W ostatnich latach przekonaliśmy się, jak zmiany klimatu w skali globalnej wpływają na występowanie lokalnie gwałtownych zmian pogody. Z jednej strony występują ulewne opady deszczu, a z drugiej długotrwałe okresy suszy.
Działania centralne skupiały się na wielkich inwestycjach, które miały rozwiązywać problemy w skali kraju. Podstawą takich ogólnokrajowych systemów są oczywiście wielkie zbiorniki wodne, będące rezerwuarem wody dla całego regionu. Jednak z doświadczenia widać, że zbiorniki nie działają. Nie potrafimy przy ich pomocy zapobiec gwałtownym wezbraniom (dorzecze Odry 1997), ani ucieczce wody poprzez parowanie (katastrofa morza Kaspijskiego).
Zatrzymać wodę
Podstawowe zadanie w czasie suszy, to zatrzymać wodę w glebie. A więc nie tyle gromadzić wodę i potem zasilać glebę, tylko utrzymać ją w gruncie. Najlepiej do tego nadają się lasy. Retencja leśna to jedna z form zatrzymywania wody w krajobrazie. Polega na zachowaniu naturalnych procesów hydrologicznych, które zatrzymują, magazynują i opóźniają odpływ wody.
W lasach, woda jest zatrzymywana przez korzenie drzew i warstwę ściółki, które utrzymują wodę na powierzchni, zatrzymując ją i opóźniając jej przepływ. Dodatkowo, w lasach powstają naturalne zbiorniki wodne, takie jak mokradła, torfowiska i bagienka, które również zwiększają retencję wody.
Jak zatem ten mechanizm przenieść do mniejszej skali – do naszego ogrodu?
Zbudujmy ogród deszczowy
Nie jest możliwe określenie, czy grozi nam wieloletnia susza, ponieważ przyszłe warunki pogodowe są trudne do przewidzenia. W skali globalnej, według raportu IPCC (Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu), susze stają się coraz powszechniejsze i intensywniejsze, a wzrost temperatury Ziemi zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia ekstremalnych susz.
W celu zapobieżenia negatywnym skutkom suszy, ważne jest podejmowanie działań związanych z racjonalną gospodarką wodną, w szczególności stosowanie technologii umożliwiających gromadzenie wody deszczowej i infiltrację wody w ziemi.
Ogrody deszczowe, to specjalnie zaprojektowane ogrody, które pomagają wchłaniać i zatrzymywać wodę opadową. Ich podstawowym celem jest zwiększenie retencji wód opadowych, poprawa jakości wody oraz poprawa estetyki krajobrazu.
Ogrody deszczowe mogą być stosowane w różnych miejscach, takich jak prywatne ogrody, parki miejskie, place, parkingi, dachy budynków, a nawet ulice. Ich projektowanie i stosowanie jest coraz bardziej popularne na całym świecie, szczególnie w okresach suszy.
Ogrody deszczowe ograniczają spływ wód opadowych, zmniejszają wielkość parowania z gruntu, poprawiają jakość wody, absorbując np. metale ciężkie, jak również polepszają jakość powietrza.
Ich rozwój w Polsce rozpoczął się w końcu XX wieku. Pierwsze z nich powstawały w Gdańsku i Krakowie, przede wszystkim na terenach miejskich. Wynikało to z większych możliwości działania samorządów miejskich we wprowadzaniu różnych innowacji. Ogrody deszczowe mają jednak większe znaczenie dla obszarów mniej zurbanizowanych, gdzie wbrew pozorom, braki wody są bardziej odczuwalne niż w dużych miastach.
Dobrze zaprojektowany ogród deszczowy
Zbudowanie ogrodu deszczowego może być dość skomplikowane, warto skorzystać z przykładów dostępnych w Internecie lub z porady fachowca. Ważne jest wybranie właściwego terenu. Trzeba usunąć kamienie, korzenie, lub inne przeszkody. Teren powinien być lekko nachylony, by woda mogła spływać w określonym kierunku.
Na przygotowaną rabatę sadzimy rośliny. Ich wybór też jest bardzo ważny. Należy wybrać rośliny, które są odporne na nadmiar wody i będą dobrze rosły w Twoim regionie. Zwykle wybiera się rośliny, które magazynują wodę, takie jak trawy, irysy, hiacynty wodne, pałki, krzewy, czyli rośliny, które lubią wilgoć.
Ważne jest również podłoże obejmujące warstwę drenującą. Odpowiednio dobrane warstwy piasku i żwiru umożliwiają filtrację wody opadowej, co poprawia czystość wód podziemnych i powierzchniowych. To z kolei pozytywnie wpływa na mikroklimat i wspomaga małą retencję. Konstrukcja ogrodu deszczowego pozwala na odbieranie nieregularnych napływów wody, zapobiegając skutkom burz i nawałnic. Taki ogród wchłania nawet o 30-40% więcej wody niż trawnik o podobnych wymiarach.
Rośliny
Rośliny są najważniejszym elementem rabaty retencyjnej, wszak jest to ogród.
W ogrodzie deszczowym rośliny sadzi się gęściej (o około 10%) niż na typowych rabatach. Ogród deszczowy najczęściej przybiera formę rabat bylinowych. Na rozległych obszarach podstawę kompozycji mogą jednak stanowić drzewa i krzewy. Najlepiej zdecydować się na rozrośnięte sadzonki, które nie ulegną zniszczeniu pod wpływem silnych opadów. Oprócz gatunków hydrofitowych(1) w ogrodzie deszczowym można posadzić także inne rośliny, o zbliżonych preferencjach siedliskowych.
By uzyskać naturalny wygląd ogrodu, warto wykorzystać gatunki różniące się pokrojem i wielkością. W najgłębszych częściach ogrodu deszczowego najlepiej posadzić gatunki wymagające średnio wilgotnych lub wilgotnych stanowisk, a na obrzeżach umiarkowanie wilgotnych lub suchych.
Rośliny do ogrodów deszczowych powinny charakteryzować się dobrą tolerancją na zmienny poziom wody – zarówno okresowo suche, jak i okresowo mocno nawodnione tereny. Rośliny te powinny przede wszystkim efektywnie wiązać wodę opadową, a także poprawiać jakość wody poprzez usuwanie zanieczyszczeń.
Oto kilka przykładów roślin, które mogą być użyteczne w ogrodach deszczowych:
- Rośliny bagienne: np. turzyce, sitowie, jaskry, rogatek, które naturalnie rosną w terenach bagiennych i dobrze radzą sobie z nadmiarem wody.
- Rośliny łąkowe: np. ostrożeń, koniczyny, życica, które posiadają korzenie grube i silne, dobrze zatrzymujące wodę w glebie.
- Rośliny bylinowe: np. jastrzębiec, macierzanka, krwawnik, których korzenie umożliwiają zatrzymywanie wody, a jednocześnie są odporne na suszę.
- Rośliny ozdobne: np. irysy, mieczyki, krwawniki, które dobrze radzą sobie w warunkach wilgotnych i są łatwe w uprawie.
Zróbmy to sami
W ramach projektu Fundacji Wspomagania Wsi „Nasza Przestrzeń, konsultacje projektów planistycznych” w gminie Łomazy samorząd wraz z mieszkańcami wspólnie stworzył rabatę retencyjną przy budynku Urzędu Gminy Łomazy. Natomiast w sąsiadującym Parku Jagiellońskim dokonano nasadzeń kilku nowych drzew – klonów i lipy.
Rabata retencyjna tworzona była pod okiem ekspertów architektury krajobrazu i środowiska. Eko-akcję w Łomazach objął patronatem Wójt gminy Łomazy – Jerzy Czyżewski. Pod czujnym okiem Grzegorza Kowalewskiego, inspektora w Urzędzie Gminy, współpracowali ze sobą młodzi mieszkańcy Łomaz, osoby dorosłe w tym Andrzej Wiński przewodniczący Rady Gminy Łomazy i wolontariusze z Fundacji Wspomagania Wsi na czele z Magdaleną Chustecką.
Wojciech Januszczyk, architekt krajobrazu, Fundacja Krajobrazy z Lublina: Zostaliśmy zaproszeni do Łomaz przez Fundację Wspomagania Wsi, która realizuje projekt małej retencji w ramach projektu unijnego, aby pokazać mieszkańcom Łomaz, jak wykonać własną rabatę retencyjną. Rabata pozwala gromadzić wodę na naszej działce. Rabata to niecka przechwytująca wodę z rynien , w której zasadziliśmy wilgociolubną roślinność.
Miejsce w którym powstaje rabata, do wykonania której zaprosiliśmy każdego chętnego, to miejsce w centrum miejscowości, tuż przy budynku urzędu gminy. Zależało nam na tym miejscu. Po pierwsze każdy tutaj to miejsce zna, po drugie łatwo się tutaj dostać, po trzecie to ruchliwe miejsce w Łomazach, a to pozwoliło nam na zapoznanie z naszą pracą i wykonywanym projektem znacznej liczby osób.
Dlaczego? Dlatego, że bardzo ważnym w całym przedsięwzięciu jest aspekt edukacyjny. Zmienia nam się klimat. Jest gorąco i będzie jeszcze goręcej. Jednocześnie coraz częściej mamy do czynienia z nawałnicami, silnymi opadami. Systemy kanalizacyjne naszych domów, obiektów użyteczności publicznej, placów, ulic, osiedli naszych miast i miejscowości nie są na to przygotowane. W powstałej niecce część wody zostanie wyhamowana, zatrzymana.
***
(1) Gatunkami, które najlepiej sprawdzają się w oczyszczalniach hydrofitowych, są m.in. pałka, kosaciec, tatarak zwyczajny, turzyca sztywna czy sitowie igłowate.
O małej retencji, ogrodach deszczowych zobacz również:
https://lomazy.pl/index.php/1874-ogrody-deszczowe-rabata-retencyjna
https://www.facebook.com/fundacjakrajobrazy/
https://www.gdynia.pl/mieszkaniec/ogrody-deszczowe,7262/rosliny,521055
