Warto wiedzieć, czym jest dezinformacja i w jaki sposób ją rozpoznać. Edukacja i profilaktyka szerzenia dezinformacji okazuje się najskuteczniejszym narzędziem w walce z tą niebezpieczną praktyką.
Dezinformacja to celowe rozpowszechnianie fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji. Chodzi w niej o to, żeby zmylić ludzi, wpłynąć na ich poglądy, wywołać zamieszanie i w ten sposób zaszkodzić przeciwnikom.
W przeciwieństwie do zwykłych błędów czy pomyłek, dezinformacja jest planowana i robiona z premedytacją. Może przybierać różne formy, jak na przykład fałszywe wiadomości, zmanipulowane zdjęcia lub filmy (deep fake), dziwaczne teorie spiskowe, czy też fałszywe konta w mediach społecznościowych, które udają prawdziwe źródła informacji.
Często jest wykorzystywana przez różne grupy – od rządów i organizacji, po zwykłych ludzi – żeby osiągnąć konkretne cele.
Dezinformacja może pochodzić z różnych krajów, często jest to trudne do jednoznacznego ustalenia. Jednakże, najczęściej jako jej źródła wskazywane są: Rosja, Chiny, Iran i Korea Północna. Dezinformacja nie musi pochodzić wyłącznie od państw autorytarnych. Również w krajach demokratycznych pojawiają się grupy lub osoby, które wykorzystują fałszywe informacje do osiągnięcia własnych celów.
Dotyczyć może każdej sfery życia, a jej skutki mogą być poważne – od wpływu na wyniki wyborów po destabilizację społeczeństw i szerzenie nienawiści. W czasie ostatniej pandemii szerzyła się dezinformacja w sprawie szczepionek (pisaliśmy o tym na Witrynie: Skąd się biorą fake newsy wokół pandemii i szczepionek? , Ruch antyszczepionkowy w Polsce, czyli jak daliśmy się oszukać Rosjanom.). Później pojawiła się dezinformacja związana z wojną w Ukrainie, a także dotycząca polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Ostatnio, mieliśmy też działania dezinformujące podczas powodzi, o których mówił minister cyfryzacji.
Pojawiają się też wpisy, które mają nastawiać Polaków przeciwko Ukrainie oraz zniechęcać do Unii Europejskiej. Pisze o tym portal OKO.press. Z ustaleń dziennikarzy portalu wynika, że te fałszywe informacje generują konta rosyjskiej agencji SDA, realizującej dla Kremla operację Doppelgänger.
Co robić, aby się uchronić przed dezinformacją?
Jeśli szukasz informacji na konkretny temat, upewnij się, że korzystasz z wiarygodnych źródeł. Poświęć czas na weryfikację publikowanych wiadomości, sprawdzając ich autorów i datę publikacji. Znajdź również inne źródła tej informacji dla porównania.
Nie ufaj publikacjom, jeśli nie masz pewności co do ich źródła i autorstwa.
Korzystaj z serwisów factcheckingowych, w których niezależni, bezstronni analitycy weryfikują informacje podawane w mediach.
***
Źródła wiedzy:
PRZECIWDZIAŁANIE DEZINFORMACJI W POLSCE – RAPORT
Raport przygotowany przez blisko 40 ekspertów, zawierający ponad 60 rekomendacji dotyczących przeciwdziałania dezinformacji w Polsce. Opracowanie przedstawia propozycje, jak możemy ochronić się przed zagrożeniem informacyjnym, które ma coraz silniejszy wpływ na Polaków.
Serwisy fact-checkingowe
Demagog.org.pl – Jest to pierwszy polski serwis fact-checkingowy, który specjalizuje się w weryfikacji wypowiedzi polityków, informacji medialnych oraz popularnych mitów.
SprawdzamAFP – Serwis prowadzony przez Agence France-Presse (AFP), który działa także w Polsce i zajmuje się weryfikacją informacji w przestrzeni publicznej i mediach społecznościowych.
Fakenews.pl – Portal poświęcony weryfikacji fałszywych informacji, który analizuje różne doniesienia medialne i popularne w internecie.
Ruch Wojowników Klawiatury – inicjatywa factcheckingowa zaangażowana w walkę ze zmanipulowanymi treściami. Projekt jest tworzony przez Fundację Geremka oraz Fundację Schumanana. Zgłoś materiał do weryfikacji!
Oko.press – Niezależny portal dziennikarski, który zajmuje się analizą i weryfikacją informacji, a także dziennikarstwem śledczym.
Konkret24 – Serwis prowadzony przez TVN24, który skupia się na sprawdzaniu faktów i prostowaniu nieprawdziwych informacji.
Organizacje i instytucje, które prowadzą ważne działania w zakresie monitorowania, analizowania i przeciwdziałania dezinformacji w Polsce.
Fundacja Panoptykon zajmuje się ochroną praw człowieka w kontekście nowych technologii i monitorowaniem nadużyć w sferze prywatności i informacji. Często analizuje również zagadnienia związane z dezinformacją.
Ośrodek Studiów Wschodnich (OSW):
OSW to instytut analityczny, który prowadzi badania i analizy dotyczące polityki, gospodarki i bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej. Ich raporty często dotyczą kwestii związanych z rosyjską dezinformacją.
Instytut Kościuszki prowadzi badania i inicjatywy związane z bezpieczeństwem, w tym cyberbezpieczeństwem i dezinformacją. Publikuje raporty i organizuje konferencje na ten temat.
Polskie Centrum Programu Safer Internet (PCPSI):
PCPSI zajmuje się edukacją i promowaniem bezpiecznego korzystania z internetu, w tym zwalczaniem dezinformacji i fałszywych informacji.
Demagog to pierwsza polska organizacja fact-checkingowa, która weryfikuje informacje i demaskuje fałszywe wiadomości. Regularnie publikuje analizy i raporty dotyczące dezinformacji. Zgłoś do weryfikacji.
NASK (Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa):
NASK to instytut badawczy zajmujący się bezpieczeństwem cybernetycznym i edukacją w zakresie bezpiecznego korzystania z internetu. Publikuje raporty i analizy dotyczące zagrożeń w sieci, w tym dezinformacji. Na adres:informacje@nask.pl można wysyłać przykłady fałszywych lub zmanipulowanych informacji.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów – UOKiK:
Stoi na straży uczciwej konkurencji i praw konsumentów przestrzega przed trikami nieuczciwych sprzedawców w sieci. Oferuje interaktywny, bezpłatny symulator konsument.edu.pl, które mają nam pomóc w poradzeniu sobie z oszustwami w zakupach, z piramidami finansowymi, fałszywymi zbiórkami charytatywnymi czy alternatywnymi inwestycjami. Przygotował też scenariusz zajęć dla nauczycieli i edukatorów pracujących w szkołach podstawowych i średnich. UOKiK jest organem kontrolującym greenwashing, który obecnie wszczął 8 postępowań w sprawie ekościemy.
Prowadzi działania mające na celu zwiększenie świadomości na temat dezinformacji oraz promowanie edukacji medialnej. Ministerstwo angażuje się w kampanie informacyjne i współpracuje z innymi organami państwowymi w celu przeciwdziałania dezinformacji, łącznie ze składaniem pozwów sądowych w sprawie dezinformacji.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB)
Zajmuje się monitorowaniem i analizą zagrożeń, w tym również dezinformacji. RCB prowadzi działania mające na celu identyfikację i przeciwdziałanie kampaniom dezinformacyjnym, szczególnie tym, które mogą wpływać na bezpieczeństwo narodowe. Publikuje internetowy biuletyn DisInfo Radar, który monitoruje propagandę i dezinformację płynącą z Rosji, Białorusi czy Chin, w tych obszarach, które mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa Polski.
Fundacja promuje demokrację, prawa człowieka i edukację obywatelską. Organizuje konferencje i warsztaty na temat dezinformacji i innych zagrożeń dla demokracji.
Międzynarodowe źródła, które dostarczają informacji na temat rosyjskiej dezinformacji oraz jej wpływu na politykę europejską:
- Raporty i analizy think tanków:
- The Atlantic Council – Organizacja ta regularnie publikuje raporty na temat dezinformacji, w tym dezinformacji klimatycznej. Ich raporty często zawierają szczegółowe analizy rosyjskich strategii dezinformacyjnych.
- European Council on Foreign Relations (ECFR) – ECFR publikuje analizy dotyczące wpływu rosyjskiej polityki i dezinformacji na Europę, w tym aspekty klimatyczne.
- Badania akademickie:
- Journal of European Public Policy: Czasopismo to publikuje artykuły naukowe na temat wpływu dezinformacji na politykę publiczną w Europie.
- International Affairs: Kolejne czasopismo akademickie, które często publikuje badania na temat rosyjskiej strategii dezinformacyjnej i jej wpływu na politykę międzynarodową.
- Organizacje zajmujące się monitorowaniem dezinformacji:
- EU DisinfoLab: Organizacja ta monitoruje i analizuje kampanie dezinformacyjne w Europie.
- StopFake: Projekt ten koncentruje się na weryfikacji informacji i demaskowaniu dezinformacji, często badając również rosyjskie kampanie dezinformacyjne.
- European Digital Media Observatory (EDMO) to inicjatywa zrzeszająca organizacje factcheckingowe w Unii Europejskiej, w tym Stowarzyszenie Demagog.
- Raporty rządowe i międzynarodowe:
- Raporty Komisji Europejskiej: Komisja Europejska publikuje raporty i analizy dotyczące zagrożeń dla bezpieczeństwa, w tym dezinformacji pochodzącej z Rosji.
- NATO StratCom Centre of Excellence: Centrum to publikuje badania i raporty na temat strategicznej komunikacji i dezinformacji, w tym rosyjskich działań na arenie międzynarodowej.
