Dziewięćdziesiąt jeden osób działających społecznie we wsiach w całej Polsce, w tym sołtyski i sołtysi oraz osoby z lokalnych organizacji, rozmawiało podczas spotkania w Mikorzynie na temat wyzwań, z jakimi się spotykają.
Wyzwania wymienione przez uczestników w ankietach zgłoszeniowych zostały pogrupowane przez organizatorów, a podczas spotkania omawiano kolejne kwestie w grupach przechodząc „od tematu do tematu”.
Zapraszamy do lektury podsumowania tych rozmów, których wynikiem było omówienie przyczyn problemów, jakie uczestnicy i uczestniczki spotkania widzą w społecznym działaniu i w lokalnych, społecznych relacjach oraz podpowiedzi, jak sobie z nimi radzić.
1. Trudność w zachęcaniu innych do wspólnych działań jest wyzwaniem, z którym spotyka się większość osób aktywnych społecznie. Jego przyczynę uczestnicy i uczestniczki spotkania w Mikorzynie widzą zarówno w podejściu samych liderów, jak i w postawach innych mieszkańców wsi. Brak zaangażowania ludzi wynika z ich zapracowania, skupienia na własnych sprawach oraz czasem z nadmiernej roszczeniowości. Brakuje wspólnych zainteresowań, a mieszkańcy nie utożsamiają się w pełni ze swoim miejscem zamieszkania. Zdarza się, że powodem braku chęci do współpracy jest zazdrość lub brak zrozumienia celu działań.
Niektórym liderom i liderkom brakuje natomiast umiejętności współpracy z ludźmi i wiedzy o rzeczywistych potrzebach mieszkańców. Bywa, że zaniedbują relacje i komunikację z innymi mieszkańcami.
Jako odpowiedź na te problemy uczestnicy spotkania zasugerowali praktyczne podejścia:
Zmianę myślenia o wspólnym działaniu: istotne jest poznanie potrzeb innych, próba rozwiązania wspólnego problemu oraz skupienie się na konkretnym celu. Działania powinny być ukierunkowane na osiągnięcie widocznych rezultatów.
Działania w grupach zainteresowanych: propozycja tworzenia grup o konkretnej tematyce, np. transporcie lub ochronie przyrody, może skupić osoby o wspólnych zainteresowaniach, ułatwiając współpracę.
Wielokierunkową komunikację: warto wykorzystywać różne kanały przekazywania informacji, a przede wszystkim codziennie rozmawiać z ludźmi, by efektywnie dotrzeć do wszystkich mieszkańców.
Precyzyjność przekazywanych informacji: zapewnienie jasnych i precyzyjnych komunikatów może pomóc w wyeliminowaniu nieporozumień i zwiększeniu zaufania mieszkańców.
Ciągłe uczenie się i rozwijanie: dążenie do skuteczniejszego działania wymaga ciągłego uczenia się i doskonalenia umiejętności, w tym umiejętności komunikacji i pracy z ludźmi.
Organizację imprez integracyjnych: imprezy, wycieczki i inne okazje do spotkań mogą sprzyjać bliższemu poznaniu się mieszkańców i budowaniu więzi społecznych.
2. Niewystarczająca integracja nowych i starych mieszkańców wsi to problem, który wynika zdaniem uczestników z ogólnego braku społecznej aktywności, a także w wielu przypadkach z braku liderki lub lidera – osoby, która chętnie angażuje się w działania i włącza w nie innych. Dodatkowo, brak miejsc spotkań, takich jak świetlica lub plac zabaw, w wielu miejscowościach wpływa na izolację mieszkańców.
Jedną z kluczowych przyczyn jest istnienie różnic pokoleniowych oraz podziałów między lokalnymi mieszkańcami a przyjezdnymi. Nowym mieszkańcom często brakuje wiedzy na temat specyfiki miejsca i sołectwa, co utrudnia ich zaangażowanie we wspólne sprawy, a czasami prowadzi do konfliktów.
W celu złagodzenia tych problemów uczestnicy spotkania zaproponowali działania wzmacniające poczucie związku mieszkańców ze swoją miejscowością oraz ich integrację:
Wzmacnianie poczucia tożsamości: propagowanie i pielęgnowanie historii wsi oraz dziedzictwa kulturowego może jednoczyć mieszkańców.
Organizacja imprez integracyjnych i sportowych: imprezy takie, jak festyny, turnieje sportowe czy wspólne zabawy, stanowią doskonałą okazję do spotkań i interakcji między różnymi grupami mieszkańców.
Współpraca ze szkołą: aktywna współpraca ze szkołą może być skutecznym sposobem na integrację, umożliwiając dzieciom, młodzieży i dorosłym wspólne uczestniczenie w wydarzeniach i projektach.
Tworzenie miejsc spotkań: inicjowanie działań mających na celu stworzenie przestrzeni, gdzie mieszkańcy mogą się spotykać, rozmawiać i wspólnie spędzać czas, może przyczynić się do zacieśnienia relacji.
Edukacja: organizowanie spotkań informacyjnych lub warsztatów pozwoli zarówno starym i stałym, jak nowym lub tymczasowym mieszkańcom lepiej poznać historię i bieżące wyzwania wsi.
Wsparcie liderów społeczności: promowanie i wspieranie osób, które są inspiracją i motorem działań dla innych, może sprzyjać integracji.
Wykorzystanie mediów społecznościowych: tworzenie grup lub stron internetowych związanych z miejscową społecznością może ułatwić komunikację i wymianę informacji między mieszkańcami.
Wspólne projekty społeczne: realizowanie wspólnych inicjatyw, takich jak prace porządkowe, sadzenie drzew czy remonty, może jednoczyć mieszkańców w konkretnych celach.
Aktywne angażowanie mieszkańców: zachęcanie wszystkich mieszkańców do aktywnego uczestnictwa w życiu społeczności, niezależnie od „stażu” w miejscowości, może sprzyjać integracji.
3. Konflikty we wsi mogą nie tylko zmniejszyć szanse na osiągnięcie wspólnych celów, ale skutecznie uprzykrzyć życie. W Mikorzynie mówiono o przyczynach powstawania lokalnych konfliktów oraz zaproponowano sposoby radzenia sobie z nimi.
Przyczyny powstawania konfliktów:
- Różnice w oczekiwaniach i potrzebach: brak zrozumienia i akceptacji różnic w punktach widzenia i celach może prowadzić do napięć.
- Nieznajomość potrzeb innych ludzi: brak komunikacji i empatii może skutkować nieporozumieniami i konfliktami.
- Różnice pokoleniowe: rozbieżności między różnymi pokoleniami mogą prowadzić do sporów i konfliktów.
- Zła komunikacja lub jej brak: niedostateczna komunikacja może tworzyć pole do nieporozumień i eskalacji konfliktów.
- Ograniczone zasoby: rywalizacja o ograniczone zasoby często generuje napięcia i konflikty.
- Rywalizacja i zazdrość: konkurencja i uczucie zazdrości mogą wpływać na powstawanie konfliktów.
- Brak wiedzy: brak informacji i zrozumienia może prowadzić do błędnych ocen sytuacji i wywołać konflikty.
Najczęstsze okoliczności powstawania konfliktów to:
- Konflikt: fundusz sołecki a NGO: spory o rozdysponowanie środków mogą prowadzić do konfliktów interesów.
- Przygotowanie dożynek: różnice w koncepcjach organizacji i nieporozumienia w trakcie przygotowywania imprezy mogą prowadzić do konfliktów.
- Nietrafione inwestycje: rozczarowanie wynikające z nieudanych projektów może generować napięcia.
- Konflikt na tle używania wspólnych powierzchni: brak zrozumienia w kwestii korzystania z przestrzeni publicznej może prowadzić do sporów.
- Konflikty wokół planów zagospodarowania przestrzennego: rozbieżności w wizji przyszłości wsi oraz sprzeczne interesy mogą powodować konflikty.
- Zaszłości międzypokoleniowe: nieprzetrawione konflikty przeszłości mogą mieć wpływ na obecne napięcia.
- Podziały polityczne i wyznaniowe: różnice w światopoglądzie oraz sympatiach politycznych mogą prowadzić do podziałów i konfliktów dotyczących praktycznych, lokalnych spraw.
- „Spychologia” zadań i obowiązków: niesprawiedliwe rozdzielanie obowiązków może wywoływać niezadowolenie i napięcia.
- Krytyka działań innych przy braku zaangażowania: negatywne opinie bez równoczesnego zaangażowania krytykujących w poprawę sytuacji mogą prowadzić do konfliktów.
- Brak pracy zespołowej: wykonywanie zadań na rzecz wszystkich przez niewielką, wciąż tę samą grupę lub osobę i brak szerszej współpracy może generować napięcia.
Sposoby radzenia sobie z konfliktami w społeczności, zasugerowane w Mikorzynie:
- Unikanie rywalizacji: dążenie do współpracy i wspólnego celu zamiast rywalizacji może pomóc w zmniejszeniu konfliktów.
- Poprawa komunikacji: aktywna komunikacja, słuchanie innych i zrozumienie ich potrzeb, a także organizowanie konsultacji może minimalizować konflikty. Lider/liderka nie zawsze wie najlepiej, co jest dobre dla innych.
- Wspólne opracowywanie strategii: tworzenie wspólnych planów rozwoju społeczności może być podstawą do wzajemnego poznania swoich potrzeb i współpracy.
- Wymiana doświadczeń: dzielenie się wiedzą i swoją perspektywą może pomóc w unikaniu powstawania konfliktów.
- Angażowanie innych: włączanie większej liczby osób do działań na rzecz wspólnego dobra może zmniejszać napięcia.
- Organizowanie działań międzypokoleniowych: tworzenie okazji do wspólnych działań dla różnych pokoleń może pomóc w przełamywaniu barier.
- Analiza inwestycji: dokładna analiza projektów w porozumieniu ze wszystkimi, których projekt dotyczy, przed podjęciem decyzji o realizacji, może zapobiegać konfliktom.
- Pozyskiwanie zewnętrznych funduszy: wyszukiwanie dodatkowych źródeł finansowania może zmniejszać rywalizację o zasoby.
- Integracja społeczności: organizacja imprez i wyjazdów integracyjnych może wzmacniać relacje i poprawiać komunikację między mieszkańcami.
4. Z wypaleniem mierzy się wiele osób podejmujących się liderskich ról w lokalnych społecznościach. Zdaniem uczestniczek i uczestników spotkania w Mikorzynie z wypaleniem wiążą się:
Brak umiejętności zarządzania ludźmi: niedostateczna umiejętność komunikacji, motywowania oraz rozwiązywania konfliktów może prowadzić do frustracji i wypalenia.
Brak współpracy lidera/liderki z lokalną społecznością: oddzielność od społeczności, którą się reprezentuje, może prowadzić do niezrozumienia potrzeb i oczekiwań, co z kolei osłabia zaangażowanie i prowadzi do wypalenia.
Trudności w przekazywaniu obowiązków: odpowiedzialność za liczne obowiązki i zadania może doprowadzić do przeciążenia oraz poczucia braku kontroli nad sytuacją.
Przepracowanie: wysoki poziom zaangażowania może prowadzić do wyczerpania psychicznego i fizycznego, co przyczynia się do wypalenia.
Brak możliwości rozwoju: ograniczona szansa na zdobywanie nowych umiejętności i doświadczeń może prowadzić do stagnacji i utraty motywacji.
Brak uczestnictwa w szkoleniach: brak dostępu do edukacji i szkoleń może prowadzić do braku aktualizacji wiedzy i umiejętności, co z czasem wpływa na efektywność działań.
Brak wsparcia ze strony włodarza: brak wsparcia ze strony władz gminy może sprawiać, że szczególnie sołtysi czują się niedocenieni i pomijani, co prowadzi do frustracji.
Brak współpracy ze strony rady sołeckiej: konflikty lub brak współpracy może prowadzić do izolacji oraz wątpliwości co do sensu działań.
Hejt w internecie: negatywne komentarze i hejt w mediach społecznościowych mogą wpłynąć na samoocenę lidera oraz osłabić motywację do dalszej pracy.
Brak dobrego słowa, motywującego, aby lepiej pracować: brak uznania i pozytywnego feedbacku może prowadzić do spadku motywacji i poczucia sensu działań.
Brak podmiotowości prawnej sołectwa ogranicza możliwości działania, szczególnie pozyskiwania zewnętrznych funduszy przez sołectwo, pozbawia liderów poczucia sprawczości.
Aby radzić sobie z wypaleniem, uczestniczki i uczestnicy spotkania w Mikorzynie sugerują strategie:
Komunikacja z ludźmi: np. tworzenie ankiet i konsultacji społecznych pozwala na pozyskanie opinii i pomysłów społeczności, co może prowadzić do nowych inicjatyw i większego zaangażowania.
Doskonalenie się: aktywne uczestnictwo w szkoleniach, wizytach studyjnych oraz zdobywanie nowych umiejętności pomaga w utrzymaniu skuteczności działań.
Wsparcie psychologiczne i ekspertów: korzystanie z pomocy psychologów oraz ekspertów pozwala na radzenie sobie ze stresem i problemami oraz zdobywanie nowej wiedzy.
Współpraca i zaangażowanie: zachęcanie nowych mieszkańców do współpracy i aktywnego uczestnictwa tworzy wspólnotę, która może stanowić oparcie w trudnych chwilach.
5. Trudna współpraca lidera/liderki, sołtysa/sołtyski z urzędem gminy
Współpraca sołtysa z urzędem gminy może być pełna trudności, co zostało wyraźnie podkreślone podczas spotkania w Mikorzynie. Uczestnicy spotkania wymienili szereg problemów, które na nią wpływają i utrudniają efektywną realizację zadań na poziomie lokalnym.
Po pierwsze, jednym z najważniejszych problemów jest brak efektywnej komunikacji między sołtysem a urzędem gminy. Uczestnicy zgłosili, że czasami trudno jest nawiązać kontakt z odpowiednimi osobami w urzędzie, co prowadzi do opóźnień i problemów w załatwianiu ważnych spraw dla społeczności lokalnej. Często brakuje regularnych spotkań czy otwartej dyskusji, co prowadzi do wzajemnych nieporozumień i konfliktów i jest barierą w budowaniu zaufania między sołtysem a urzędem.
Po drugie, uczestnicy spotkania podkreślili, że często dochodzi do różnicy wizji i celów między sołtysem a wójtem/burmistrzem. To powoduje konflikty i utrudnia podejmowanie wspólnych decyzji. Brak porozumienia co do priorytetów może prowadzić do marnotrawstwa czasu i zasobów.
Kolejnym ważnym problemem jest ograniczony budżet i zasoby dostępne dla sołectwa. Uczestnicy wyrażali obawy, że urząd gminy nie zawsze rozumie specyficzne potrzeby i wymagania lokalnej społeczności. To prowadzi do frustracji mieszkańców, gdy potrzebne inwestycje czy projekty są ignorowane przez urząd.
Dodatkowo biurokracja i formalności związane z procedurami urzędowymi również utrudniają współpracę. Długotrwałe procesy i nadmiar dokumentów mogą powodować znużenie i zniechęcenie wśród sołtysa, liderów i mieszkańców. Potrzebna jest również wiedza, dlatego warto, by sołtysi, sołtyski i lokalni liderzy szkolili się poszerzając swoją wiedzę, między innymi w zakresie prawa. Pomoże to również w poprawie postrzegania roli sołtysa przez włodarza i urzędników gminy, która zdaniem uczestników spotkania w Mikorzynie jest niezbędna.
Podczas spotkania zgłoszono także problem braku wsparcia ze strony urzędników dla inicjatyw społeczności lokalnej. Sołtys/sołtyska i mieszkańcy często mają pomysły na rozwój swojego regionu, ale napotykają na opór lub obojętność ze strony urzędników lub wójta/burmistrza co hamuje ich zaangażowanie i motywację.
6. Brak wspólnego miejsca spotkań jest zdaniem uczestników zasadniczą przeszkodą w integracji mieszkańców w wielu wsiach. Często nie ma nawet działki, na której mogłoby powstać wspólne, sołeckie miejsce spotkań: np. wiata. Uczestnicy spotkania w Mikorzynie sugerowali, by się nie poddawać: próbować zwracać się nie tylko do urzędu gminy o udostępnienie działki lub miejsca na świetlicę, ale też do Lasów Państwowych lub Agencji Rolnej. Poprawa stanu istniejącej świetlicy lub wiaty wymaga zarówno zainteresowania i współpracy ze strony gminnego samorządu, ale przede wszystkim – samych mieszkańców. Wyzwaniem jest pozyskanie dodatkowych, zewnętrznych pieniędzy na działanie świetlicy.
W przypadku funkcjonującej świetlicy jako klucz do sprawnego działania wskazany został w Mikorzynie harmonogram użytkowania oraz administrator lub opiekun sali. Niestety to, kto jest administratorem (czy jest to sołtys, czy osoba z gminy) i jak zarządza salą, komu i na jakich zasadach ją udostępnia, również bywa przyczyną niezgody.
7. Potrzeba wsparcia dla samotnych seniorów
Brak możliwości spotkań, trudności z transportem oraz niedostateczne finansowanie klubów seniora to główne przeszkody, z jakimi aktywni seniorzy borykają się w wielu miejscowościach. Dodatkowym wyzwaniem jest dostarczenie informacji osobom, które potrzebują wsparcia w obszarze nowych technologii. W Mikorzynie zauważono także, że oferty skierowane do seniorów bardziej odpowiadają kobietom, podczas gdy samotnym mężczyznom brakuje bodźców do opuszczenia domu.
Aby rozwiązać te problemy, uczestnicy zaproponowali różnorodne rozwiązania:
Kluby seniora lub dzienne kluby pobytu: potrzebne jest tworzenie nowych miejsc, które umożliwiłoby starszym osobom regularne spotkania i interakcję.
Spotkania dla seniorów: organizacja specjalnych wydarzeń skupionych na potrzebach i zainteresowaniach seniorów, ze szczególnym uwzględnieniem panów, dla których teraz często brakuje interesującej oferty.
Integracja pokoleń: organizacja międzypokoleniowych spotkań, które umożliwią wymianę wiedzy i doświadczeń między starszymi i młodszymi.
Miejsce międzypokoleniowe: utworzenie przestrzeni, w której różne grupy wiekowe mogą się spotykać i wspólnie spędzać czas.
Współpraca z Młodzieżową Radą Gminy: działania, które integrują starsze osoby z młodszym pokoleniem, przynosząc wzajemne korzyści.
Transport dla seniorów: organizacja transportu dla seniorów, aby ułatwić im uczestnictwo w spotkaniach i wydarzeniach społecznych.
Edukacja technologiczna: spotkania z młodszymi osobami, które pomogą seniorom w nauce obsługi nowoczesnych urządzeń.
Różnorodne zajęcia tematyczne: tworzenie różnorodnych programów zajęć, które zaspokoją różnorakie zainteresowania seniorów.
Projekty oparte na historii: wykorzystanie technologii, takich jak zdjęcia, audio i wideo, aby utrwalić wspomnienia i historie seniorów.
Tradycyjne metody komunikacji: kontynuowanie tradycyjnych metod komunikacji, takich jak ulotki czy poczta pantoflowa.
Potrzeba wsparcia i opieki dla osób, które ich wymagają, jest osobnym wyzwaniem, które jest coraz wyraźniejsze w miejscowościach, z których młodzi ludzie wyjechali. Z pewnością jest to potrzeba, która wymaga systemowych rozwiązań (podano przykład gospodarstw opiekuńczych) jednak wsparcie sąsiedzkie również może pomóc w rozwiązaniu wielu prostszych problemów samotnych seniorów.
Podsumowując, kluczowymi potrzebami, jakie widzą lokalne liderki i liderzy w swoich działaniach społecznych jest poprawa komunikacji z mieszkańcami oraz gminą oraz zwiększenie własnych kompetencji, szczególnie w obszarze prawa, co pomoże w efektywnym działaniu i współpracy.
Rozwiązanie trudności w zachęcaniu współmieszkańców do wspólnych działań wymaga aktywnego działania i otwartości na zmiany, zrozumienia potrzeb, precyzyjnej komunikacji oraz aktywnego angażowania się w życie społeczności.
Niewystarczająca integracja nowych i starych mieszkańców wymaga wspólnych wysiłków oraz zaangażowania społeczności lokalnej. Poprzez tworzenie okazji i miejsca do spotkań, edukację i współpracę w realizacji wspólnych celów można tworzyć bardziej przyjazne miejsce do życia dla wszystkich mieszkańców.
Radzenie sobie z konfliktami w społeczności lokalnej również wymaga zaangażowania, empatii i otwartej komunikacji.
Kluczowym elementem w poprawie współpracy sołtysa i gminnego samorządu/urzędu gminy jest też rozwijanie efektywnej komunikacji, zrozumienia i kredytu zaufania między obiema stronami, aby skutecznie reprezentować i realizować interesy lokalnej społeczności.
Rozwiązanie problemu wsparcia dla samotnych seniorów wymaga różnorodnych działań, które zintegrują starsze pokolenie z młodszymi oraz stworzą otoczenie, w którym wszyscy mieszkańcy wsi mogą aktywnie uczestniczyć i wzajemnie się wspierać.
Informacje od uczestników spotkania w Mikorzynie zebrała i spisała Klara Malecka.
Spotkanie w Mikorzynie zostało zorganizowane przez Fundację Wspomagania Wsi w ramach programu „Sołectwo na nowe czasy” i współfinansowane przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności w ramach programu „Wspieramy Organizacje Pozarządowe”. Adresowane było do sołtysek i sołtysów, którzy wychodzą poza sferę swoich administracyjnych obowiązków, a także lokalnych liderów i liderek.
Więcej o spotkaniu:
Dwanaście problemów – sto mądrych głów. Sesja stolikowa w Mikorzynie