodowie. Powstaną również regulacje dotyczące obiektów zbiorowej ochrony, takich jak schrony i ukrycia. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji opracuje wytyczne, które umożliwią inwentaryzację i modernizację istniejących obiektów.
Bezpieczna łączność państwowa
W ramach nowych rozwiązań powstanie system bezpiecznej łączności państwowej, który zapewni ciągłość działania administracji zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.
Finansowanie
Rząd zobowiązał się do regularnego finansowania systemu ochrony ludności i obrony cywilnej, przeznaczając na ten cel co najmniej 0,3% PKB rocznie. Projekt ustawy to ważny krok w kierunku zwiększenia bezpieczeństwa obywateli i lepszego przygotowania na wszystkie możliwe zagrożenia.
***
Przemysław Chrzanowski
Projekt ustawy na stronie Sejmu RP
Projekt ustawy na stronie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
Autor: Przemysław Chrzanowski
