Normy żywienia dla populacji Polski to dorobek wieloletnich badań i podstawowe źródło wiedzy w nauce o żywieniu człowieka wykorzystywane przy planowaniu działań i badań mających na celu poprawę zdrowia Polaków. Spożycie zgodnie z podanymi w normach wartościami ma zapobiegać chorobom z niedoboru energii i składników odżywczych, a także szkodliwym skutkom ich nadmiernej podaży.
Normy są pomocne w pracy lekarzy, dietetyków oraz osób planujących żywienie zbiorowe. Ułatwiają stosownie zaleceń żywieniowych w praktyce. Jeżeli interesujemy się zdrowym żywieniem, warto do nich zajrzeć. Na przykład, zanim rozpoczniemy odchudzanie i liczenie kalorii, warto sprawdzić, jakie jest zalecane przez fachowców nasze zapotrzebowanie na energię. Zwykle nie zdajemy sobie sprawy, że u dorosłych wraz z wiekiem potrzeba tej energii coraz mniej. W miarę starzenia się, co 10 lat potrzebujemy jej mniej o ok. 5%, ponieważ zmniejsza się nasza masa mięśniowa, tym bardziej im zmniejsza się nasza aktywność fizyczna.
Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy normy określają ilość energii oraz niezbędnych składników odżywczych, wystarczającą do zaspokojenia zapotrzebowania organizmu u prawie wszystkich zdrowych osób w populacji. Wyrażone są w przeliczeniu na jedną osobę i jeden dzień i uwzględniają różnice zależne od wieku, płci, stanu fizjologicznego, aktywności fizycznej oraz masy ciała.
Opracowywaniem norm żywienia zajmują się eksperci wielu uznanych międzynarodowych instytucji, m.in. Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). W Polsce takie prace prowadzone były w Instytucie Żywności i Żywienia i są kontynuowane przez ekspertów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny.
Ciągły rozwój nauki o żywieniu człowieka sprawia, że istnieje potrzeba systematycznej aktualizacji norm. Obecne wydanie norm stanowi kolejny etap prac nad ich aktualizacją. Normy dla populacji Polski uwzględniają zalecenia ekspertów EFSA, WHO, Wydziału Zdrowia i Medycyny ze Stanów Zjednoczonych oraz wyniki najnowszych badań.
Do pobrania:
Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie
Narzędzia edukacji żywieniowej
W polityce żywienia społeczeństwa wykorzystuje się – opracowywane przez ekspertów – różne narzędzia edukacji przeznaczone dla specjalistów i dla wszystkich konsumentów.
Dla profesjonalistów przeznaczone są cele do osiągnięcia w diecie tzw. dietary goals oraz Normy żywienia człowieka. Dzięki normom można ustalić optymalną wartość odżywczą diety u każdego człowieka i zminimalizować ryzyko niedostatecznej lub za dużej zawartości poszczególnych składników odżywczych, w stosunku do potrzeb organizmu. Obecnie mamy cztery poziomy norm, które są stosowane w praktyce, w zależności od celu. Są to poziomy:
- EAR – średnie zapotrzebowanie grupy (Estimated Average Requirement)
- RDA – zalecane spożycie (Recommended Dietary Allowances)
- AI – wystarczające spożycie (Adequate Intake)
- UL – górny tolerowany poziom spożycia (Upper Level)
Cele do osiągnięcia w diecie (dietary goals) to zalecenia żywieniowe, dotyczące makroskładników diety, opracowane w celu zmniejszenia przypadków chorób chronicznych. Ułatwiają one profesjonalistom stosowanie się do norm i zawierają ważne informacje o wartościach progowych dla poszczególnych składników, których nie należy przekraczać. W Polsce po raz pierwszy zalecane cele do osiągnięcia opublikowano w Normach Żywienia Człowieka w roku 2008, jako zalecenia w prewencji otyłości i innych przewlekłych chorób niezakaźnych, a następnie częściowo je znowelizowano w normach w roku 2017.
Tabela 1. Zalecane cele (dietary goals) dla populacji polskiej w prewencji otyłości i innych przewlekłych chorób niezakaźnych (Normy Żywienia Człowieka, 2008, str. 446; nowelizacja w Normach Żywienia dla populacji Polski, 2017, str. 53 i 109).
| Składnik pożywienia | Zalecenie |
| Tłuszcze: ogółem | 15 – 30% energii |
| Węglowodany: ogółem | 45-65% energii |
| Cukry rafinowane | < 10% energii |
| Białko | 10-20% energii (osoby ≥ 65 lat 15-20%) |
| Cholesterol | < 300 mg |
| Włókno pokarmowe | > 25 g |
| Sól | < 5g |
| Owoce i warzywa | > 400 g |
| Foliany | > 400 µg |
| Poziom aktywności fizycznej | PAL > 1,75 |
| Wyłączne karmienie piersią | do około 6 miesiąca życia |
Skąd przeciętny konsument ma czerpać informacje o tym, jak optymalizować własną dietę dla zachowania dobrego stanu zdrowia?
Pomocą dla wszystkich konsumentów są przewodniki w żywieniu. Mogą być one przedstawiane w formie Piramid Zdrowego Żywienia i towarzyszących im zaleceń (dietary guidelines), które ułatwiają wybór produktów spożywczych posiadających największą wartość prozdrowotną i dają szansę na dłuższe życie w pełnym zdrowiu. Zawierają zalecenia napisane przyjaznym językiem i formy graficzne (piramidy, talerze, czy figury geometryczne), które w sposób poglądowy ułatwiają konsumentowi zapamiętanie wzajemnych relacji i proporcji między produktami. Zalecenia te, jak i formy graficzne wyrażone są w grupach produktów spożywczych, które są bliższe konsumentowi niż składniki odżywcze w postaci kalorii, białek, czy składników mineralnych lub witamin omawianych w normach. Wprawdzie żywimy się bez względu na wiek, takimi samymi produktami spożywczymi, to jednak zalecenia żywieniowe dla poszczególnych grup wieku różnią się ze względu na inne zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze. Związane to jest z fizjologicznymi zmianami, fazami rozwoju lub występowaniem poszczególnych schorzeń.
Inną pomocą dla konsumentów i praktyczną formą wykorzystania norm żywieniowych są umieszczane na etykietach Referencyjne Wartości Spożycia (RWS). To podstawowe informacje o wartości energetycznej i odżywczej produktów. Ponieważ normy żywienia opracowane są dla wielu grup ludności ( z uwzględnieniem wieku, płci, masy ciała, aktywności fizycznej), niemożliwe jest umieszczenie ich bezpośrednio na małej powierzchni etykiet znajdujących się na półkach sklepowych produktów spożywczych. Dlatego umieszcza się na nich Referencyjne Wartości Spożycia, czyli takie ilości składników odżywczych, które powinny być spożywane przez większość osób dorosłych w ciągu doby. W jaki sposób się je ustala? Otóż zalecenia żywieniowe dla osób dorosłych są oparte na ocenie średniego zapotrzebowania zdrowych kobiet i mężczyzn w wieku powyżej 18 lat, o prawidłowej i niezmieniającej się masie ciała i raczej małej aktywności fizycznej. Dla przeciętnej kobiety RWS dla energii wynosi 2000 kcal, a dla przeciętnego mężczyzny 2500 kcal. Ponieważ niepraktyczne będzie na etykietach stosowanie oddzielnych tabelek z zaleceniami dla kobiet i mężczyzn, wartości RWS dla osób dorosłych są oparte na obliczeniach RWS dla kobiet, które są niższe, aby zapobiec nadmiernemu spożyciu. Umieszczenie na produkcie informacji 0 % realizacji tej normy ma pomóc konsumentom w lepszym rozumieniu, w jaki sposób poszczególne produkty przyczyniają się do osiągnięcia zbilansowanej diety. Procent RWS oblicza się na ogół w odniesieniu do porcji produktu zadeklarowanej przez producenta w danym opakowaniu.
Wartości RWS dla energii i składników odżywczych opublikowane są w załączniku XIII Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 1169/2011. Znajdują się w nim szczegółowe wytyczne dla producentów, w jaki sposób, i w jakiej kolejności należy umieszczać informacje o wartości odżywczej produktów i procencie realizacji normy RWS.
Pamiętajmy, że są to poziomy orientacyjne, według których można ocenić udział poszczególnych składników odżywczych w porcji danego produktu oraz spośród wielu produktów znajdujących się na półkach sklepowych, wybrać te o większych walorach zdrowotnych.
Jeżeli chcemy dokładnie wiedzieć, ile energii i składników odżywczych potrzebuje nasz organizm, żeby zachować zdrowie oraz jakie produkty i potrawy należy spożywać możemy skorzystać z opracowanych przez ekspertów broszur, omawiających w przystępny sposób zagadnienia związane z zapotrzebowaniem organizmu na energię, białko, tłuszcze i węglowodany.
DO POBRANIA:
