Uzupełniające materiały szkoleniowe do spotkania szkoleniowego dla samorządu i mieszkańców gminy Gorzyce organizowanego w ramach projektu ,,Przygotujmy się razem! Społeczne konsultacje zarządzania ryzykiem powodziowym”. Gorzyce, 5 listopada 2015
1. Udział obywateli w planowaniu przestrzennym
Udział obywateli w różnych procedurach i procesach decyzyjnych nazywany jest partycypacją społeczną. Partycypacja wiąże się nie tylko z możliwością wpływania na decyzje dotyczące spraw całej społeczności gminy czy sołectwa, ale także z odpowiedzialnością za przyjęte rozwiązania. Procesami, które wiążą się z decydowaniem o sposobie zagospodarowania terenu i zasadach tego zagospodarowania, w których mogą brać udział wszyscy zainteresowani, są procedury planistyczne. Gwarantują one możliwość wypowiadania się mieszkańców na temat projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, obejmującego obszar fragmentu gminy.
Świadome uczestnictwo obywateli w procesie planowania przestrzennego jest sprawą niezmiernie istotną, gdyż to mieszkańcy najlepiej znają sprawy i problemy występujące na ich terenie. Orientacja i zainteresowanie lokalnymi sprawami ma duże znaczenie przy podejmowaniu ważnych dla społeczności lokalnej decyzji oraz w dużym stopniu przeciwdziała powstawaniu lokalnych konfliktów. Możliwość uczestniczenia wszystkich zainteresowanych w opracowaniu studium gminnego czy planu miejscowego, wynika z uprawnień jakie daje obywatelom ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2015, poz. 199 – tekst jednol. z późn. zm.). Należy tylko z tego prawa korzystać, co wymaga przygotowania i zapoznania się z przepisami w tej sprawie.
Udział w procedurze sporządzania Studium gminnego lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest formą dialogu między organami władzy a społecznością lokalną. A przede wszystkim daje możliwość wszystkim zainteresowanym przedstawienia własnego punktu widzenia na temat sposobu zagospodarowania, użytkowania czy przeznaczenia terenu objętego planem i studium gminnym. Wciąż jednak mieszkańcy rzadko korzystają z tego przywileju, gdyż gra o przestrzeń wymaga przygotowania – nie jest krótka ani łatwa.
Dialog władz lokalnych z mieszkańcami jest bardzo ważny i wynika wprost z zapisów ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2013, poz. 594 – tekst jednol. z późn. zm.), które mówią, że władzę w gminie sprawują sami mieszkańcy bezpośrednio lub pośrednio poprzez wybranych spośród siebie przedstawicieli.
2. Planowanie przestrzenne a bezpieczeństwo powodziowe
Planowanie przestrzenne decyduje o przyszłym wizerunku gminy, o komforcie życia, o turystycznych możliwościach i rozwoju infrastruktury drogowej, wodociągach i lokalizacji innych ważnych dla mieszkańców inwestycji. Dlatego udział mieszkańców w tym pracach nad ustaleniami planów miejscowych i studiów gminnych jest niezbędny.
Jednak, rzadko zdarza się, aby mieszkańcy miejscowości dotkniętej powodzią w 2010 roku znali plan zagospodarowania przestrzennego lub studium gminne i wiedzieli, jakie ustalenia wynikają z tych dokumentów dla ochrony przed powodzią czy dla zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią w jego gminie. Na ogół plan miejscowy i studium gminne kojarzą się ze specjalistycznymi opracowaniami, które sporządzają władze gminy, aby pod presją inwestorów i właścicieli nieruchomości zabudować wszystko, co się da. Zdarza się też, że mieszkańcy dowiadują się przypadkowo o trwających pracach nad nowym dokumentem, ale nie wiedzą jak mogą się włączyć w jego opracowanie lub jak wyrazić swoją opinię na jego temat.
W przypadku terenów zagrożonych powodzią może to być gra decydująca o być, albo nie być ludzi mieszkających na tych terenach i ich dobytku. Dlatego ustalenia, które zostaną zapisane najpierw w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a potem w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego sołectwa, wsi lub innego fragmentu gminy, zdecydują na długie lata o tym, w jaki sposób właściciel nieruchomości będzie mógł nią dysponować, co będzie mógł zrobić, a czego mu się zabrania na jego terenie.
Właśnie dlatego, że planowanie przestrzenne ma tak dużą rangę w kształtowaniu przestrzeni i ustalaniu zasad rozwoju gminy.
3. Zagrożenie powodzią w dokumentach planistycznych
W maju 2015r. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przekazał gminom mapy zagrożenia powodziowego (MZP) i mapy ryzyka powodziowego (MRP). Granice obszarów oznaczone na tych mapach uwzględnić należy we wszystkich dokumentach planistycznych, czyli w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, planie zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego lub decyzji o warunkach zabudowy.
Na rysunku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obejmującego tereny nadrzeczne (lub nadmorskie) musi być oznaczony obszar szczególnego zagrożenia powodzią. Natomiast w ustaleniach planu – zgodnie z Prawem wodnym, powinny zostać zapisane zakazy obowiązujące na tym terenie:
Prawo wodne, art. 88 l mówi, że:
Na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się wykonywania robót oraz czynności utrudniających ochronę przed powodzią lub zwiększających zagrożenie powodziowe, w tym:
1) wykonywania urządzeń wodnych oraz budowy innych obiektów budowlanych, z wyjątkiem dróg rowerowych;
2) sadzenia drzew lub krzewów, z wyjątkiem plantacji wiklinowych na potrzeby regulacji wód oraz roślinności stanowiącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub służącej do wzmacniania brzegów, obwałowań lub odsypisk;
3) zmiany ukształtowania terenu, składowania materiałów oraz wykonywania innych robót, z wyjątkiem robót związanych z regulacją lub utrzymywaniem wód oraz brzegu morskiego, budową, przebudową lub remontem drogi rowerowej, a także utrzymywaniem, odbudową, rozbudową lub przebudową wałów przeciwpowodziowych wraz z obiektami związanymi z nimi funkcjonalnie oraz czynności związanych z wyznaczaniem szlaku turystycznego pieszego lub rowerowego.
Poza tym zgodnie z art. 40 ust.1 prawa wodnego, na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią zabrania się:
4) lokalizowania nowych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gromadzenia ścieków, odchodów zwierzęcych, środków chemicznych, a także innych materiałów, które mogą zanieczyścić wody, prowadzenia odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, w tym w szczególności ich składowania.
Do obszarów szczególnego zagrożenia powodzią zalicza się (zgodnie z art. 9 ust. 1 Prawa wodnego) m.in.:
1. obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat,
2. obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat,
3. obszary między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska, o których mowa w art. 18, stanowiące działki ewidencyjne,
Informacje o tym czy teren położony jest w zasięgu obszaru szczególnego zagrożenia powodzią oraz co można, a co jest zabronione na tym terenie w związku z jego położeniem, powinno znajdować się na rysunku oraz w tekście miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Każdy nowy miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego musi zawierać powyższe ustalenia, natomiast wszystkie stare (obowiązujące) plany powinny zostać zmienione w ciągu 30 miesięcy od dnia przekazania gminie map zagrożenia i map ryzyka powodziowego.
4. Jak się włączyć w przygotowanie planu miejscowego i studium gminnego?
Czynny udział mieszkańców w procesie planowania przestrzennego dotyczy obu najważniejszych dla polityki przestrzennej gminy dokumentów: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania. Udział społeczeństwa lokalnego w procedurze sporządzania i uchwalania studium jest bardzo ważny, gdyż studium obejmuje obszar całej gminy, a plany miejscowe muszą być zgodne z tym dokumentem, a to powoduje, że pośrednio oddziałuje on na sytuację prawną właścicieli nieruchomości.
Czynny udział społeczności w procesie kształtowania ładu przestrzennego gwarantuje ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Na mocy tej ustawy każdy obywatel może:
- Złożyć wnioski do projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a także złożyć wnioski do projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego fragmentu gminy. We wniosku można określić swoje preferencje dotyczące przeznaczenia terenów – np. wskazać nieruchomości, które powinny być przeznaczone na usługi oświaty, urządzenia sportowe lub publiczne tereny zieleni (park).
- Zapoznać się z rysunkami i tekstem projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy / miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko do studium / miejscowego planu w czasie wyłożenia projektu studium / planu miejscowego do publicznego wglądu. Termin i miejsce wyłożenia dokumentu podawane są do publicznej wiadomości. W czasie wyłożenia można uzyskać więcej informacji na temat treści dokumentów od dyżurujących fachowców.
- Wziąć udział w dyskusji publicznej nad rozwiązaniami przyjętymi w projekcie studium i w dyskusji nad rozwiązaniami proponowanymi w projekcie miejscowego planu. Dyskusję publiczną organizuje wójt/burmistrz i jej termin oraz miejsce podaje do publicznej wiadomości.
- Złożyć uwagi do wyłożonego projektu studium gminnego/miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Swoje uwagi może złożyć każdy obywatel w wyznaczonym terminie. Uwagi mogą odnosić się do proponowanego przeznaczenia terenów, wskaźników, przebiegu dróg lub innych spraw objętych ustaleniami studium/planu – np. dopuszczenia zabudowy na terenach zalewowych.
Wnioski oraz uwagi złożone przez mieszkańców do studium/planu miejscowego są rozpatrywane przez wójta/burmistrza gminy. Natomiast listę nieuwzględnionych uwag wniesionych do wyłożonego dokumentu wraz z uzasadnieniem ich nieuwzględnienia podaje się do publicznej wiadomości.
W ramach realizacji na terenie gminy Wilków projektu ,,Przygotujmy się razem! Społeczne konsultacje zarządzania ryzykiem powodziowym” wszystkie opisane wyżej elementy procedury udziału społecznego w planowaniu przestrzennym zostały omówione i zilustrowane licznymi przykładami podczas dwudniowych warsztatów, w których wzięli udział uczestnicy projektu -Wolontariusze Konsultacji Powodziowych.
Mieli oni możliwość przyjrzenia się różnym dokumentom i odnalezienia związków łączących planowanie przestrzenne z zagrożeniem i ryzykiem powodziowym. Okazja ku temu była wyjątkowa, gdyż zajęcia prowadzone były przez specjalistów (urbanistów i ekofizjografów) w oparciu o autentyczne dokumenty: tekst i rysunek Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wilków oraz mapy zagrożenia i mapy ryzyka powodziowego sporządzone dla gminy Wilków.
Wykorzystano także różne wzory obwieszczeń, ogłoszeń, zarządzeń i uchwał. A wszystko po to, aby uczestnicy wiedzieli, jakie są procedury obowiązujące podczas sporządzania i uchwalania studium gminnego i planu miejscowego. Ale przede wszystkim, aby poznali dokumenty planistyczne, które sporządza gmina i na podstawie których mogą być wydawane pozwolenia na budowę.
Zdobyta wiedza na ten temat pozwoliła przygotować Wolontariuszy Konsultacji Powodziowych do udziału w procedurze przygotowania studium gminnego, które określa politykę przestrzenną gminy. Dlatego uczestnicy projektu otrzymali niezbędną wiedzę o tym, czym jest i czemu służy planowanie przestrzenne oraz jak ważną pełni ono funkcję w zarządzaniu ryzykiem powodziowym.
Trzeba również pamiętać, że gmina Wilków – położona w województwie lubelskim, poniosła wielkie straty, a jej mieszkańcy bardzo ucierpieli na skutek powodzi w 2010 roku. Dlatego tak ważne jest uświadomienie mieszkańcom terenów leżących w pobliżu dużych rzek, że wzrost zagrożenia powodziowego i wielkość strat powodziowych, obok przyczyn naturalnych, wynika m.in. z wkraczania człowieka na zalewowe obszary dolin rzecznych. Więc bardzo ważnym zadaniem jest uświadomienie osobom zamieszkującym tereny zagrożone powodzią, jakie działania mogą powodować zwiększenie zagrożenia i ryzyka powodziowego, a jakie to zagrożenie i ryzyko ograniczają.
Inną formą interesujących zajęć był spacer badawczy, który dotyczył przede wszystkim terenów, gdzie obowiązują dokumenty planistyczne (studium gminne i plan miejscowy) i które powinny się znaleźć w planie zarządzania ryzykiem powodziowym.
W czasie zajęć w terenie mowa była o doświadczeniach mieszkańców gminy Wilków z czasu powodzi w 2010 roku, której skutki jeszcze długo będą pamiętać i odczuwać. Ich relacje i spostrzeżenia dowodzą, że dotychczasowe praktyki ochrony przeciwpowodziowej, bazujące głównie na wykorzystaniu możliwości technicznych i finansowych, koncentrujące się na umacnianiu wałów przeciwpowodziowych, nie są w stanie doprowadzić do pełnej ochrony w tym zakresie.
Dlatego wiążą swoje nadzieje ze skutecznym zarządzaniem ryzykiem powodziowym w różnej formie – m.in. poprzez zapisy w planach miejscowych i studiach gminnych, a nie jak do tej pory z nierówną walką z powodzią i jej skutkami.
Forma przeprowadzonych zajęć, polegająca na przekazaniu praktycznej wiedzy z zakresu planowania przestrzennego podczas warsztatów interaktywnych z wieloma zadaniami pozwalającymi wykorzystać zdobytą wiedzę oraz spacer badawczy w terenie, dały uczestnikom możliwość oceny skuteczności dotychczasowych metod przeciwdziałania skutkom powodzi i przedstawienia zestawu własnych propozycji takich działań, które powinny znaleźć się w planie zarządzania ryzykiem powodziowym.
Natomiast jednym z celów prowadzących zajęcia było wytłumaczenie uczestnikom warsztatów, że odpowiedzialne planowanie zagospodarowania dolin rzecznych, w którym uwzględnia się zarówno obszary, gdzie nadmiar wody może się swobodnie rozlać, jak i te, gdzie wodę należy ujarzmić, to jeden z najbardziej skutecznych sposobów przyczyniających się do minimalizowania negatywnych skutków powodzi.
Drugim celem warsztatów szkoleniowych prowadzonych w ramach projektu ,,Przygotujmy się razem! Społeczne konsultacje zarządzania ryzykiem powodziowym” było uświadomienie uczestnikom, że to ich udział w tworzeniu dokumentów planistycznych na poziomie lokalnym oraz udział w procesie kształtowania ładu przestrzennego, a przede wszystkim w ustalaniu zasad zagospodarowania terenów zagrożonych powodzią, ma pierwszorzędne znaczenie dla całego katalogu działań określonych w planie zarządzania ryzykiem powodziowym.
Opracowała: Jolanta Pawlak (urbanista, ekofizjograf)
Projekt dofinansowany z dotacji przyznanej w ramach programu Obywatele dla Demokracji (http://www.ngofund.org.pl/), prowadzonego przez Fundację im. Stefana Batorego we współpracy z Polską Fundacją Dzieci i Młodzieży, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (tzw. Funduszy EOG).
UWAGA – AKTUALIZACJA USTAWY PRAWO WODNE Z DNIA 16 GRUDNIA 2015R.
