Pod lupą ngo.pl: wieś, obywatele, działanie. Młodzież – przyszłość OSP

Beata Charycka, ngo.pl
23 września 2021

POD LUPĄ to cykl portalu ngo.pl i Badań Klon/Jawor, w którym autorzy biorą na warsztat wybrane zagadnienie dotyczące życia organizacji społecznych. Zapraszamy na jego szóstą odsłonę: „Wieś, obywatele, działanie”, przygotowaną w partnerstwie z Fundacją Wspomagania Wsi i Witryną Wiejską.

Jak i dlaczego młodzież angażuje się w Ochotniczych Strażach Pożarnych? Jak na to zaangażowanie wpłynęła pandemia? Czy młodzi chcą rozwijać OSP? Przedpremierowo prezentujemy dane z najnowszych badań OSP! Raport z badania OSP i młodzieży w OSP ukaże się jeszcze we wrześniu.

O tym, jak młode osoby dbają o to, aby w ich okolicy było aktywnie, pisaliśmy w artykule „Pod lupą: wieś, obywatele, działanie. Wieś dla młodych, młodzi dla wsi” (autor: Jędrzej Dudkiewicz). Opisywaliśmy młodzież angażującą się w lokalne organizacje pozarządowe, koła gospodyń wiejskich, inicjatywy na rzecz swojego najbliższego otoczenia.

Teraz przyjrzyjmy się bliżej jednej z powszechnych form społecznego zaangażowania na wsi – działaniu w Ochotniczych Strażach Pożarnych (OSP). Tym bardziej, że jeszcze we wrześniu ukaże się nowy raport Badań Klon/Jawor, dotyczący właśnie młodzieży w OSP. Zatem, przedpremierowo, przedstawiamy część danych o młodzieży w OSP.

OSP – potencjał młodych

W Polsce funkcjonuje ponad 16 tys. jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych, które zrzeszają ok. 650 tys. osób. Głównym terenem ich działania są wsie, dlatego OSP stanowią ważny element krajobrazu wiejskiego sektora społecznego. Poza swoją główną funkcją, czyli prowadzeniem działalności ratowniczej, OSP prowadzą działania kulturalne, projekty dla mieszkańców swojej okolicy, animują życie społeczne, stwarzają możliwość do społecznego zaangażowania dla osób praktycznie w każdym wieku.

Animacja młodzieży jest jednym z licznych działań OSP. W niektórych jednostkach OSP (nieco mniej niż połowie) działają Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze (MDP) – specjalne sekcje skupiające się na aktywizacji młodzieży.

Praca z dziećmi i młodzieżą jest dla OSP o tyle ważna, że, co wiemy z raportu Badań Klon/Jawor z 2016 roku, wymiana pokoleniowa w OSP następuje bardzo powoli. A to z kolei stanowi zagrożenie dla ciągłości działań organizacji. Dlatego też powstał projekt „OSP – potencjał młodych”, który prowadzą Związek Ochotniczych Straży Pożarnych oraz Stowarzyszenie Klon/Jawor.

Projekt koncentruje się na animacji młodzieży jako szansie na zadbanie o wymianę pokoleniową w OSP, a tym samym zapewnienie ciągłości jej działań. Punktem wyjścia do dalszych działań jest diagnoza sytuacji młodzieży w OSP, przeprowadzona przez Badania Klon/Jawor. W diagnozie uwzględniliśmy zarówno perspektywę zarządów OSP, jak i samej młodzieży. Przebadaliśmy ponad 500 jednostek OSP oraz tyle samo młodych osób działających wokół OSP.

Tu się coś dzieje, czyli motywacje młodzieży do bycia w OSP

W 94% przebadanych OSP w działania jednostki angażują się osoby młode (zdefiniowane w projekcie jako osoby do 25 r.ż.) Średni wiek, w jakim osoby te zaczęły działać w strukturach OSP to 13 lat. Co przyciąga tak młode osoby do działania w straży?

Najczęstszym powodem do bycia w strukturach OSP podawanym przez młodzież jest możliwość ciekawego spędzenia czasu (81%). Połowa lub więcej respondentów podaje, że do bycia w OSP motywuje ich chęć udziału w akcjach ratowniczo-gaśniczych, chęć poznania ciekawych osób oraz zainteresowanie sprzętem strażackim. Tak o swoich motywacjach mówi przedstawiciel młodzieży z OSP:

Najważniejsza jest społeczność, którą tworzymy. Wszyscy razem się spotykamy, spędzamy fajnie czas. Wydaje mi się, że to jest naszą siłą – dlatego mamy dużo ludzi i chętnie spędzamy ze sobą czas.

Wśród innych motywacji młodzież wymieniała także chęć pomagania innym oraz chęć nauczenia się czegoś nowego, zdobycia wiedzy.

Dla mnie największym motywatorem jest możliwość pomagania ludziom. Najbardziej mnie cieszy, kiedy widzę, że komuś naprawdę przydała się pomoc, którą my dajemy. My działamy w tak wielu obszarach, że często nasza pomoc jest odczuwana w gminie i w całej tej społeczności.

Włączane się w działania przy OSP to zaangażowanie przekazywane z pokolenia na pokolenie. 72% przebadanej młodzieży deklaruje, że inna osoba/osoby z ich rodziny włączają się w OSP.

W naszej OSP powstała drużyna kobieca. Jakiś czas później zapisała się do tej drużyny moja mama za namową swoich koleżanek. Tak zaczęłam z nią chodzić do remizy, bo było organizowane jakieś przedsięwzięcie i od tego się zaczynało. Potem dla formalności wypełniłam deklarację członkostwa. Później to się tak nakręciło.

W ramach badania rozmawialiśmy też z opiekunami drużyn młodzieżowych, czyli osobami, które blisko współpracują z młodzieżą, organizują im spotkania i szkolenia. Opiekunowie MDP zwracali uwagę, że zainteresowanie i zmotywowanie młodzieży do uczestnictwa w działaniach MDP, orkiestry strażackiej lub innych projektach jest dziś sporym wyzwaniem. Mocną konkurencją są bowiem takie rozrywki jak gry komputerowe i media społecznościowe.

Ostatnio, jak zachęcaliśmy do przychodzenia do nas i robiliśmy ulotki, to pisaliśmy: oderwij dziecko od komputera i przyprowadź je do nas, znajdziemy mu jakieś inne zajęcie. Zauważyłem, że ci, którzy są w orkiestrze, często nie potrafią się oderwać od telefonu.

Motywacje do bycia w strukturach OSP/MDP [dane na podstawie ankiety skierowanej do młodzieży zaangażowanej wokół OSP; możliwe było zaznaczenie wielu odpowiedzi]

Co młodzież robi w OSP?

Zapytaliśmy młodzież o działania, w które najchętniej się angażują w ramach OSP. Najczęściej są to działania ratownicze (81%) – w te mogą włączać się osoby pełnoletnie po odbyciu specjalnych szkoleń. Młodzież deklaruje też, że uczestniczy w zebraniach członków OSP (79%). Połowa lub więcej młodzieży wskazuje, że angażuje się w organizację imprez, udział w szkoleniach i warsztatach, zawodach pożarniczych oraz integrację rówieśniczą w MDP. Rzadziej młodzi biorą udział w działaniach kulturalnych i artystycznych, takich jak orkiestra dęta czy zespół taneczny.

Działania, w jakie respondenci angażowali się w ciągu ostatnich 2 lat [dane na podstawie ankiety skierowanej do młodzieży zaangażowanej wokół OSP; możliwe było zaznaczenie wielu odpowiedzi]

Więź zanika, ciekawość spada – aktywność młodzieży w pandemii

W ponad połowie jednostek OSP (58%) w wyniku pandemii część działań skierowanych do młodych została zawieszona lub zakończona. Były też takie jednostki (24%), które w pandemii do swojej oferty dla młodzieży dodały nowe działania. A jak było z przeniesieniem działań w tryb zdalny?

Wiele jednostek nie przeniosło działań skierowanych do młodzieży do internetu – wynikało to czasami z wyzwań technicznych, ale przede wszystkim, jak deklarują opiekunowie MDP, z powodu niechęci do organizowania młodzieży kolejnych zajęć przed komputerem, dodatkowo młodzież obciążających. W lipcu 2021 roku zdecydowana większość OSP (63%) deklarowała, że praktycznie żadne działania skierowane do młodzieży nie są prowadzone online.

W rezultacie pandemii w 62% OSP zaangażowanie młodych zmniejszyło się. Opiekunowie MDP podkreślali negatywny wpływ pandemii na dzieci i młodzież. Przejawia się on spadkiem początkowej ciekawości, chęci poznawania OSP, ale też utrudnieniem kontaktów rówieśniczych.

Ewidentnie widać, że młodzi ludzie w pandemii przygaśli, zostali przytłumieni. I to nie jest tak, że ktoś to spowodował, tylko raczej sytuacja to wymusiła. Ich motywacja do działania spadła, początkowa otwartość i ciekawość, chęć poznawania tej drużyny – szczególnie młodszych, takich 10-latków i wzwyż – zdecydowanie spadła. Pogorszył się też kontakt między nimi – bywa tak, że czasami przychodzą na zbiórki i nie zawsze potrafią ze sobą porozmawiać tak jak wcześniej. To jest takie bycie ze sobą, ale obok siebie.

W wywiadach podkreślano, że konsekwencją zawieszenia regularnych spotkań na żywo był problem z utrzymaniem relacji między członkami MDP w pandemii – miało to wpływ na motywację i zaangażowanie młodych ludzi w działania OSP.

Na pewno to się rozlazło. Nie ma spotkań bezpośrednich. Jak nie spotykamy się, to więź zanika, każdemu staje się obojętne. My próbowaliśmy się online spotykać, zbiórki robiliśmy raz w miesiącu i łączyliśmy się przez Internet na różnego rodzaju komunikatorach. Chociaż pogadanki robiliśmy.

Zmiana zaangażowania młodzieży w OSP/MDP w pandemii [dane na podstawie ankiety skierowanej do OSP; dane odnoszą się do OSP, w których działania angażują się osoby młode]

Młodzi chcą rozwijać OSP, ale…

61% osób młodych deklaruje, że chciałoby mieć więcej wpływu na kierunek rozwoju OSP. Bycie w OSP to dla nich atrakcyjny sposób spędzania wolnego czasu, ale też silny element ich tożsamości. 82% młodzieży identyfikuje się z OSP – osoby te przyznają, że bycie członkiem OSP/MDP określa to, kim są.

Wpływ na kierunek rozwoju OSP umożliwia zaangażowanie w struktury OSP, np. zarząd. 62% osób młodych deklaruje, że w przyszłości chciałoby wziąć odpowiedzialność za kierunki rozwoju OSP np. poprzez wejście do zarządu OSP.

Wzrost zaangażowanie młodych w OSP wiąże się jednak z różnego rodzaju wyzwaniami. Część z nich ma charakter strukturalny, np. brak w OSP budżetu dedykowanego na działania dot. młodzieży, inne wyzwania są np. związane z relacjami międzypokoleniowymi i odmiennymi stylami działania młodszych i starszych członków OSP, co może prowadzić do różnego rodzaju tarć.

Sytuację młodzieży w OSP, funkcjonowanie Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych oraz wyzwania związane z działaniem młodzieży w OSP pogłębiamy w pełnym raporcie z badania. Już teraz zapraszamy do przeczytania „OSP – potencjał młodych. Raport z badań Ochotniczych Straży Pożarnych i młodzieży w nich działającej”, którego premiera nastąpi jeszcze w tym miesiącu w ngo.pl.

Projekt realizowany z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG.