Między rokiem 2014 a 2021 Indeks Samorządności spadł o 17 pp. (z 73,6 do 56,7) – pokazuje raport ekspertów forumIdei Fundacji Batorego. Indeks Samorządności to syntetyczny wskaźnik opisujący stan relacji samorząd–władza centralna, opierający się na pomiarze kluczowych dla tych relacji wymiarów życia lokalnego i funkcjonowania samorządu.
Jest pierwszą próbą kompleksowego uchwycenia zmian siły samorządu lokalnego na przestrzeni ostatnich lat. Indeks ilustruje alarmujący proces recentralizacji dotykający różne obszary polskiej samorządności. Kolejne edycje Indeksu Samorządności umożliwią systematyczną ocenę tej sfery życia o kluczowym znaczeniu dla jakości życia mieszkańców i mieszkanek Polski oraz dla kondycji polskiej demokracji.
Dr hab. Marta Lackowska, dr Radomir Matczak, prof. dr hab. Paweł Swianiewicz, dr hab. Dawid Sześciło oraz dr Katarzyna Wojnar przedstawili Indeks Samorządności, czyli wskaźnik pokazujący, jak w czasie zmienia się poziom lokalnej autonomii gmin i miast na prawach powiatu w Polsce. Dążąc do kompleksowego zbadania poziomu autonomii lokalnej eksperci opracowali zestaw wskaźników ujętych w trzy bloki:
1. Potencjał zadaniowo-finansowy (50%) – mierzący rolę samorządu lokalnego w najważniejszych obszarach zadań publicznych oraz to, do jakiego stopnia samorząd jest wyposażony w potrzebne do ich realizacji zasoby finansowe , którymi może samodzielnie dysponować.
2. Siła polityczna (25%) – wskaźnik określający, na ile władza centralna traktuje samorząd jako podmiotowego partnera przy stanowieniu i stosowaniu prawa oraz polityk centralnych wpływających na sytuację lokalną.
3. Siła ustrojowa (25%) – wskaźnik mierzący, czy pozycja prawna samorządu gwarantuje możliwości samodzielnego działania i zabezpiecza przed nadmierną ingerencją ze strony władzy centralnej.
Autorzy wskazują, że między rokiem 2014 a 2021 Indeks Samorządności spadł o prawie 17 pp. (z 73,6 do 56,7).
Największy spadek dotyczy siły politycznej samorządu, w drugiej kolejności siły ustrojowej, a w mniejszym stopniu – potencjału zadaniowo-finansowego.
Idea opracowania i określenia Indeksu Samorządności to doskonały pomysł. Jeśli trendy spadku wskaźników siły politycznej i ustrojowej samorządu nie zostaną zahamowane i odwrócone, to nadal relatywnie stabilna sytuacja w zakresie potencjału finansowo – zadaniowego nie będzie miała większego znaczenia. To bowiem niezależność polityczna przesądza o tym, jakie zadania podejmuje gmina i na co przeznacza posiadane finanse. Ograniczanie politycznej niezależności to śmierć samorządności, nawet z górą pieniędzy w tle. Samorząd to struktura władzy, a nie podmiot gospodarczy. W przypadku braku zmiany opisanych w Indeksie Samorządności trendów, perspektywy samorządności w Polsce nie wyglądają dobrze – prof. dr. hab. Iwona Sagan.
Autorzy podkreślają, że zwrot recentralizacyjny w Polsce jest faktem. Patrząc z perspektywy europejskiej, jest to drugi – po Węgrzech – tak wyraźny proces ograniczania autonomii lokalnej w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Przy czym przebieg tego procesu jest wyraźnie odmienny. W modelu węgierskim nastąpiło gwałtowne, formalne odebranie władzom samorządowym znacznej części kompetencji. Przyjęta w Polsce strategia, zwana w literaturze kroczącą recentralizacją, realizowana jest metodą małych, zakamuflowanych kroczków, w efekcie sukcesywnie ograniczając samodzielność samorządu.
Prezentowany Indeks Samorządności można metaforycznie porównać do kanarka i roli, jaką on odgrywał kopalniach. Odczytując niepostrzegalne przez ludzi symptomy, ostrzegał przed nadchodzącym zagrożeniem. Autorzy raportu zwracają uwagę, że okrajanie autonomii samorządów dokonuje się w „białych rękawiczkach”, w sposób zupełnie niewidoczny dla zwykłych obywateli. Indeks Samorządności pozwala dostrzec erozję fundamentów samorządnej Rzeczypospolitej, włącza sygnały ostrzegawcze przed nadciągającą katastrofą. Katastrofą, gdyż upadek samorządu to nieuchronny koniec demokracji liberalnej i społeczeństwa obywatelskiego, zwłaszcza jednak radykalne obniżenie jakości życia, gdyż to właśnie samorząd dostarcza obywatelom podstawowe usługi – dr hab. Paweł Kubicki.
O ile ustrojowe (konstytucyjne) fundamenty samorządu terytorialnego są zachowane, to widać wiele przykładów postępującego przesuwania zasobów i kompetencji samorządowych na rzecz administracji rządowej, a także zwiększanie finansowego uzależnienia samorządów od środków rządowych ” – alarmują eksperci.
Inspiracją dla autorów prezentowanego badania jest Indeks Autonomii Lokalnej (Local Autonomy Index, LAI) opracowany w swej pierwszej fazie przez międzynarodowy zespół autorski dla 39 państw europejskich i obejmujący okres do 2014 roku.
Indeks Samorządności będzie powtarzany regularnie, aby na bieżąco analizować dynamiczny opis relacji między władzą centralną a samorządem lokalnym.
Indeks Samorządności prezentowany został podczas sesji „Powrót centralizacji. Indeks relacji rząd – samorząd”, 3 kwietnia, w godz. 15.30-16.30, na Samorządowym Kongresie Finansowym Local Trends w Sopocie (3-4 kwietnia), którego parterem merytorycznym jest Fundacja im. Stefana Batorego.
Autorzy
Marta Lackowska – dr hab., kierowniczka Katedry Rozwoju i Polityki Lokalnej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania naukowe: samorząd terytorialny, zarządzanie publiczne, demokracja lokalna, europeizacja, paradyplomacja, relacje państwo-samorząd, współpraca międzygminna, zarządzanie metropolitalne, teorie organizacji i zarządzania.
Radomir Matczak – dr, przez 20 lat pracował w administracji publicznej, głównie samorządowej. Specjalizuje się w zagadnieniach polityki regionalnej, Polityki Spójności UE, zarządzania publicznego, reform instytucjonalnych, współpracy bałtyckiej i zielonej transformacji. Prowadzi działalność doradczą i badawczą, współpracując m.in. ze Związkiem Miast Polskich oraz Uniwersytetem SWPS. Absolwent Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Szkoły Głównej Handlowej oraz Wydziału Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej.
Paweł Swianiewicz – profesor nauk ekonomicznych, Kierownik Zakładu Studiów Społeczno-Ekonomicznych w Instytucie Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Od 2005 do 2010 przewodniczący zarządu European Urban Research Association (EURA), od 2017 członek Steering Committee of the Standing Group on Local Government and Politics of the European Consortium for Political Research (ECPR). Członek Zespołu Ekspertów Samorządowych Fundacji im. Stefana Batorego.
Dawid Sześciło – dr hab., adiunkt w Zakładzie Nauki Administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Wykładał gościnnie na uniwersytetach w Austrii, Portugalii, Włoszech i Szwecji. Ekspert OECD i Unii Europejskiej do spraw reform administracji publicznej, głównie na Bałkanach Zachodnich, w Mołdawii i Ukrainie. Autor ponad 250 publikacji naukowych z obszaru prawa samorządowego, praw człowieka i zarządzania publicznego. Członek Zespołu Ekspertów Samorządowych Fundacji im. Stefana Batorego.
Katarzyna Wojnar – dr Nauk o Ziemi w zakresie geografii, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG UW. Aktualnie specjalizuje się w badaniu nowych przestrzeni pracy i czynników lokalizacji przestrzeni co-workingowych, jest współautorką programu nauczania na kierunku studia miejskie. Członkini Zespołu Ekspertów Samorządowych Fundacji im. Stefana Batorego.
PRZECZYTAJ RAPORT
Źródło: Informacja prasowa
