Od niedawna do plastikowych butelek, w których kupujemy napoje są przymocowane zakrętki.
„To znowu Unia coś wymyśliła, żeby nam skomplikować życie!”– słyszę narzekania podczas rodzinnego grilla. Wiele osób irytuje się, że przytwierdzone zakrętki utrudniają nie tylko ponowne zakręcanie, ale także picie bezpośrednio z butelek np. w podróży. To prawda, niektórzy producenci butelek muszą jeszcze popracować nad lepszą metodą łączenia zakrętek z resztą plastikowego opakowania, ale sama zmiana jest odpowiedzią na zatrważający stan środowiska naturalnego, w którym zalegają plastikowe odpady. Nowa dyrektywa Unii Europejskiej ma na celu zmniejszenie ilości odpadów z tworzyw sztucznych w środowisku oraz ułatwiać jego powtórne wykorzystanie, czyli recykling.
Zakrętki od plastikowych opakowań często trafiają do środowiska naturalnego jako oddzielne odpady. Po pierwsze zanieczyszczają gleby, wody, a wraz ze strumieniami, rzekami i wiatrem podążają do morza i oceanów. Rozdrobniony plastik jest traktowany przez zwierzęta morskie jak pokarm, co bezpośrednio zagraża ich życiu. Po drugie, oddzielenie zakrętki od butelki sprawia, że ma mniejsze szanse na powtórne wykorzystanie. Kiedy zakrętki są przymocowane do butelek, produkt trafia do recyklingu jako całość. To ułatwia proces segregacji i przetwarzania odpadów.
Obowiązek nałożony na producentów opakowań i pojemników z tworzyw sztucznych wynika z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/904, nazywanej dyrektywą plastikową, której celem jest ochrona środowiska i zdrowia człowieka. [1]
W Polsce – jak podaje Ministerstwo Klimatu i Środowiska nowa regulacja weszła w życie 1 lipca 2024 roku. [2]
Fot. Rys. 2. Sposoby zastosowań tworzyw sztucznych, źródło: K. Borkowski, Przemysł tworzyw sztucznych – materiałów XXI wieku, “Mechanik” 4/2015
Zalety i wady plastiku
Plastik to tworzywo składające się z polimerów syntetycznych, wytworzonych sztucznie przez człowieka. Został wynaleziony ponad 150 lat temu. Na masową skalę produkowany jest od lat 50. ubiegłego wieku. Do wytwarzania butelek do napojów został użyty w 1978 roku. Ze względu na swoje walory jak lekkość, wytrzymałość i niski koszt produkcji szybko zyskał ogromną popularność. Największą wadą tworzywa polimerowego jest bardzo długi czas jego rozkładu, jeśli wyrzucane jest do środowiska naturalnego czy składowane na wysypiskach.
Tymczasem od lat 50. do 2017 roku wyprodukowaliśmy już w sumie 8,4 miliarda ton wyrobów z tworzyw sztucznych. I choć tworzywa polimerowe stanowią dobry materiał wtórny do ponownego przerobienia w technologiach recyklingu – 80% z nich nie zostało poddanych recyklingowi ani spaleniu w specjalnych piecach. Uwaga! Spalanie tworzyw polimerowych w gospodarstwach domowych jest zabronione, m.in. ze względu na za niską temperaturę spalania, co powoduje emisję do atmosfery silnie trujących związków. [3]
Zalegające w środowisku naturalnym butelki PET, zakrętki i inne tworzywa sztuczne ulegają rozdrobnieniu, tworząc cząsteczki o średnicy mniejszej niż 5 milimetrów. To tzw. mikroplastik, który powstaje również w trakcie produkcji np. opakowań do żywności, elektroniki, samochodów, zabawek, ubrań, kosmetyków, czy prania ubrań syntetycznych albo ścierania opon samochodowych podczas jazdy. Jest groźny dla zwierząt i ludzi, gdyż przenika wraz z pokarmem do wnętrza organizmów i wędruje dalej w całym łańcuchu pokarmowym. Plastik jest wszędzie, także w ludzkim ciele. Niezniszczalność plastiku, która przyczyniła się do jego szerokiej popularności na świecie, stała się jego najsłabszą stroną. [4]
„ 6,3 mld ton odpadów z tworzyw sztucznych wciąż znajduje się na wysypiskach lub pływa w oceanach. Ich rozkład zajmie minimum 400 lat. W 2010 roku świat wyprodukował 3,5 miliona ton odpadów stałych dziennie. Liczba ta podwoi się do 2025 roku”. [5]
Ostrożnie z plastikiem…
Plastik produkowany jest z paliw kopalnych, z ropy naftowej, rzadziej z gazu ziemnego i węgla. Ich wydobycie i obróbka uwalnia do atmosfery dwutlenek węgla, który jest jednym z gazów cieplarnianych. Z powodu działalności człowieka mamy tych gazów w atmosferze ziemskiej na tyle za dużo, że blokują ucieczkę energii cieplnej z Ziemi w kosmos. Stąd nadmiarowe ocieplenie atmosfery ziemskiej i widoczne już gołym okiem zmiany w klimacie. Odchodzenie od paliw kopalnych to wyzwanie nie tylko dla sektora energetycznego, transportowego czy dla użytkowników indywidualnych ogrzewających domostwa. Wiąże się także z odchodzeniem od produkcji przedmiotów, opartych na tych zasobach, w tym tworzyw sztucznych. [6]
Po drugie plastik – choć wygodny dla człowieka – jest zły dla środowiska także dlatego, że czas jego degradacji zajmuje od kilkudziesięciu do kilku tysięcy lat. Zanim to się stanie, zdąży zabić wiele żywych organizmów, które go połkną, albo w nim utkną.
„Obecnie na każde 3 tony ryb w oceanach przypada 1 tona plastików. Przy obecnej dynamice przyrostu w 2050 roku masa plastików w oceanach będzie większa od całego wolumenu ryb. Już dziś ekosystem oceanów jest silnie zaburzony. Dane ONZ są alarmujące. Do 2050 r. 99% ptaków morskich zetknie się i połknie plastik. Każdego roku z tego powodu ginie ponad milion ptaków morskich. Plastik już dziś negatywnie wpływa na ponad 600 gatunków zamieszkujących oceany. Z powodu plastiku każdego roku tracimy 100 tysięcy ssaków morskich a 15% gatunków jest zagrożonych. [7]
Powtórne życie plastikowych butelek z zakrętkami
Ludzkość zużywa co minutę 1 milion butelek i tyleż samo zakrętek. [8] W wielu miejscach na świecie, dane o zanieczyszczeniu plastikiem środowiska naturalnego i żywych organizmów prowokują do poszukiwań badawczych i rozwiązań. Świat podąża ku wynalezieniu biodegradowalnego opakowania czy butelki. Są już podejmowane próby i pewnie lada moment znajdziemy lepsze opakowanie na żywność, napoje czy kosmetyki. A plastik używany w wielu gałęziach produkcji zastąpimy tworzywem całkowicie biodegradowalnym.
Rys. Znak recyklingu
Ale póki co, musimy zrobić porządek z tym plastikiem, który został wyprodukowany od lat 50. XX wieku i wykorzystać go ponownie. „Od tego czasu ludzkość wytworzyła ponad 8 mld ton tego tworzywa. Jest to ponad tona na każdego człowieka. Z tej masy zaledwie 9% zostało przetworzone a 79% zalega na składowiskach odpadów lub trafiła do mórz i oceanów”. [9]
Jednym z rozwiązań jest recykling (powtórne użycie wykorzystanego opakowania) i uszczelnianie obiegu materiałów wykorzystywanych w produkcji. Dziś dzięki rozwojowi nowoczesnych technologii recyklingu możemy przetwarzać na nowo różnorodne tworzywa sztuczne, jak plastik czy puszki. Z recyklingu butelek plastikowych możemy uzyskać nową butelkę, ale także ubrania, zabawki, a nawet pas jezdni autostrady! [10]
Tego właśnie dotyczy plastikowa dyrektywa Unii Europejskiej, w której chodzi – tam gdzie to możliwe – o zrezygnowanie z tworzyw sztucznych (coraz więcej krajów wprowadza zakaz używania plastikowych toreb, inne zapowiedziały zakaz używania plastikowych talerzy, rurek i kubków czy stosowania plastikowych mikrogranulek w kosmetykach) lub ograniczenie ich używania, a także o włączenie wytworzonych już produktów plastikowych do obiegu tak długo, jak to możliwe. UE dąży do modelu gospodarki o obiegu zamkniętym, w którym ogranicza się odpady do minimum. Jest w tej kwestii wiele do zrobienia. [11]
| Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) to model produkcji i konsumpcji, który polega na dzieleniu się, pożyczaniu, ponownym użyciu, naprawie, odnawianiu i recyklingu istniejących materiałów i produktów tak długo, jak to możliwe. W ten sposób wydłuża się cykl życia produktów. W praktyce oznacza to ograniczenie odpadów do minimum. Kiedy cykl życia produktu dobiega końca, surowce i odpady, które z niego pochodzą, powinny zostać w gospodarce, dzięki recyklingowi. Można je z powodzeniem wykorzystać ponownie, tworząc w ten sposób dodatkową wartość.
Takie podejście kontrastuje z tradycyjnym, liniowym modelem ekonomicznym, który opiera się na schemacie „weź – wyprodukuj – użyj – wyrzuć”. Model linearny opiera się na dużych ilościach tanich i łatwo dostępnych materiałów i energii. Elementem tego modelu jest także tzw. „planowana zużywalność”, czyli projektowanie produktów w taki sposób, żeby po określonym czasie przestały działać. Parlament Europejski wezwał do wprowadzenia środków, które zapewnią, że na rynek będą trafiać produkty wysokiej jakości i trwałe. [11] |
„Oczywiście recykling ma też swoje wady. Nie wszystkie rodzaje plastiku poddają się recyklingowi z tą samą łatwością. Najpowszechniej przetwarzane są właśnie butelki z tworzywa PET – i stanowią one 11% globalnych plastikowych odpadów. Nieco bardziej skomplikowane jest przetwarzanie innych rzeczy, np. pudełek na żywność czy zabawek wykonanych z polietylenu wysokiej gęstości HDPE (14% odpadów), czy kart kredytowych i rur z PCW (5%). Nie oznacza to, że można je z czystym sumieniem wrzucać do kosza z odpadami zmieszanymi – tym bardziej wiedząc, ile rozkłada się plastik, czyli od 100 do nawet 1000 lat”. Zawsze warto segregować śmieci! [12]
Inną kwestią sygnalizowaną przez organizacje pozarządowe jest fakt, że do produkcji butelek z odpadów często trzeba dodać nowy plastik! Trzeba widzieć, że butelki z napisem „100% z recyklingu” nigdy nie są wykonane w całości z plastiku pochodzącego z recyklingu.
Metoda ta nie powinna też odwracać uwagi od pilnej potrzeby ograniczenia produkcji tworzyw sztucznych na świecie. „W UE wskaźnik recyklingu plastikowych butelek wynosi około 50%, z czego tylko 30% wykorzystuje się do produkcji nowych butelek. Pozostała część przeznaczana jest na produkty takie jak tekstylia, które generalnie nie nadają się do recyklingu. I w przypadku których istnieje większe prawdopodobieństwo, że trafią na wysypiska śmieci lub do spalarni, powodując zanieczyszczenie i przyczyniając się do zmiany klimatu (plastikowe butelki to pochodne ropy naftowej). W Polsce wskaźnik recyklingu wszystkich tworzyw sztucznych wynosi według danych GUS 30%.” [13]
Recykling jest lepszy niż jego brak, ale w ostatecznym rozrachunku nie sprawia, że mamy plastiku coraz mniej, tylko używamy wielokrotnie ten, który już został wyprodukowany i dzięki segregacji mamy nad nim większą kontrolę. Zanim jednak pojawi się nowy, biodegradowalny produkt zastępujący butelki, czy inne plastikowe opakowania powinniśmy dołożyć starań, by wytworzony plastik był odpowiednio zbierany i segregowany i nie trafiał do środowiska naturalnego. Możemy też próbować ograniczać nowy plastik w swoim domu, czyli postarać się nie kupować go już więcej.
I wracając do zakrętek przymocowanych do butelek – jak przypomina Ministerstwo Klimatu i Środowiska – przed wyrzuceniem do kosza (żółtego pojemnika) butelkę należy przede wszystkim zgnieść, a przypadkowo oderwaną zakrętkę zakręcić na pustej butelce. [14]
Bibliografia:
[1] Dyrektywa plastikowa PE i Rady z załącznikami
[3] Tworzywa sztuczne – Wikipedia, wolna encyklopedia
[4] Raport Ziemianie projektują 2020.
[5] Raport Ziemianie projektują 2020
[6] Szkolenie pt. Mozaika klimatyczna organizowane przez Ruch Rodzice dla Klimatu.
[7] 10 szokujących faktów na temat plastiku. Do 2050 roku wszystkie gatunki morskich ptaków będą go jeść – National Geographic (national-geographic.pl)
[8] Planeta albo plastik: zamień jednorazowe na wielokrotnego użytku – Crazy Nauka
oraz https://www.dw.com/pl/plastik-z-m%C3%B3rz-recykling-czy-eko%C5%9Bciema/a-63932758
[9] Raport Ziemianie-projektuja 2020
[10] Raport Ziemianie-projektuja 2020
[11] Parlament Europejski – Gospodarka o obiegu zamkniętym: definicja, znaczenie i korzyści (wideo)
[14] Wideografiki – Edukacja Ekologiczna – Portal Gov.pl (www.gov.pl)
Dodatkowe źródła informacji:
Recykling odpadów z tworzyw sztucznych w UE: fakty i liczby
Wszystko co chcecie wiedzieć o plastiku, ale boicie się zapytać! – Polskie Stowarzyszenie Zero Waste
Co się dzieje z odpadami po odebraniu z naszych domów? Urząd Miasta Katowice, Katowice dla odmiany
Ciekawostki o odpadach – Nasze śmieci
W kierunku recyklingu, czyli efektywne wykorzystanie śmieci, Stowarzyszenie Kurka Wodna
Dyrektywa plastikowa Parlamentu Europejskiego i Rady
Gospodarka o obiegu zamkniętym, Parlament Europejski
Recykling odpadów z tworzyw sztucznych w UE: fakty i liczby
Fot. Monika Mazurczak-Kaczmaryk
