Polski rynek edukacyjny, na ka?dym szczeblu edukacji: od wychowania przedszkolnego a? do uniwersytet?w, dopiero ? z mozo?em znoszenia indywidualnych blokad mentalnych i przewalczania stereotyp?w spo?ecznych ? przyswaja problem edukacji etnograficznej jako istotnego zagadnienia nauczania instytucjonalnego i kszta?cenia ustawicznego nauczycieli oraz edukator?w pozaszkolnych. Z tego te? powodu otwarte repozytoria etnograficzne pe?ni? wa?n? rol? w uzupe?nianiu tej luki kompetencyjnej. Przy czym istotn? spraw? jest tu nie tylko ?atwo?? dost?pu do cyfrowych zasob?w, ale i profesjonalne, merytoryczne przygotowanie buduj?cych je materia??w etnograficznych, skonstruowanych tak, aby odbiorca mia? gwarancj? wysokiej jako?ci naukowej ?r?de? i m?g? pracowa? przy ich u?yciu samodzielnie.
Jako przyk?ady dobrych praktyk w zakresie tworzenia otwartych repozytori?w etnograficznych wybra?am trzy zasoby, dost?pne w otwartym dost?pie dla odbiorcy: wersj? cyfrow? ?Pisma Folkowego? (publikowanego r?wnolegle jako wydania papierowe), a tak?e dwa portale: Dudziarze i KulturaLudowa. Ka?dy z tych zasob?w etnograficznych mo?e by? cenn? pomoc? dydaktyczn? lub stanowi? warto?ciowy materia? do samokszta?cenia, zar?wno nauczycieli i edukator?w, jak i uczni?w oraz student?w. Osobn?, coraz szersz? w Polsce grup? docelow?, s? r?wnie? pasjonaci tradycji, reprezentuj?cy r??norodne zaplecze edukacyjne i zr??nicowani pod wzgl?dem wykonywanej pracy zawodowej. Wybrane i rekomendowane tutaj trzy etnograficzne zasoby cyfrowe s? ca?kowicie bezp?atne.
?Pismo Folkowe? – otwarte repozytorium czasopisma on-line
?Pismo Folkowe? jako czasopismo jest kontynuacj?, wychodz?cego w latach 1996-2014, czasopisma folkowego pod tytu?em ?Gadki z Chatki?. Od roku 2015 rynkowe miejsce ?Gadek z Chatki? zaj??o w?a?nie ?Pismo Folkowe? (r?wnoleg?e wydania analogowe i on line), kt?rego wydawc? jest Uniwersytet Marii Curie-Sk?odowskiej w Lublinie oraz Stowarzyszenie Animator?w Ruchu Folkowego. ?Pismo Folkowe? on line dost?pne jest ca?kowicie bezp?atnie i nie wymaga logowania, aby uzyska? pe?ny dost?p do wszystkich materia??w: tekstowych, graficznych i audiowizualnych. Nawigacja tego zasobu jest niezwykle przyjazna, dzi?ki skrupulatnemu tagowaniu autor?w i zagadnie? poruszanych w publikacjach.
Wystarczy wpisa? w okno dowolnej wyszukiwarki internetowej w?a?ciwe s?owo-klucz, aby trafi? na stron? ?Pisma Folkowego?. W stosunku do wersji papierowej czasopisma, otwarte zasoby cyfrowe s? tu dost?pne z oko?o miesi?cznym op??nieniem, co s?u?y uprzedniemu wyprzedaniu nak?adu analogowego czasopisma (nak?ad: 1200 egzemplarzy). Otwarty dost?p (Open Access) nie stanowi wi?c konkurencji dla nowo?ci wydawniczych w postaci kolejnych numer?w czasopisma, cz?sto wraz z p?ytami CD lub innymi publikacjami specjalnymi, przekazywanymi wy??cznie dla jego prenumerator?w. J?zykiem publikacji zasob?w jest obecnie wy??cznie j?zyk polski. Pobieranie materia??w jest ca?kowicie bezp?atne i otwarte, nie wymaga ono logowania ani ?adnej z form subskrypcji. Mo?na r?wnie? mailowo poprosi? Redakcj? o format pdf ca?o?ci czasopisma. Tak?e i w tym przypadku udost?pniane jest ono bezp?atne.
Tak szeroki dost?p do ca?kowicie i bezterminowo bezp?atnych zasob?w cyfrowych ?Pisma Folkowego? zwi?zany jest z ci?g?ym i gwarantowanym finansowaniem projektu, konsekwentnie prowadzonym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z funduszu Promocji Kultury oraz ze ?rodk?w wyasygnowanych przez Wydzia? Kultury Urz?du Miasta Lublin i Wojew?dztwo Lubelskie. Autorstwo zasob?w udost?pnianych przez ?Pismo Folkowe? – w perspektywie obowi?zuj?cego w Polsce prawa autorskiego – opiera si? na prawie cytatu w stosunku do prezentowanych tu materia??w etnograficznych (wszystkie publikacje s? uprzednio recenzowane przez rozbudowan?, transdyscyplinarn? rad? naukow?). Podobnie jak zasob?w z wyda? analogowych ?Pisma Folkowego?, publikacji on line mo?na u?ywa? dowolnie, podaj?c jedynie autora danej publikacji i ?r?d?o cytowania utworu.
W odr??nieniu od wydania analogowego, wydania internetowe ?Pisma Folkowego? zawieraj? r?wnie? aktualno?ci, takie jak bie??ce wydarzenia tematyczne zwi?zane z etnografi? i animacj? kultury. W Internecie mo?na r?wnie? (za po?rednictwem logowania via Facebook) komentowa? i ocenia? ka?d? z prezentowanych publikacji. Zasoby te s? czytelne, utrzymane w estetyce prostego i eleganckiego dizajnu folkowego (nawi?zania do wzornictwa ludowego), ?atwe w obs?udze i intuicyjne. Cho? nie zastosowano ?adnych udogodnie? dla os?b z niepe?nosprawno?ciami (w szczeg?lno?ci brak tu u?atwie? dla s?abowidz?cych i niewidomych), mo?liwo?? pobrania ka?dego z materia??w i ods?uchania go w specjalistycznych programach dla niewidomych, dost?pnych licencyjnie w Polsce (automatyczne czytanie tekstu), czyni ?Pismo Folkowe? przyjaznym dla ka?dego.
Szkoda jednak, ?e zasoby wizualne, a w?r?d nich cz?sto unikalne zdj?cia dokumentacyjne z bada? terenowych lub autorskie fotografie artystyczne, nie zosta?y opatrzone audiodeskrypcj?, gdy? s? one bardzo cennymi ?r?d?ami etnograficznymi. Ci?g?o?? finansowania czasopisma analogowego i jego wyda? on line, autoryzacja merytoryczna publikacji poprzez proces recenzji naukowych, brak barier dost?pu do nich i r??norodno?? formalna tych?e zasob?w, uczyni?a ?Pismo Folkowe? liderem rynku edukacji etnograficznej i regionalistycznej w Polsce. Jest to r?wnie? sprawne, dynamiczne forum komunikacji w ?rodowiskach folkowych, a zarazem centrum rzetelnej i wnikliwej informacji o wydarzeniach tematycznych, dotycz?cych szeroko poj?tej kultury tradycyjnej, od muzyki po r?kodzie?o. ?Pismo Folkowe? jest jedyn? tego typu inicjatyw? edukacji etnograficznej i promocji folkloru w Polsce, adresowan? zar?wno do specjalist?w, jak i do czytelnik?w dopiero zdobywaj?cych wiedz?.
Dudziarze ? unikalny portal o europejskiej kulturze dudziarskiej
Portal Dudziarze jest unikalnym, w skali globalnej, centrum zasob?w cyfrowych po?wi?conych dudom tradycyjnym, dudziarzom i kulturze dudziarskiej w Polsce i na ?wiecie. Powsta? on i dzia?a od roku 2017 z inicjatywy Fundacji Muzyka Zakorzeniona, gromadz?c systematycznie materia?y z zakresu etnomuzykologii, etnografii i antropologii spo?ecznej, scentralizowanej wok?? fenomenu dudziarstwa, historycznego i wsp??czesnego. Portal podzielono na dzia?y takie jak: Teksty, Filmy, Kapele, Wydarzenia i Wydawnictwa, co dobrze charakteryzuje bogactwo i komplementarno?? dost?pnych zasob?w cyfrowych, od artyku??w naukowych, poprzez reporta?e antropologiczne, informacje o dzia?aj?cych kapelach dudziarskich, a? po wydarzenia zwi?zane z dudziarstwem.
Portal ten jest ca?kowicie bezp?atny, dost?pny bez logowania i w pe?ni otwarty dla odbiorc?w. Dzi?ki ci?g?emu finansowaniu go przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (odnawialne granty), odbiorca uzyskuje mo?liwo?? pe?nego korzystania ze wszystkich zasob?w na prawach Open Access. Bogata dokumentacja fotograficzna i filmograficzna to wa?ny atut merytoryczny Dudziarzy. Wszystkie zasoby cyfrowe portalu zbudowano niezwykle przyja?nie dla odbiorcy, s? one intuicyjne i ?atwo nawigowalne. J?zykiem publikacji zasob?w jest obecnie j?zyk polski. Wszystkie teksty werbalne i wizualne maj? w tym portalu sw?j unikalny pierwodruk publikacyjny, obj?te s? one standardowym prawem autorskim (prawo cytatu), cho? Redakcja zaprasza te? ch?tnych do wyst?powania o mo?liwo?? ewentualnych przedruk?w utwor?w (indywidualne licencje). Zr??nicowane formaty cyfrowe materia??w etnograficznych, od tekst?w i fotografii, do unikalnej filmografii i audiografii, zach?caj? do lektury k??czowej zasob?w i ? dzi?ki temu ? pog??biania wiedzy o tej dziedzinie kultury tradycyjnej, jak? tworzy?o i tworzy nadal dudziarstwo.
Redakcja prowadzi r?wnoleg?y do portalu Dudziarze otwarty profil via Facebook, za po?rednictwem kt?rego mo?na ocenia? i komentowa? wszystkie publikacje. Portal Dudziarze nie zosta? wyposa?ony w specjalne udogodnienia dla os?b z niepe?nosprawno?ciami, co jest o tyle niekorzystne, ?e unikalne antropologicznie zdj?cia i filmy z bada? terenowych mog?yby zosta? wzbogacone o audiodeskrypcje dla os?b s?abowidz?cych lub niewidomych. By? mo?e adaptacja taka zostanie wykonana w przysz?o?ci, podobnie jak planowane t?umaczenia materia??w etnograficznych na europejskie j?zyki kongresowe. Zwraca tu uwag? niezwykle nowoczesny, elegancki dizajn plastyczny portalu, wraz z fantazyjnym logo ?dudziarze.pl?, zaopatrzonym w minimalistyczny symbol koziej g?owy, jako ?e koza to archaiczna, tradycyjna nazwa instrumentu ludowego, jakim s? dudy.
Dudziarze to portal unikalny merytorycznie w skali ?wiatowej, ci?gle publikuj?cy nowe materia?y etnograficzne, wytwarzane w kolejnych projektach grantowych Fundacji Muzyka Zakorzeniona. Badacze skupieni wok?? tego portalu nale?? do najbardziej aktywnych ekspert?w terenowych, r??nych pokole?, dzia?aj?cych w Polsce. Dzi?ki ci?g?emu finansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, portal jest stabilny organizacyjnie i dynamiczny w swych zasobach, poszerzanych o nowe materia?y i dost?pnych bezp?atnie dla ka?dego odbiorcy. Dudziarze to otwarte on line, nowatorskie wydarzenie naukowe i artystyczne, zjednuj?ce sobie coraz szersz? grup? sympatyk?w kultury tradycyjnej. Dodatkowo portal ten umo?liwia udost?pnianie materia??w za po?rednictwem medi?w spo?eczno?ciowych takich jak: Facebook, LinkedIn i Twitter, dzi?ki czemu jego zasi?g ro?nie.
Portal-serwis KulturaLudowa ? nowoczesny monitoring wiedzy etnopedagogicznej
Portal KulturaLudowa jako zarazem interaktywny serwis internetowy (odbiorca mo?e wype?ni? i przes?a? formularz do Redakcji, dodaj?c sw?j artyku? ekspercki lub np. informacj? o organizowanym wydarzeniu kulturalnym, czy koordynowanej przez siebie dzia?alno?ci kulturalnej w sektorze publicznym lub pozarz?dowym), powsta? w 2008 roku z inicjatywy Stowarzyszenia Tw?rc?w Ludowych, czyli najstarszej polskiej organizacji (za?o?onej w Lublinie w 1968 roku), kt?ra skupia aktywnych tw?rc?w ludowych z r??nych dziedzin (sztuki plastyczne, pisarstwo, wykonawstwo). Dzi?ki sta?emu finansowaniu serwisu z funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz rozpoznawalnemu w ?rodowiskach etnolog?w, etnograf?w, folkloryst?w i antropolog?w spo?ecznych, patronatowi Narodowego Instytutu Dziedzictwa, jest to por?czny zas?b wiedzy o aktualnych nurtach r??norodnych aktywno?ci w obr?bie folkloru oraz szeroko poj?tej etnopedagogiki, adresowanej do r??nych grup wiekowych.
Za?o?eniem tego portalu-serwisu jest partycypacyjno??, co oznacza, ?e ka?da osoba wykazuj?ca si? wiedz? merytoryczn? mo?e go aktywnie wsp??tworzy?, proponuj?c Redakcji materia?y publikacyjne, tak?e w formule bezp?atnych przedruk?w. Jako portal KulturaLudowa obejmuje patronatami wydarzenia i wydawnictwa zwi?zane z folklorem, umo?liwiaj?c tym samym promocj? zr??nicowanym podmiotom, od os?b fizycznych do pa?stwowych i pozarz?dowych instytucji kultury. Wszystkie zasoby cyfrowe dost?pne s? tu bez konieczno?ci zalogowania si?, w systemie Open Access. Redakcja wyodr?bni?a podstawowe dzia?y materia?owe, takie jak: Aktualno?ci, Wydarzenia, Wydawnictwa, Czytelni?, Dla Dzieci, Filmy, Audio i Patronaty. W dziale pod tytu?em W sieci udost?pniane s? materia?y zaczerpni?te z innych ?r?de? publikacyjnych (formu?a przedruku za zgod? pierwszego wydawcy), zwi?zane tematycznie ze sprawami folkloru, instytucji kultury i ich kadr.
Cenn? cz??ci? tego serwisu s? r?wnie? biografie tw?rc?w ludowych, tworz?ce swoisty: biograficzny leksykon internetowy. Serwis ten jest ?atwy w obs?udze, przejrzysty i intuicyjny w nawigowaniu. Bardzo cennym jego elementem jest w?a?nie dzia? Dla Dzieci, zbieraj?cy zasoby etnopedagogiczne przydatne w pracy z najm?odszymi. Zasoby cyfrowe, dost?pne bezp?atnie dla ka?dego, s? tu zr??nicowane formalnie i merytorycznie, od film?w i nagra? audio, do reprodukcji plakat?w wydarze? i kr?tkich sprawozda? organizacyjnych. Odbiorc? tego typu przekaz?w mo?e by? ka?dy zainteresowany, cho? Redakcja dedykuje serwis przede wszystkim ?rodowiskom tw?rc?w ludowych i edukator?w-folkloryst?w. Nie na darmo nadano te? portalowi znacz?cy podtytu? w formie: O tradycji we wsp??czesno?ci.
Oprawa graficzna tego portalu-serwisu jest oszcz?dna i przejrzysta (trzy kolory: czerwone lam?wki, czarna i szara czcionka, plus barwne fotografie i kolorowe filmy). Nie przewidziano ?adnych dostosowa? zasob?w do potrzeb os?b z niepe?nosprawno?ciami, jednak mo?liwo?? pobrania i zapisania dokument?w na zewn?trzne no?niki mo?e by? punktem wyj?cia do indywidualnych adaptacji. Wszystkie zasoby obs?uguje si? bardzo ?atwo i sprawnie, bez konieczno?ci opanowywania innych ni? podstawowe umiej?tno?ci poruszania si? w Sieci. Wiele z materia??w prezentowanych w tym serwisie pochodzi z innych ?r?de? publikacyjnych, zaczerpni?tych tu na prawach cytat?w (konsekwentne podlinkowania do ?r?de?).
KulturaLudowa pe?ni rol? internetowej mapy etnopedagogicznej i jako taki ten w?a?nie portal-serwis jest niezwykle nowoczesnym narz?dziem informacyjnym: bezp?atnym, ?atwym w nawigacji, publikuj?cym dane w systemie Open Acces i odsy?aj?cym uczciwie i rzetelnie odbiorc? do bardziej zaawansowanych i szczeg??owych ?r?de? publikacyjnych. To cenna pomoc merytoryczna dla os?b rozpoczynaj?cych dopiero sw? przygod? z kultur? tradycyjn?, uwierzytelniona solidn? prac? redakcyjn? w zakresie doboru i selekcji materia??w dostarczanych przez samych tw?rc?w i dzia?aczy kulturalnych. KulturaLudowa pe?ni wi?c zatem funkcj? wirtualnego informatorium.
Bibliografia
?Pismo Folkowe? [dwumiesi?cznik, nieregularnik], ISSN 2449-7622.
Netografia
Dudziarze, link do portalu: http://dudziarze.pl/
KulturaLudowa, link do portalu: http://kulturaludowa.pl/
?Pismo Folkowe?, link do portalu/czasopisma on line: https://pismofolkowe.pl/redakcja
Autorka: Anna Kapusta
Anna Kapusta – antropolo?ka spo?eczna i literaturoznawczyni (w zakresie antropologii literatury). Absolwentka: Podyplomowych studi?w z zakresu zarz?dzania kultur? (Uniwersytet Jagiello?ski 2018), Podyplomowych studi?w w zakresie: Romowie w Polsce ? historia, prawo, kultura, stereotypy etniczne (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie 2018), Podyplomowego Studium Muzeologicznego (Uniwersytet Jagiello?ski 2017), Podyplomowych studi?w z zakresu gender (Uniwersytet Jagiello?ski 2007), Socjologii (Uniwersytet Jagiello?ski 2007), Mi?dzywydzia?owych Indywidualnych Studi?w Humanistycznych (Uniwersytet Jagiello?ski 2007) oraz Filologii Polskiej (specjalno?ci komparatystycznej, Uniwersytet Jagiello?ski 2006). Badaczka terenowa, wykonawczyni grant?w badawczych finansowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy?szego, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Uniwersytet Jagiello?ski. Autorka monografii naukowych: Kieszenie i podszewki. Podteksty kultury (2013), Gry w kultur?: gry w mit. Mitografia jako lektura (2012), Od rytua?u do mitu? Teatr ?mierci Tadeusza Kantora jako fakt antropologiczny (2011) i Mitologie twarzy. Cyprian Norwid i Stanis?aw Wyspia?ski ? pr?ba komparatystyki mitu (2007). W latach 2012-2013 laureatka stypendium START Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie literaturoznawstwa, a tak?e m. in. Stypendium Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy?szego (2012), Stypendium Edukacyjnego Miasta Krakowa (2010) i Stypendium Tw?rczego Miasta Krakowa w dziedzinie literatury (2008). Biblioterapeutka, tw?rczyni i praktyczka koncepcji tekstoterapii kulturowej.
***
