Zatrucia pokarmowe latem

zatrucie

Zatrucia pokarmowe zdarzają się bardzo często i zwykle mają łagodny przebieg, choć sporadycznie mogą być nawet śmiertelne. Problemem są konsekwencje oraz powikłania zatrucia pokarmowego, czyli odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe, zaostrzenie współistniejących chorób przewlekłych, rzadziej ciężkie zaburzenia metaboliczne i rozsiew zakażenia jelitowego. Rozpoznanie przyczyny zatrucia pokarmowego jest łatwiejsze, jeśli więcej osób jadło te same potrawy i ma podobne objawy. Większość chorych z łagodniejszym zatruciem nie zgłasza się do lekarza.

Naszą żywność jemy nie tylko my. Jest ona tak samo atrakcyjna dla mikroorganizmów, których nie widać gołym okiem, a które są obecne w powietrzu, wodzie, glebie, jak również w żywności na naszym talerzu. Część z nich to drobnoustroje, charakterystyczne dla danego produktu (saprofityczne), które stanowią mikroflorę rodzimą oraz naniesioną ze środowiska zewnętrznego. Powodują one pogorszenie smaku, zapachu, struktury, konsystencji i barwy produktu spożywczego, a także obniżają jego wartość odżywczą. Mogą występować w żywności, ale tylko w ilościach dopuszczanych określonymi przepisami. Drugą grupę drobnoustrojów są mikroorganizmy chorobotwórcze, wywołujące zatrucia i zakażenia pokarmowe, które mogą być groźne dla zdrowia i życia i nie powinny się w żywności znajdować.

 

Bakterie

W odpowiednich warunkach, a więc przy wystarczającej wilgotności, obecności składników odżywczych i optymalnej temperaturze bakterie mogą się w naszym pożywieniu bardzo szybko namnażać, a niektóre z nich dodatkowo – wytwarzać toksyny. Z jednej bakterii mogą powstać miliony nowych, więc im dłużej jedzenie jest przechowywane, tym więcej bakterii się w nim namnoży, i tym większe będzie ryzyko zatrucia. Rzadziej zatrucie mogą spowodować zawarte w żywności pozostałości różnych chemikaliów czy pestycydów.

Obecność drobnoustrojów chorobotwórczych i ich toksyn nie musi wpływać na wygląd, smak i zapach żywności, dlatego często trudno jest stwierdzić, że dany produkt jest zepsuty. Łatwo natomiast jest skojarzyć spożyty, zepsuty pokarm z dolegliwościami, jakie pojawią się dość szybko po jego zjedzeniu. Charakterystycznymi objawami zatrucia pokarmowego są nudności, wymioty, bóle brzucha oraz biegunka, czasem gorączka. Mogą również pojawić się dreszcze, krwawe stolce, odwodnienie, bóle mięśniowe oraz znaczne osłabienie. W bardzo rzadkich przypadkach zatrucie pokarmowe może mieć poważny przebieg i prowadzić do zagrożenia życia (np. przy zatruciu jadem kiełbasianym, czyli toksyną botulinową).

 

Wirusy

Najczęściej zatrucia pokarmowe powodują bakterie Campylobacter, rzadziej patogenne szczepy Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Listeria i laseczki Clostridium. Żywność może być także nośnikiem niebezpiecznych dla zdrowia wirusów np. norowirusów (izolowanych m.in. z owoców miękkich, małży oraz ostryg), czy wirusów zapalenia wątroby typu A i E.

Przeważnie przyczyną zatruć jest żywność pochodzenia zwierzęcego lub zawierająca surowce zwierzęce (np. mleko lub jaja). Najwięcej zatruć zdarza się latem, kiedy ciepło przyspiesza rozwój mikroorganizmów. W praktyce przyczyną zatrucia jest spożycie pokarmów, które zostały skażone, ponieważ ktoś popełnił błąd, bo nie przestrzegał zasad higieny np. nie umył prawidłowo rąk lub surowców przed przygotowywaniem żywności.  Trudno jest ustalić przyczyny zatruć pokarmowych na podstawie samych objawów, bez wykonania badań mikrobiologicznych, takich jak np. posiew kału, czy badania na obecność toksyn. Prawo nakazuje lekarzom zgłaszanie wszystkich przypadków zatruć pokarmowych władzom sanitarnym (Sanepid).

Większość chorych z łagodniejszym zatruciem nie zgłasza się do lekarza. Najczęściej chorują małe dzieci do czwartego roku życia. Rocznie, oficjalnie zgłasza się w Polsce ponad 20 tysięcy przypadków ostrych zatruć pokarmowych i zakażeń jelitowych, które są przyczyną kilkunastu tysięcy przyjęć do szpitala. Ponieważ jedna hospitalizacja przypada zazwyczaj na kilkunastu do kilkudziesięciu chorych z łagodniejszym zatruciem pokarmowym, szacuje się, że w Polsce może występować nawet kilkaset tysięcy ostrych zatruć pokarmowych rocznie.

Okres wylęgania zatrucia pokarmowego jest różny, czasami objawy pojawiają się w ciągu godziny po zjedzeniu skażonego produktu, ale w większości przypadków występują po 12-48 godzinach. Zatrucie pokarmowe najczęściej trwa krótko, 1–3 dni, ale w przypadku zakażeń bakteryjnych może się przedłużyć do tygodnia, zależnie od rodzaju bakterii, ciężkości infekcji i ogólnego stanu zdrowia chorego. Większość osób wraca do zdrowia w ciągu ok. 7 dni, a objawy najczęściej mijają samoistnie po kilku godzinach lub dniach, pod warunkiem uzupełniania płynów traconych w wyniku wymiotów lub biegunki.

 

Co robić w przypadku wystąpienia objawów zatrucia pokarmowego?

Objawy zatrucia pokarmowego, nudności, wymioty i biegunka mają zazwyczaj tendencję do samoograniczania się. Wymioty najczęściej przynoszą ulgę, ponieważ jako odruch obronny organizmu powodują gwałtowny wyrzut toksycznej treści pokarmowej na zewnątrz. Biegunka (rozwolnienie) to  częste (powyżej 3 razy na dobę) oddawanie zwiększonej ilości stolca (powyżej 200 g w ciągu doby), wraz ze zmianą jego konsystencji na płynną lub półpłynną. Biegunce może towarzyszyć stan ogólnego osłabienia, gorączka, kurczowe bóle brzucha. Największym zagrożeniem jest utrata wody oraz zaburzenia gospodarki elektrolitowej. W szczególności u dzieci biegunki szybko doprowadzają do zagrażającego życiu odwodnienia. Biegunka jest drugą, po zapaleniu płuc najczęściej występującą przyczyną umieralności dzieci poniżej piątego roku życia na świecie.

W przypadku wystąpienia objawów zatrucia pokarmowego najważniejsze jest przeciwdziałanie odwodnieniu i częste picie niewielkich ilości płynów, najlepiej specjalnie do tego przeznaczonych – pytajmy w aptece o doustny płyn nawadniający. Przyjmowanie niewielkich ilości płynów (1–2 łyki) zaleca się nawet przy występujących wymiotach lub nudnościach, co może zmniejszyć ich nasilenie. Podczas mdłości lub wymiotów należy na około godzinę, maksymalnie przez kilka godzin, powstrzymać się od jedzenia. Następnie należy kontynuować żywienie, co jest szczególnie ważne u małych dzieci, osób przewlekle chorych i starszych, które mają niewielkie rezerwy energetyczne. Przy znacznej utracie płynów można regularnie i często (np. co 1–3 minuty) podawać łyżeczkę płynu nawadniającego, co pozwala uniknąć pobytu w szpitalu. Jeżeli już dojdzie do ciężkiego odwodnienia, potrzebna jest hospitalizacja i podawanie płynów drogą dożylną. W zatruciach wywołanych przez zakażenia bakteryjne przewodu pokarmowego mogą pomóc leki przywracające prawidłową florę jelitową (probiotyki o udokumentowanym działaniu np. Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii), które ograniczają rozwój patogennych bakterii i skracają czas utrzymywania się biegunki. Antybiotyki nie są zalecane w leczeniu zatruć pokarmowych, ponieważ zwykle nie przyspieszają wyzdrowienia, natomiast sprzyjają wystąpieniu zaburzeń flory jelitowej i rozwojowi nosicielstwa patogennych bakterii, a także mogą prowadzić do powikłań.

Czas powrotu do zdrowia zależy od rodzaju zatrucia, wieku chorego i ogólnego stanu zdrowia, w tym chorób współistniejących. W większości przypadków zatrucie pokarmowe ustępuje w ciągu paru dni bez konieczności zgłaszania się do lekarza, a przy prawidłowym uzupełnieniu niedoborów płynów traconych w wyniku wymiotów lub biegunki, zwykle mija bez jakichkolwiek następstw.

 

Kiedy trzeba się zgłosić do lekarza?

W przypadku zatrucia pokarmowego, bezwzględnego zgłoszenia się do lekarza wymagają niemowlęta, kobiety ciężarne i osoby w podeszłym wieku lub przewlekle chore, u których doszło do zaostrzenia choroby podstawowej.

Bezwzględnie pilnej konsultacji lekarskiej wymagają objawy mogące wskazywać na zatrucie jadem kiełbasianym, na przykład zaburzenia widzenia lub inne objawy ze strony układu nerwowego, takie jak opadanie powiek, trudności w przełykaniu i wymowie, czy ślinotok.

Alarmowymi objawami jest również przyspieszona czynność serca powyżej 90 uderzeń na minutę (u dorosłych), temperatura ciała poniżej 36°C lub powyżej 38°C, zwiększona częstość oddechów (ponad 20 na minutę u dorosłych), wysiłek oddechowy lub zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych, jak też jakiekolwiek zaburzenia świadomości (np. rozdrażnienie, apatia, senność, dezorientacja, omamy, śpiączka).Ponadto oddawanie stolców z krwią, silne bóle brzucha oraz brak poprawy po nawadnianiu doustnym.

Pilnego zgłoszenia się do lekarza wymagają chorzy z objawami toksycznymi lub ze znacznego stopnia odwodnieniem, które można poznać po suchych błonach śluzowych (język, spojówki), oddawaniu jedynie niewielkich ilości moczu lub braku oddawania moczu, wybitnie wzmożonym pragnieniu, zapadniętych gałkach ocznych.

 

Co należy robić po zakończeniu leczenia zatrucia pokarmowego?

Przez kilka tygodni po zatruciu pokarmowym należy ściśle przestrzegać higieny (myć ręce po korzystaniu z toalety !), gdyż w przypadku zakażeń przewodu pokarmowego ozdrowieńcy mogą wydalać bakterie jeszcze przez kilka tygodni po ustąpieniu ostrych objawów. Ma to szczególne znaczenie dla osób, które opiekują się małymi dziećmi, osobami przewlekle chorymi oraz dla zatrudnionych przy przetwarzaniu żywności. Osoby te, ze względów sanitarno-epidemiologicznych mogą być odsunięte od pracy do uzyskania trzykrotnych, ujemnych posiewów kału (dotyczy zakażeń pałeczkami Salmonella lub Shigella).

 

Co robić, aby uniknąć zatrucia pokarmowego?

Przede wszystkim przestrzegać zasad higieny oraz odpowiednich warunków sanitarnych podczas przygotowywania i przechowywania żywności.

Chłodzone produkty trzeba wkładać do lodówki lub zamrażarki niezwłocznie po powrocie z zakupów.

Surowe mięso trzymać z dala od gotowanego, czy pieczonego i przechowywać w oddzielnych, czystych, zamkniętych pojemnikach.

Surowe mięso i ryby przechowywać na najniższej półce lodówki, by nie doszło do skażenia innych produktów żywnościowych przez wyciekające z nich soki.

Koniecznie myć ręce przed przygotowywaniem jedzenia lub dotykaniem produktów gotowych do spożycia.

Nie pozostawiać jedzenia poza lodówką i chować ugotowane pozostałości po posiłkach do lodówki, kiedy tylko ostygną.

Jeżeli na rękach występują zmiany skórne, w tym skaleczenia, należy je zakleić plastrem, zanim dotknie się żywności.

Owoce i warzywa muszą być umyte pod bieżącą wodą.

Dobrze jest używać różnych desek do krojenia produktów surowych i gotowych do spożycia (pod względem higienicznym do krojenia najlepiej nadają się deski plastikowe i szklane).

Powinno się też unikać spożywania niepasteryzowanego mleka, surowych jajek i niedogotowanego mięsa.

Zwierzęta domowe powinny być trzymane z daleka od blatów roboczych i jedzenia.

Pamiętajmy, że wysoka temperatura zabija bakterie, które w większości giną podczas gotowania i pieczenia, więc jeśli kupimy np. drób skażony bakteriami (np. Salmonella czy Campylobacter), to niekoniecznie spowodujemy zatrucie, ponieważ dokładne gotowanie te szkodliwe bakterie zabije. Warunkiem jest uniknięcie przeniesienia bakterii ze skażonego mięsa, na przykład przez brudną deskę do krojenia lub nóż, na sałatkę lub inne potrawy spożywane bez dalszej obróbki cieplnej np. wędliny. Z tego samego powodu trzeba bardzo uważać przy ewentualnym myciu mięsa przed gotowaniem, by nie rozprzestrzeniać bakterii po całej kuchni.

Literatura:

https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/inne-rodzaje-zakazen/157482,zatrucie-pokarmowe

https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/mikrobiologiczne-zagrozenia-zywnosci/

https://ncez.pzh.gov.pl/informacje-dla-producentow/zywienie-zbiorowe-zagrozenia-mikrobiologiczne-w-produkcji-i-obrocie-zywnoscia/

https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165078,biegunka-bakteryjna

https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157364,biegunka-wirusowa

Facebook
Twitter
Email

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!

Najnowsze wydarzenia

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!