Autorzy: Klara Malecka, Dominik Malecki
Jan Matejko, by uczcić rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja namalował wielki obraz.
Fot. Obraz Jana Matejki – Konstytucja 3 Maja 1791 roku.
My zbudowaliśmy jego kopię z klocków Lego. Była to okazja do tego, by porozmawiać o tym, kto i co jest na obrazie, co wydarzyło się 3 maja 1791 roku i dlaczego to było ważne. Polecamy taką zabawę! Zamiast budować, można np. rysować.
Przedstawiona sytuacja dzieje się w Warszawie 3 maja 1791 roku. Były to trudne czasy dla Polski. Sąsiednie mocarstwa: Rosja, Prusy i Austria już zabrały część jej terytorium i nie zamierzały na tym poprzestać. Na obrazie tłum towarzyszy niesionemu na rękach mężczyźnie w jasnej peruce. To Stanisław Małachowski, marszałek Sejmu Wielkiego. Sejm właśnie uchwalił konstytucję – najważniejszy dokument w państwie, który wprowadzał duże i ważne zmiany do sposobu, w jaki Polska ma być rządzona.
Fot. Scena zbudowana z klocków Lego przez Dominika Maleckiego i Jego mamę na podstawie obrazu Jana Matejki – Konstytucja 3 Maja 1791 roku.
Marszałek Małachowski, niesiony przez dwóch posłów, jednego z Krakowa i drugiego z Poznania, pokazuje wszystkim kartę, na której zapisana jest Konstytucja. Pochód prowadzi król Stanisław August Poniatowski w królewskim płaszczu. Rozsuwa tłum, prowadząc wszystkich do kościoła św. Jana.
W grupie ludzi, którzy idą dalej, jest Stanisław Staszic – pisarz i działacz, w towarzystwie Andrzeja Zamoyskiego i włościanina (czyli mieszkańca wsi zajmującego się rolnictwem, nazywanego też wtedy chłopem), którego nazwiska nie znamy. W wersji Lego wszyscy są ubrani jak robotnicy, jednak na obrazie widać, że Staszic ma na sobie ubiór księdza (był duchownym), a włościanin strój ludowy. Dla Staszica los chłopów i zniesienie pańszczyzny (przymusowej pracy na rzecz pana) były, obok edukacji, jedną z najważniejszych spraw, które trzeba było zmienić w ówczesnej Polsce. Zamoyski sam zniósł w swoim majątku pańszczyznę, zastępując ją opłatami za korzystanie z ziemi, której był właścicielem. Niestety, Konstytucja pańszczyzny nie znosiła.
Małachowskiego widzimy na tle sztandaru. Sztandar trzyma Tadeusz Kościuszko, człowiek, któremu los chłopów też nie był obojętny. Symbolicznie przedstawiony jest w taki sposób, abyśmy wiedzieli, że czeka go w przyszłości dowodzenie krwawym powstaniem przeciwko Rosji i Prusom – zaborcom Rzeczpospolitej.
To jednak wydarzy się dopiero za trzy lata. Teraz wszyscy się cieszą.
No, właściwie nie wszyscy. Za królem stoją ludzie, którzy są przeciwni Konstytucji i wkrótce będą spiskować w porozumieniu z Rosją przeciwko niej i reformom. Tyłem, postać podparta pod boki (w wersji Lego w kasku motocyklowym) to hetman Branicki – widać, że to co się dzieje go nie cieszy. To on będzie jednym ze zdrajców współpracujących z Rosją. Dziwną scenę widzimy na pierwszym planie: mężczyzna w szlacheckim, czerwonym płaszczu, leżąc na ziemi szarpie za rękę małego chłopca. Obok niego leżą rozsypane karty do gry (w wersji Lego -pieniądze). To jeden z posłów, Jan Suchorzewski, przeciwny uchwaleniu Konstytucji. W rzeczywistości jeszcze na sali sejmowej groził, że jeżeli Ustawa zostanie uchwalona, zabije swojego sześcioletniego syna. Przedstawiony jako hazardzista i człowiek przekupny, syna na szczęście nie zabił, uczestniczył jednak później w spisku, który obalił Konstytucję. Sam doczekał się srogiej kary podczas powstania kościuszkowskiego. Sytuacji przygląda się Hugo Kołłątaj, jeden ze współtwórców Konstytucji, starając się powstrzymać Suchorzewskiego.
Dlaczego Konstytucja 3 maja była taka ważna?
Konstytucja przyjęta przez Sejm Polski 3 maja 1791, już po I rozbiorze Rzeczpospolitej, miała wzmocnić ustrój Polski wprowadzając nowoczesne zmiany. Odebrała szlachcie część przywilejów, które sprawiały, że trudno było w kraju wprowadzać reformy. Dała większe prawa polityczne mieszczanom, uznała chłopów za część narodu, oddając ich pod opiekę państwa (choć jak wspomniałam – nie znosiła pańszczyzny). Znosiła wolną elekcję, czyli wybór króla. Monarchia znów miała być dziedziczna. Jednak ograniczała rolę króla, wprowadzając nowoczesny podział władzy między Sejm, który tworzył prawo (władza ustawodawcza) reprezentując naród (cóż, nie cały – bez chłopów i kobiet), króla, który władzę wykonywał oraz sądy, które dbały, czy prawo jest właściwie egzekwowane.
Konstytucja reformowała kraj, by stał się silniejszy i lepiej zarządzany. Była próbą naprawy upadającego państwa, w którym tak naprawdę rządziły obce mocarstwa,a które było zacofane. Co więcej, większość jego mieszkańców nie była wolnymi ludźmi. Nie wszystkim te zmiany się podobały. Protestowali ci, którym przeszkadzała w realizacji ich prywatnych interesów. Jej przeciwnicy dostali wsparcie wojskowe Rosji, która nie chciała żadnych zmian w Rzeczpospolitej. Konstytucja nie obowiązywała długo. Już w następnym roku została obalona przez spisek magnatów popieranych przez Rosję (konfederacja targowicka). W cztery lata po jej uchwaleniu Polska straciła niepodległość na kolejne 123 lata. Przez cały ten czas pamiętano o Konstytucji jako o symbolu naprawy państwa. Dlatego po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku ustanowiono jej święto.
Dziś święto Konstytucji przypomina, że dobrze funkcjonujące państwo wymaga nowoczesnego, respektowanego prawa, które pozwala ciągle zmieniać kraj na lepsze, dbając o wolność i prawa wszystkich mieszkańców kraju.
Wielu zwolenników Konstytucji, przedstawionych na obrazie, zostało uhonorowanych nazwami ulic i innych ważnych miejsc. Przedstawiony na koniu (w wersji Lego – z niebieskich klocków) Józef Poniatowski, generał wojsk koronnych, jest patronem warszawskiego mostu. Julian Ursyn Niemcewicz, pisarz i reformator polskiej edukacji, którego głowę widać za Małachowskim, dał imię całej warszawskiej dzielnicy – Ursynów!
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej o Konstytucji 3 maja, tu znajdziesz ciekawe artykuły:
Więcej o postaciach, przedstawionych na obrazie znajdziesz tu: https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_3_Maja_1791_roku
