Wiele gmin w Polsce wdraża działania proekologiczne. Aby były skuteczne, powinny być wspierane rzetelną edukacją mieszkańców.
Znacząca cześć polskiego społeczeństwa ma już świadomość i wiedzę na temat jakości powietrza lub smogu. Panujące od kilku lat susze zwracają naszą uwagę na kwestię oszczędzania wody. Wciąż jednak wiemy za mało o tym, jakie są skutki naszych bezpośrednich działań na środowisko. Zwróćmy uwagę na zakupy – jak często pakujemy w dodatkowe, foliowe torebki coś, co już jest zapakowane w plastik przez producenta? Przyczyniamy się tym samym do zwiększenia ilości trudno degradowalnych odpadów, do których produkcji potrzebne jest też dużo wody. Czy zastanawiamy się nad stanem środowiska myjąc samochód na przydomowym podwórku i używając detergentów, które spływają bezpośrednio do gleby zatruwając nasze rośliny? Troska o ekologię musi zaczynać się od zmiany indywidualnych nawyków.
Gmina może i powinna prowadzić edukację ekologiczną. Jak robić to skutecznie? Jakimi sposobami wpływać na zmiany postaw tak, aby wytworzyć trwałe nawyki dbania o środowisko wśród mieszkańców? W artykule postaram się przybliżyć ciekawe pomysły na edukację w gminach.
Skorupka za młodu
Edukacja niezależnie od obszaru ma tę regułę, że im wcześniej ją rozpoczynamy, tym większe są szanse na wykształcenie dobrych nawyków. Dzieci to przyszli konsumenci, którzy zaraz staną się tymi decyzyjnymi i dysponującymi pieniędzmi dorosłymi. To, czego ich nauczymy teraz, w dużej części lub w całości zostanie z nimi w przyszłości. Dlatego znaczącą część działań edukacyjnych gmina powinna kierować do dzieci. Jak? Poprzez organizację akcji, które będą dla nich atrakcyjne.
O tym, że najlepiej uczymy się przez praktykę i działanie (z ang. Learning by doing) wiadomo nie od dziś. Dlatego warto sięgać po takie formy nauki, które są dla odbiorców angażujące, które pozwalają im wykonać coś samodzielnie, samemu dojść do zasad, reguł jakiegoś zjawiska, sprawdzić jakie są jego efekty.
-
Pikniki z eksperymentami
Pikniki są bardzo popularną i dobrą formą spotkań mieszkańców gminy, integrującą rodziny i społeczność lokalną. Poza tradycyjnymi atrakcjami dla dzieci i młodzieży (tatuaże, bańki, malowanie buziek, loteria) warto na pikniku zorganizować stoiska z eksperymentami dotyczącymi środowiska, na których mieszkańcy będą mogli przeprowadzić eksperyment, lub zrobić doświadczenie. O pomoc w organizacji stoiska można zwrócić się do nauczycieli przyrody, biologii, chemii, a nawet wuefu.
Jeśli nie ma chętnych warto poszukać edukatorów z organizacji ekologicznych; wpisując do internetu hasło 'pokazy, eksperymenty ekologiczne’ można zobaczyć, jak wiele lokalnych organizacji oferuje takie usługi. Dodatkowym wsparciem mogą być bezpłatne scenariusze zajęć ekologicznych dostępnych np. na platformie Uniwersytetu Dzieci, pełne doświadczeń, które można wykonać przy pomocy przedmiotów codziennego użytku. Podobne zasoby znajdują się na stronie Zielone Warsztaty.
Bardzo atrakcyjnym konkursem, w których uczestniczyłam w ubiegłym roku, zorganizowanym na jednym z pikników, był konkurs na zaprojektowanie znaku zielonej gminy. Sprawiła to nagroda – mianowicie 3 zwycięskie projekty zostały nadrukowane na płócienne torby rozesłane później do zwycięzców, a także różnych instytucji gminnych i podarowane mieszkańcom. Zobaczenie własnego rysunku na przedmiotach codziennego użytku, które 'żyją’ później w gminie, to naprawdę fajna gratyfikacja. Dodatkowo fakt, że projektować można było dowolną techniką – dzieci malowały dłońmi, stopami, projekt można było wyklejać, sprawiło, ze zaangażowanie uczestników przerosło oczekiwania.
-
Rajdy i wycieczki krajoznawcze
Coraz więcej gmin zarówno miejskich jak i w wiejskich organizuje rajdy krajoznawcze: rowerowe lub piesze. To znakomita forma poznawania lokalnej przyrody połączona dodatkowo z aktywnością fizyczną. Trasy mogą być krótkie (kilka kilometrów do kilkudziesięciu, jeśli trasa jest rowerowa). Do przygotowania trasy warto zaangażować lokalnego przewodnika, którego można znaleźć w lokalnych kołach PTTK, tak, aby zaplanował ciekawą trasę. Może być tematyczna (przyrodnicza lub historyczna). Zimą trasy są raczej piesze. Bardzo często w organizację takich przedsięwzięć włączają się nadleśnictwa, które prowadzą znakomitą edukację ekologiczną. Na zakończenie rajdu można zorganizować quiz z nagrodami, ognisko, na którym można się podzielić wrażeniami, zabawy integracyjne.
Wycieczki krajoznawcze to świetny pomysł również dla uczniów szkół. Całodniowe wyście na dwór to najlepszy sposób na realny kontakt z naturą. Trudno opowiadać o przyrodzie, o bioróżnorodności, o jej bogactwie czy wzajemnych zależnościach na sucho, w klasie.
Dzieci o wiele lepiej rozumieją procesy, które zachodzą w naturze, gdy widzą je na żywo. W krajach skandynawskich i anglosaskich dużo lekcji odbywa się na świeżym powietrzu. Dzieci szukają różnych rzeczy w parku, miejskim lesie, uczą się czegoś na ławce. Jak jest chłodniej, to są po prostu cieplej ubrane. Poruszanie tematów związanych z funkcjonowaniem przyrody w zamkniętej klasie jest dla dziecka abstrakcją. Eksperymenty w plenerze są dużo lepszą formą nauki. Stąd idea leśnej edukacji, która powoli upowszechnia się w Polsce.
Również w tej kwestii warto sięgnąć po zasoby nadleśnictw. Naprawdę wielu leśników bierze udział w różnego rodzaju formach zajęć edukacyjnych takich jak: konkursy, turnieje wiedzy ekologicznej, spotkania w szkole, przedszkolu, pikniki leśne itp. Warto zapytać w nadleśnictwie, czy nie prowadzi ono aktywnych działań edukacyjnych, które pokazywałyby dzieciom jak zróżnicowanym ekosystemem jest las, rzeka. Jeśli nie – sprawdźmy, czy lokalne organizacje pozarządowe nie służą pomocą w tej kwestii. Kilkanaście tras rajdów proponują na swoich stronach Lasy Państwowe.
Dzień w plenerze może być połączony z obchodami Dnia Ziemi (22 kwietnia każdego roku). W trakcie tego dnia można zaplanować nasadzenia drzew wspólnie z leśnikami, budowanie domów dla owadów na podwórku szkolnym lub na terenie zielonym gminy, zorganizować zielone warsztaty, o których za chwilę. Podobnie – wyjście w plener można zorganizować w trakcie Dni Sprzątania Ziemi (każdy 3 weekend września) i przyczynić się do oczyszczenia najbliższej okolicy.
Fundacja Nasza Ziemia, która zapoczątkowała w Polsce tę akcję, prowadzi dobry serwis z ciekawymi materiałami i zachęca do włączenia się we wspólne sprzątanie. Zbierać śmieci można również nie akcyjnie. Zachęcam do tego, aby raz na jakiś czas przy wyjściu na spacer do lasu zabrać dodatkową torbę i rękawiczki i pozbierać trochę rozrzuconego 'dobra’. Takie praktyczne działanie potrafi przynieść sporą dawkę satysfakcji.
-
Zielone warsztaty
Świetnym pomysłem są zielone warsztaty, które można organizować na piknikach i w plenerze, ale w dużej części również w pomieszczeniach zamkniętych – klasach, w GOKu, izbie leśnej, świetlicach wiejskich, zagrodach edukacyjnych. Pomysłów na zielone warsztaty jest naprawdę cała masa, ogranicza nas tylko wyobraźnia. Może to być drugie życie śmieci czyli wykorzystanie odpadów do zrobienia ozdób a nawet mebli, zrobienie lasu w słoiku, zakładanie ogródka warzywnego w doniczkach, budowanie owadzich domków i poidełek, robienie balkonowych zielników, sadzenie roślin, prowadzenie ekologicznego ogrodu. Jeśli mamy więcej przestrzeni i trochę narzędzi – możemy pozwolić sobie na rozmach zrobienia czegoś z palet – mebli, szafek. Zielone warsztaty to może być cykl spotkań, na których coś wytwarzamy, przeplatany rozmowami z zaproszonymi gośćmi.
Pomysły przedstawione wyżej zakładają stacjonarne spotkania, które przybliżają nas do natury i wzmacniają postawy prośrodowiskowe. Ale gmina może prowadzić edukację ekologiczną również dzięki wykorzystaniu mediów społecznościowych, do czego serdecznie zachęcam.
Czy tego chcemy, czy nie, media społecznościowe stały się elementem dnia codziennego. Nie tylko młodzież i dzieci, ale również dorośli Polacy spędzają masę czasu przeglądając treści na Facebooku, Instagramie, Twitterze, TikToku.[1] To są również miejsca, które gmina może wykorzystywać do prowadzenia działań edukacyjnych, bo urząd powinien docierać tam, gdzie są jego mieszkańcy. Dobra wiadomość to ta, że według raportu Sieci Obywatelskiej[2] ponad 90% gmin ma już swój profil na FB. Jak wykorzystywać narzędzia on-line do skuteczniejszej edukacji ekologicznej?
Edukacja on-line
Strony urzędu spełniają najczęściej najbardziej tradycyjną funkcję – czyli informują. Wykorzystajmy to. Na stronie urzędu gminy warto stworzyć zakładkę dotyczącą proekologicznych zachowań/ wydarzeń i gromadzić na niej materiały dostępne w sieci. Na stronie Lasów Państwowych dostępne są naprawdę piękne i ciekawe filmy o ochronie przyrody, które warto podlinkować.
Jeśli taka zakładka już istnieje można podzielić ją na sekcje. Np. Wiedza – tu podlinkować artykuły, akty prawne. Filmy – zasoby instytucji państwowych lub dokumenty dostępne na YT, Wydarzenia – opis wydarzeń, które organizuje gmina i inne instytucje, Gry – jest wiele ładnych graficznie i bogatych w wiedzę gier on-line dla najmłodszych. Podaję kilka linków na końcu artykułu.
Warto, żeby ta zakładka była 'żywa’ tzn. treści na niej były aktualne, a co najważniejsze atrakcyjne. Jak to zrobić?
Nie bójmy się zaangażować mieszkańców do współtworzenia zasobów na takiej stronie. W ramach eksperymentu – spróbujmy zaprosić uczniów z koła przyrodniczego, biologicznego, albo jakąś klasę, której wychowawcą jest nauczyciel/ka przyrody, biologii, chemii. Poprośmy, żeby zaproponowali treści, które ich realnie interesują. Zapewniam, że nie będą to tylko memy dotyczące mieszkańców Podlasia, ale również ciekawe filmy dokumentalne, linki do youtuberów namawiających do minimalizacji konsumpcji, filmiki z TikToka, które w specyficzny, ale skuteczny dla dzieci i młodzieży sposób, będą namawiać do dbania o przyrodę. Dajmy się zaskoczyć kreatywnością młodzieży.
Profil na Facebooku i hasztag na Instagramie #
Profile na Facebooku służą gminom najczęściej do informowania o działaniach i do promocji (rzadziej do komunikacji i dialogu z mieszkańcami). Jest to idealne medium do tego, aby organizować różne konkursy i wydarzenia, sondy. Posiada zresztą narzędzia do tego, aby to robić. Zatem informujmy o wydarzeniach związanych z dbaniem o środowisko. Organizujmy konkursy – na najzabawniejszy filmik pokazujący jak mieszkańcy dbają o przyrodę w indywidualnych gospodarstwach domowych, na najładniejsze zdjęcie przedstawiające przyrodę w gminie.
Stworzenie gminnego hasztaga (znaczka z hasłem, który pozwala śledzić, to co inni publikują w mediach społecznościowych w danym temacie) i upowszechnienie go wśród mieszkańców to promocyjny samograj. Warto wymysleć kilka gminnych (najprostszym jest nazwa gminy). Jak go upowszechniać? Publikując newsy o tej akcji (tym hasztagu) na stronach internetowych, i na Facebooku. Założyć konto gminy na Instagramie. Dzięki hasztagowi, zdjęcia będą mogli publikować tam również mieszkańcy i przyjezdni goście.
Znakomitym pomysłem jest zaangażowanie wójta/burmistrza do tego, żeby kilka razy użył tego hasztaga. Widziałam filmik burmistrza, który promował zbieranie deszczówki i był to jeden z sympatyczniejszych widoków na jakie trafiłam na Instagramie.
Zachęćmy swoje władze do nakręcenia czegoś z przysłowiowego własnego podwórka. Autentyczny przykład jest czymś, co bardzo motywuje mieszkańców. Poprzez aktywną obecność w mediach społecznościowych władze gminy mogą jeszcze skuteczniej wpływać na postawy mieszkańców dotyczące zachowań ekologicznych, ale również zachęcać ich do większego zaangażowania w inne sprawy gminy.
Można trzeźwo zapytać – kto miałby się tym w urzędzie gminy zajmować. Dobrym pomysłem mogą okazać się stażyści. Młodzież szkół średnich. Jak pokazują raporty – sprawy klimatu są ogromnie ważne dla współczesnej młodzieży i warto ten temat podjąć w gminie. Zaproszenie uczniów szkół średnich do tworzenia konkursów, treści do mediów społecznościowych w gminie to strzał w przysłowiową dziesiątkę.
Dodatkowo, poza sprawną obsługą mediów społecznościowych młodzi ludzie niezwykle sprawnie korzystają z różnych narzędzi do robienia filmików czy obróbki zdjęć. Gwarancja tego, że treści będą 'żywe’, będą odpowiadać sposobom w jaki komunikują się młodzi ludzie. Uczeń lub uczniowie, jeśli zaprosimy większą grupę, mogą w zamian za zorganizowanie takich działań dostać z gminy zaświadczenia o stażu, przydatne im w późniejszym życiu zawodowym
Dbanie o środowisko jest niezwykle istotne. Działania edukacyjne powinny być prowadzone wielotorowo, poprzez różne formy aktywizacji mieszkańców i w różnych mediach. Nie bójmy się zaangażowania różnych grup, eksperymentowania. Nawet jeśli efekt będzie odbiegał od naszych wyobrażeń, wspólne działania budują relacje miedzy urzędem i mieszkańcami.
Ekoprogramy dla szkół i przedszkoli
https://ekologia.ceo.org.pl/publikacje/scenariusze-cwiczen-i-eksperymentow-na-temat-niskiej-emisji
Gry ekologiczne on-line
https://ekoeksperymentarium.pl/przeciek/
Wrocław: (do 6 listopada)
https://ekoeksperymentarium.pl/wystawa/
[1]Dane dotyczące czasu spędzanego przez Polaków w Internecie znajdują się w Raporcie IAB za IV kwartał 2021r.
[2]Raport Sieci Obywatelskiej
