Jestem lekarką z wieloletnim doświadczeniem. Często spotykam pacjentów, którzy z oburzeniem, a nawet niegrzecznie reagują, gdy zapytam, czy są zaszczepieni przeciw koronawirusowi? Wywiązuje się rozmowa, która często kończy się trzaśnięciem drzwiami gabinetu. Pytam o to, bo przeprowadzenie wywiadu to podstawa do postawienia właściwej diagnozy i leczenia pacjenta.
Obecnie większość pacjentów przyjmowanych na oddziały covidowe to osoby niezaszczepione. Dlaczego są niezaszczepione? Odpowiadają: „nie, bo nie”, albo „bo mnie to nigdy nie dopadnie”, „bo złego diabli nie biorą”, „bo przecież tego w ogóle nie ma”, „bo to wymyślają koncerny farmaceutyczne, żeby zarobić”…
Myślę, że niechęć ludzi, czy upór, aby się nie szczepić, bierze się z braku wiedzy na temat choroby i szczepień.
Tymczasem szczepienia przeciwko Covid to jedyna droga do eliminacji wirusa z populacji, a na pewno do jego wyciszenia poprzez uodpornienia naszych organizmów. Szczepionki stosuje się na całym świecie, jako bardzo skuteczny sposób w zapobieganiu zachorowaniom na choroby zakaźne, które na przestrzeni wieków potrafiły wywoływać epidemie i pandemie, dziesiątkując ludność świata. Rola szczepionek polega na „uczeniu” układu odpornościowego człowieka i zwierzęcia obrony przed konkretną chorobą-wirusową lub bakteryjną.
Czym są szczepionki?
Szczepionki są to substancje pobudzające układ odpornościowy człowieka do wytworzenia specyficznej na określony patogen odporności na choroby, z którymi żywy organizm może się zetknąć. Znajdujące się w szczepionce cząsteczki wirusa czy bakterii (antygeny) prowokują układ odpornościowy (immunologiczny) do produkcji przeciwciał rozpoznających te konkretne antygeny i powodujących ich zniszczenie. Antygeny nie mają zdolności do wywołania choroby.
Szczepionki dzielą się na „żywe” (atenuowane), zawierające żywe antygeny oraz inaktywowane czyli „zabite”. Istnieją również szczepionki nowej generacji tzw. wektorowe, zawierające informację genetyczną z instrukcją dla organizmu, jak wytworzyć przeciwciała. Dysponujemy obecnie całą paletą szczepionek.
Protoplastą szczepionki był zabieg zwany dzisiaj wariolacją, stosowany prawdopodobnie już w X wieku n.e. w Chinach, a także w Afryce, a w Europie od XVIII wieku. Polegał na pobraniu materiału ze zmian chorobowych od chorych na ospę i wprowadzaniu go przez wcieranie w zadrapania na skórze lub wdmuchiwanie do nosa kolejnej osobie.
Szczepionki przeciw konkretnym chorobom
|
Jedną z pierwszych szczepionek, która została wprowadzona w życie w 1796 roku, w Wielkiej Brytanii była szczepionka przeciwko śmiertelnej przez dziesiątki lat chorobie – ospie prawdziwej. Ostatni jej przypadek stwierdzono w Somalii w 1977 roku. Wykorzystanie szczepionki i systematyczne jej doskonalenie doprowadziło do całkowitej eliminacji tej choroby w świecie do roku 1980.
Szczepionkę przeciw gruźlicy opracowano we Francji w roku 1921 (Bacillus Calmet Guerin – BCG). Obowiązuje w Polsce, gdzie szczepi się nią noworodki na oddziałach położniczych w 3 lub 4 dobie życia. Odporność, utrzymującą się często przez całe życie, sprawdza się przy pomocy próby tuberkulinowej, która daje odpowiedź, czy organizm wytworzył przeciwciała przeciwko prątkom gruźlicy.
Niestety, przy pomocy BCG nie udało się zlikwidować całkowicie gruźlicy. Nadal istnieje, doprowadzając do wielu powikłań, zwłaszcza u osób starszych, o słabej odporności, czy chorych na raka. Obecnie prowadzone są prace nad stworzeniem bardziej efektywnej szczepionki przeciwko gruźlicy.
Inne szczepionki żywe np. przeciw tężcowi, błonicy i krztuścowi wprowadzono w 1955 roku.
|
W latach 2000-2015 szczepionki przeciw pneumokokom uratowały życie 17 milionów ludzi.
|
W przeciągu stuleci, dzięki badaniom naukowym wytworzono wiele szczepionek skojarzonych (wieloskładnikowych), których efektywność jest wyższa niż szczepionek pojedynczych. Przykładem na to jest szczepionka przeciw HPV– ludzkiemu wirusowi, który predysponuje do rozwoju raka szyjki macicy. Wprowadzono ją w 2015 roku.
Na całym świecie prowadzone są w sposób ciągły badania nad stworzeniem nowych szczepionek. Ostatnio wdrożono szczepionkę przeciw wirusowi ebola, a np. prace nad szczepionką przeciwko HIV nie zostały jeszcze zakończone.
Państwem, które dominuje w likwidacji chorób wirusowych jest Australia. Tutaj następuje eradykacja, czyli całkowite zwalczenie wirusów HPV, meningokoków oraz wirusów ebola.
Ciekawostka: w przypadku odry stosujemy tę samą szczepionkę, która wyprodukowana została 50 lat temu, gdyż wirus wywołujący odrę nie zmienia się. Podobnie jest w przypadku szczepionek przeciwko wirusom polio czy ospy. Najtrudniejsze do eliminacji są wirusy, które łatwo podlegają mutacjom (zmianom) np. wirus grypy czy koronawirusy. Choć naukowcy są w stanie śledzić zmienność genetyczną tych wirusów, nie wiedzą jeszcze, co powoduje ich mutacje, dlatego tak trudno nadążyć za kolejnymi odmianami wirusów i opanować wywoływane przez nie choroby. |
Szczepionka przeciwko Covid-19
Trudno tu nie wspomnieć o największych osiągnięciach nauki, dzięki którym opracowano i wdrożono szczepionkę przeciwko Covid-19. Mamy obowiązek z niej skorzystać, ponieważ pandemia szerząca się na całym świecie nie wygląda na wygasającą. Najbardziej narażone na chorobę są osoby w podeszłym wieku (w związku ze starzeniem się układu immunologicznego) oraz osoby z przewlekłymi chorobami współistniejącymi. Zalecane jest szczepienie chorych na nowotwory.
Należy zaznaczyć, że szczepionki dopuszczone przez Europejską Agencję Leków są bezpieczne. Najlepszą szczepionką jest ta, którą można się jak najszybciej zaszczepić.
Obecnie w Polsce są dostępne następujące szczepionki przeciw koronawirusowi:
- Szczepionka mRNA firmy Pfizer. Pierwsza dotarła do nas 20 grudnia 2020 roku i następnego dnia wykonano szczepienie.
- Szczepionka mRNA firmy Moderna.
- Wektorowa firmy Astra Zeneka.
- Jednodawkowa szczepionka firmy Johnson&Johnson.
- Szczepionka białkowa Novavax (dopuszczona do na terenie UE od 20 grudnia 2021 roku).
Szczepionki chronią przed ciężkim przebiegiem choroby i przed hospitalizacją. Warto podkreślić, że szczepionki te nie ingerują w nasz kod genetyczny.
Odporność zależy od ilości wytworzonych przeciwciał. Zakażenia ludzkimi koronowirusami rzadko powodują długotrwałą odporność i dlatego istnieje możliwość ponownego zarażenia się tym samym wirusem po jakimś czasie. Zasadniczym problemem dotyczącym szczepionek jest właśnie zanikający z upływem czasu poziom przeciwciał.
Jednak warto podkreślić, że im szybciej uda się osiągnąć dzięki szczepionkom tzw. odporność stadną (in. zbiorowiskową, grupową), tym prędzej uporamy się z pandemią. Odporność stadna daje ochronę nie tylko osobom zaszczepionym, ale także zapobiega szerzeniu się zakażenia na inne osoby z jej otoczenia. Aby wystąpiła odporność grupowa, określony, wysoki i inny dla każdego zakażenia odsetek ludzi musi zostać zaszczepiony. W obecnej pandemii naukowcy określają ten próg koniecznego wyszczepienia na min. 70 % (dla koronawirusa Delta – 86%, dla koronawirusa Omikron – powyżej 90%).
Próg odporności zbiorowiskowej wymaganej do przerwania transmisji wirusa odry to np. 95%, a dla świnki to 75-86%. Niestety, w ostatnich latach rośnie liczba zachorowań na odrę, co jest związane z większą liczbą rodziców, którzy nie zgadzają się na szczepienia dzieci. |
Szczepionki przeciwko Covid -19 muszą być dostarczone do jak największej liczby osób, w jak najkrótszym czasie. Szczepionka musi być przechowywana w temperaturze minus 70 stopni Celsiusa. Aby zapewnić szczepionkom odpowiednie warunki przygotowano specjalne kontenery transportowe (inne szczepionki nie wymagają tak niskich temperatur). Delikatność szczepionek, ich duża liczba w opakowaniach i stosunkowo krótki czas, kiedy mogą być w wyższych temperaturach, wymagało opracowania całej procedury przechowywania i transportu oraz precyzyjnego planu zapisywania pacjentów na szczepienia.
Szczepienia dzieci
Dzieci są szczepione przeciw Koronawirusowi dopiero od 5. roku życia. W Polsce od 16 grudnia 2021 roku istnieje możliwość szczepienia dzieci. Natomiast te, które nie ukończyły 5. roku, są szczególnie narażone na zakażenie tym wirusem.
Biorąc pod uwagę sytuację dzieci, myślę jak bardzo dla społeczeństwa szkodliwe są opinie wygłaszane przez przedstawicieli ruchów antyszczepionkowych. Zagrażają one nie tylko samym sobie, ale wszystkim innym, którzy są zaszczepieni, a szczególnie dzieciom.
Korzystałam m.in. z:
Plagi świata. Czy człowiek przetrwa kolejną pandemię? Ewa Krawczyk, 2021
Dlaczego się szczepimy? Wirusy, bakterie i epidemie. Ewa Krawczyk, 2021
http://urpl.gov.pl/sites/default/files/OFICJALNY%20DOKUMENT%20Narodowy_Program_Szczepie%C5%84.pdf