Można się zastanawiać, co wiersz znakomitej polskiej poetki ma wspólnego z dziedzictwem kulturowym? Odpowiedź może wydać się zaskakująca, ale zarówno muzeum z wiersza Szymborskiej, jak i duża część polskiego dziedzictwa kulturowego jest martwa.
Z braku wieczności zgromadzono
dziesięć tysięcy starych rzeczy.
Omszały woźny drzemie słodko
zwiesiwszy wąsy nad gablotką.
Wisława Szymborska – Muzeum
Martwa w znaczeniu niewykorzystywana, nieużywana i zapomniana. Dlaczego tak jest? Ponieważ postrzegamy dziedzictwo, jako zbiór starych, niepotrzebnych przedmiotów, które można opisać, schować do gablotki, udostępnić do oglądania lub wyrzucić na śmietnik historii i o nich zapomnieć. Natomiast dziedzictwo kulturowe jest czymś o wiele szerszym, o wiele bardziej pojemnym, niż nam się wydaje.
Samo słowo dziedzictwo oznacza przedmioty, rzeczy, obiekty, które otrzymaliśmy w spadku po przodkach, które w pewien sposób znalazły się w naszych rękach. Są to obiekty, które posiadają pewną wartość – może to być wartość sentymentalna, np. woreczek ziemi przywieziony przez naszą babkę ze Wschodu, lub materialną, np. pieniądze lub mieszkanie. Natomiast słowo kultura wywodzi się z języka łacińskiego od colere, które oznacza uprawę, dbanie o coś, pielęgnację i kształcenie. Zatem samo słowo dziedzictwo kulturowe zawiera w sobie pewien nakaz i nakłada na nas obowiązek dbania i pielęgnowania o to, co otrzymaliśmy po przodkach.
Jednak nadal pozostaje pytanie, co wchodzi w skład naszego dziedzictwa kulturowego, o co powinniśmy się troszczyć i o co powinniśmy dbać? Najprostszy podział dziedzictwa kulturowego dzieli dziedzictwo na materialne i niematerialne. Następnie w obrębie każdego z podziałów można wyróżnić kilka obszarów.
Dziedzictwo materialne
Dziedzictwo materialne składa się z następujących elementów:
– krajobrazy będące rezultatem wielowiekowego wpływu człowieka na dane środowisko,
– nieruchomości, budynki działalności rolniczej, rzemieślniczej, przemysłowej, wypoczynkowej, związanej z życiem wspólnoty, świadczące o specyficznej aktywności lub stylu architektury,
– dobra ruchome, przedmioty codziennego użytku (np. meble w stylach regionalnych, ceramika), przedmioty związane z kultem religijnym (np. wyposażenie kościołów, kaplic) i z lokalnymi tradycjami (wozy karnawałowe, herby poszczególnych wsi i miasteczek),
– produkty, specyficzne gatunki roślin, lokalne rasy zwierząt, a także produkty przetworzone (wina, sery, wędliny, itp).
Dziedzictwo niematerialne
Dziedzictwo niematerialne jest nieodłącznie związane z dziedzictwem materialnym i w jego skład wchodzą:
– techniki i umiejętności wpływające na powstawanie krajobrazów, budowę domów, produkcję sprzętów domowych i wytwarzanie produktów lokalnych,
– lokalne dialekty, muzyka, literatura mówiona wywodzące się z tradycji niepiśmiennej, również opowiadania i legendy, w których występują osoby i miejsca stanowiące część lokalnej historii, a także nazwy miejscowe, odzwierciedlające historię lub osobliwe cechy miejsc,
– zachowania zbiorowe takie jak niektóre zwyczaje (procesje, pochody, itp.) lub święta (kalendarzowe, rolnicze, religijne).
Jak odkryć dziedzictwo w mojej miejscowości?
Wystarczy rozejrzeć się wokół siebie i wyłapać to, co najciekawsze w mojej miejscowości. Można powiedzieć, że w każdej wsi jest pewien krajobraz, architektura, zachowania zbiorowe. Mieszkańcy niektórych wsi mogą pochwalić się malowniczymi krajobrazami, inni interesującą architekturą, a jeszcze inni bogatymi tradycjami obchodzenia świąt.
Najważniejsze jest jednak, żeby odkrywając dziedzictwo kulturowe swojej wsi, miasteczka zastanowić się – co jest u nas takiego cennego, co chcielibyśmy zachować dla przyszłych pokoleń? Być może w tych poszukiwaniach cennym narzędziem okaże się schemat dzielący dziedzictwo na materialne i niematerialne. Taką wstępną inwentaryzację mogą wykonać mieszkańcy wsi natomiast kolejny krok polega na zrobieniu profesjonalnego inwentarza dziedzictwa. Na tym etapie można zaprosić osoby z zewnątrz do pomocy (np. konserwatora zabytków) lub zaangażować np. miejscowego historyka – pasjonata, który z ogromną przyjemnością włączy się do prac nad spisywaniem tego, co mamy. Ważne jest, żeby mieć całościowy obraz naszych skarbów.
Dziedzictwo kulturowe – co z nim począć?
Tak jak celem przyświecającym powstaniu muzeum bardzo często jest zebranie w jednym miejscu przedmiotów, których wartość polega na tym, że odnajdujemy w nich ślady przeżyć i wiedzę o ludziach z przeszłości. Tak również dziedzictwo kulturowe pozwala nam dotknąć „żywej przeszłości”. Pozwala na kontakt z przedmiotami oraz myślami sięgającymi wieki wstecz. Pozwala nam czarować teraźniejszość.
Zaprezentowany podział dziedzictwa kulturowego zaczerpnięto z francuskiej publikacji: Guide de valorisation du patrimoine rural, Ministère de l’agriculture et de la pêche, 2001.
***
