Ptaki towarzyszą ludziom od zawsze. Ożywiają w sposób namacalny nasze otoczenie. Nawet w betonowych miastach, można je zaobserwować i z łatwością usłyszeć ich śpiew. Przyglądając im się bliżej dostrzeżemy piękne ubarwienie, niezwykłe zachowania, grację ruchów. Oczaruje nas łatwość z jaką latają.
Oprócz „umilania” życia człowiekowi, ptaki spełniają też ważna rolę w środowisku.
Sikory i inne ptaki śpiewające niszczą wiele szkodliwych owadów, zjadają resztki i odpadki, rozsiewają wiele gatunków drzew i krzewów.
Drapieżniki takie jak pustułki, myszołowy, sowy czy błotniaki zabijają duże ilości myszy, nornic i kretów niszczących uprawy. Niesłusznie nielubiane przez człowieka jastrzębie eliminują chore i osłabione ptaki, przez co wpływają na zachowanie silnych genetycznie stad. Zabijają też szczury, a także wściekłe i bezpańskie koty.
Wszystkie te zalety ptaków człowiek dostrzegł już dawno. Dlatego pojawiła się u niego chęć niesienia im pomocy i ochrony. Jednym z bardzo prostych działań ochroniarskich jest wieszanie budek lęgowych, w których niektóre z dzikich ptaków zakładają gniazda, składają jaja i wychowują pisklęta.
Można też przyjąć, że wieszanie budek stanowi rekompensatę dla ptaków za szkody, które te doznały z ręki człowieka. Zamurowywanie i zasłanianie wszelkich dziur i szpar w budynkach, zabudowa coraz większych obszarów, przekształcanie siedlisk, wycinka starych, dziuplastych drzew, plaga wałęsających się kotów. Wszystko to powoduje, że ptaki mają coraz słabsze warunki do rozrodu i wiele z nich nie przystępuje do lęgów. Świadczą o tym cyfry. Liczebność populacji wielu gatunków z roku na rok spada.
Naturalna dziupla to prawdziwy skarb. Foto: BudkiLegowe.pl.
Z czego?
Budki lęgowe najczęściej buduje się je z drewna, rzadziej z innych materiałów (trocinobeton, glina, sklejki, plastiki, blacha). Deski wydają się być optymalnym materiałem z kilku powodów:
- są łatwo dostępne,
- dają się łatwo obrabiać,
- ich faktura przypomina naturalną dziuplę,
- są w 100% naturalne i dobrze komponują się w każdym otoczeniu.
Kiedy?
Budki możemy wieszać cały rok. Z „ptasiego” punktu widzenia są jednak okresy bardziej korzystne. Są to wczesna wiosna i jesień.
Zwolennicy jesiennego wywieszania uważają, że ptaki przez okres zimy przyzwyczajają się i „testują” budki pod względem bezpieczeństwa (nocują w nich) i potem bardzo szybko przystępują wiosną do lęgów.
Zwolennicy wiosennego wieszania uważają, że nie ma sensu wieszać jesienią skoro i tak dopiero wiosną są wykorzystywane. Wiosną daje się też szansę osiedlenia ptakom powracającym z Afryki (budki wywieszone jesienią są z reguły już zajęte i bronione).
Jak?
Mocowanie budek powinno być solidne i zapewnić mocne trzymanie. Najczęściej przybija się je do drzew. Rzadziej do ścian, płotów, balkonów czy kominów. I o ile w takich miejscach wystarczy mocny wkręt lub kołek rozporowy, to w przypadku wieszania na drzewach należy trzymać się pewnych zasad:
- Nie mocujemy budki na żadne druty, linki, opaski. Taki sposób nie zapewni wystarczająco mocnego trzymania lub może spowodować zamarcie albo trwałe uszkodzenie drzewa (opaska wokół pnia „dusi” drzewo utrudniając przepływ soków).
- Stosujemy zwykłe gwoździe (mogą też być ocynkowane lub mosiężne), które tak naprawdę w znikomy sposób kaleczą drzewo. Jest to metoda wbrew pozorom najbardziej ekologiczna.
Wieszamy zawsze metodą na „dwa gwoździe”. Znaczy to że listwę mocującą przybijamy dwoma gwoździami na dole i dwoma na górze, przy czym jeden gwóźdź na dole i jeden na górze zawsze pozostawiamy niedobity do końca (1-2 cm). Metoda ta ma związek z przyrostem drzewa na szerokość. Drzewo każdego roku powiększa obwód swojego pnia. W związku z tym dobity do końca gwóźdź zaczyna wciskać się w deskę a po kilku sezonach wegetacyjnych przebija ją zupełnie i przestaje trzymać. W tym czasie drugi gwóźdź przejmuje jego funkcję.
Sposób mocowania budki do drzewa. Rys. BudkiLegowe.pl.
Jak wybrać miejsce na powieszenie budki? (Gdzie?)
Przy wieszaniu budki najważniejsze jest zdroworozsądkowe podejście do tego zagadnienia. Jeżeli mamy wybór, to nie wieszajmy budki tuż przy drzwiach wejściowych. Jeśli będzie to miejsce nieustannie przez nas „penetrowane”, możemy doprowadzić do porzucenia lęgu. Ptaki w większości przypadków potrzebują spokoju.
Jeżeli mamy wybór, powieśmy budkę tak, żeby była w miarę możliwości oddalona od najbardziej uczęszczanych przez nas miejsc, ale równocześnie tak, żebyśmy mogli obserwować naszych lokatorów z okna czy tarasu.
Dobrze jest zawiesić budkę na kolczastym lub trudno dostępnym dla kotów drzewie.
W miarę możliwości należy wieszać budki w możliwie dużym rozproszeniu (dotyczy małych ogrodów), np. w narożnikach działki.
Unikajmy miejsc wystawionych na silne promieniowanie słoneczne. W upalne dni pisklęta mogą nie wytrzymać wysokich temperatur.
Uważajmy, żeby jakaś gałąź nie znalazła się na wysokości otworu wlotowego. Na takiej gałęzi może przysiąść sójka, sroka czy kawka i wybrać jajka lub pisklęta.
Nie należy wieszać budki w taki sposób żeby była pochylona do tyłu. Grozi to jej zalaniem podczas deszczu. Otwór wlotowy powinien być skierowany na wschód lub południowy wschód (z zachodu wieje większość wiatrów w Polsce).
Zalecana wysokość wieszania podawana będzie przy każdej z opisanych poniżej budek.
Czym charakteryzuje się dobra budka?
Dobra budka to taka budka, która jest bezpieczna dla ptaków w niej zamieszkujących. Bezpieczeństwo to możemy zapewnić wybierając odpowiednie miejsce na powieszenie i stosując budki o odpowiednich wymiarach. Chodzi tu o wymiar samej skrzynki (długość wysokość, szerokość), średnicę (wielkość) otworu wlotowego oraz odległość otworu od dna budki. Im wyżej otwór od dna tym lepiej. Wysoko położony otwór uniemożliwia splądrowanie budki przez kota, kunę czy łasicę (nie dosięgają łapą do dna). Warto zwrócić uwagę na długość otworu wlotowego. W dobrej budce wymiar ten powinien wynosić 4-6 cm. (kolejne zabezpieczenie przed drapieżnikami – utrudniona penetracja dna budki).
Podstawowe cechy dobrej budki. Rys. BudkiLegowe.pl
Daszek w budce powinien być na tyle długi i pochylony do przodu, żeby zabezpieczać otwór wlotowy przed zalaniem podczas ulewnych deszczy. Nie powinien być zrobiony z kilku łączonych desek (nie będzie szczelny).
Listwa mocująca powinna być solidnie złączona z budką za pomocą kontrujących się wkrętów lub zagiętych gwoździ.
Ponieważ niezbędnym zabiegiem jest coroczne czyszczenie budek – dobra skrzynka musi mieć jeszcze jedną cechę – musi dać się w łatwy sposób oczyścić.
Każdej jesieni wyrzucamy stare gniazdo ze środka ponieważ ptaki i tak co roku znoszą nowy materiał w postaci patyków, mchu, sierści, kory itp. Bez czyszczenia gniazdo po 2 sezonach osiąga w zależności od gatunku od kilku do kilkunastu centymetrów grubości. Budka staje się bardzo płytka i łatwa do obrabowania przez drapieżniki.
Gniazdo sikory w budce lęgowej, wzbogacone czerwoną wełną.. Fot. BudkiLegowe.pl.
Przegląd budek
Istnieje wiele rodzajów budek lęgowych. Różnią się one między sobą kształtem i wielkością. Niektóre z nich, najbardziej popularne zostaną opisane poniżej.
1. Budka typu SIKORA (dla małych dziuplaków; S1)
Jest to podstawowa budka, nadająca się do każdego ogrodu nawet jeśli nie ma w nim drzew. Może być wieszana na płotach, słupkach i ścianach nawet 1m nad ziemią. Zawsze chętnie zasiedlana przez wiele gatunków. Mały otwór, duży dach i długi kanał wlotowy w dużej mierze zabezpieczają przed drapieżnikami.
Jeżeli mamy w okolicy wróble lub mazurki – możemy powiesić kilka budek blisko siebie na wysokości 3-5 m.
Może w niej zamieszkać:
- sikora bogatka,
- sikora modraszka,
- sikora uboga,
- pleszka,
- muchołówka,
- wróbel,
- mazurek,
- kowalik.
Przybliżone wymiary w cm: wysokość 34, dno 17,5 x 17,5, daszek 24 x 24.
Stosuje się dwie średnice otworów: 32 mm lub 28mm (modraszka, muchołówka).
Do budki tego typu dobrze jest zamontować okucie z metalu wokół otworu wlotowego. Zapobiegnie to rozkuwaniu go przez ciekawskiego dzięcioła.
2. Budka typu SZPAK (S2)
Klasyczna „szpakówka” wieszana już przez naszych dziadków. Idealnie przystosowana dla pięknego, wspaniale śpiewającego i wbrew pozorom pożytecznego szpaka. Do wieszania w ogrodach i parkach nawet na niewielkiej wysokości ale zawsze w miejscu wolnym, w miarę możliwości, od kotów.
W przypadku tej budki warto rozważyć montaż kilku sztuk w bezpośrednim sąsiedztwie (szpak to ptak bardzo towarzyski).
Wysokość wieszania 2-6 m.
Może w niej zamieszkać:
- szpak,
- gatunki zamieszkujące budkę typu SIKORA.
Przybliżone wymiary w cm: wysokość 42, dno 20 x 20; daszek 24 x 28; średnica otworu wlotowego 45 mm;
3. Budka typu KOPCIUSZEK (półotwarta)
Budka dla tzw. pół-dziuplaków. Do wieszania na belkach, słupach, pod okapami dachu, wśród gęstych pnączy ale zawsze w miejscach trudno dostępnych dla kotów i w miarę wysoko. Ptaki te lubią ze swojej budki widzieć otoczenie i dlatego nie zamieszkują budek typu SIKORA.
Może w niej zamieszkać:
- muchołówka szara,
- kopciuszek,
- pliszka siwa,
- rudzik.
Przybliżone wymiary w cm: wysokość 19, dno 19 x 19; daszek 24 x 24; wymiar przestrzeni wlotowej 5 x 14;
4. Budka typu JERZYK
Budka przeznaczona specjalnie dla wysoko latającego jerzyka. Przez ludzi uważany jest za „dużą jaskółkę” i znany przede wszystkim z tego że zjada duże ilości komarów.
Do zawieszania wysoko, co najmniej na 8 m nad ziemią. Często kupowana przez mieszkańców wysokich bloków, ponieważ właśnie w dużych miastach, jerzyki chętnie się gnieżdżą.
Można wieszać po kilka-kilkanaście obok siebie.
Oprócz jerzyka w budce tej mogą zamieszkać:
- szpak,
- sikory,
- wróble i mazurki.
Przybliżone wymiary w cm: długość 34, wysokość 15, szerokość 20; otwór 6,5 x 3,2;
5. Budka typu KAWKA
Uniwersalna, duża budka dla większych ptaków. Do zawieszania w ogrodach, parkach i miastach ale zawsze miarę wysoko ze względu na duży otwór (łatwa do obrabowania przez koty).
Dobry sposób na pomoc niesłusznie zwalczanym przez ludzi kawkom, które często zapychają kominy i rozkuwają styropian na budynkach. Szczególnie jest to ważne w czasach kiedy nowe domy i bloki budowane są „na gładko” a wszystkie otwory konstrukcyjne dokładnie zabezpieczane.
Chcąc zachęcić inne wymienione poniżej gatunki, warto zapoznać się z ich biologią i wtedy wybrać najlepsze miejsce.
Budkę można łatwo otworzyć i wyczyścić (zdejmowana przednia ścianka).
Wysokość wieszania: 5-10m i wyżej.
Może w niej zamieszkać:
- kawka,
- dudek,
- szpak,
- kowalik,
- pleszka,
- siniak,
- kraska,
- mandarynka.
Przybliżone wymiary w cm: wysokość 50, dno 22 x 22, daszek 24 x 27, średnica otworu wlotowego 8,5 cm.
6. Budka typu PUSZCZYK
Duża obszerna budka dla większych ptaków.
Chcąc zwabić do niej puszczyka, zawieśmy budkę na wysokim drzewie iglastym w starym ogrodzie, parku lub lesie (>10m).
Jeżeli natomiast planujemy zakupić lub skonstruować to lokum z myślą o kaczkach – zawieśmy budkę bezpośrednio nad wodą (staw, jezioro, rzeka), lub w niedalekiej odległości od niej, w taki sposób żeby kaczka mogła zaprowadzić młode zaraz po wykluciu do wody (nie powinno być na drodze płotów, budynków itp). Budkę wieszamy na wysokości 5-10m.
W szczególności w budce tej może zamieszkać:
- puszczyk,
- kaczka krzyżówka,
- tracz,
- gągoł,
- kawka.
Przybliżone wymiary w cm: wysokość 90, dno 30 x 30 x; wielkość przestrzeni wlotowej 15 x 15.
Złe przykłady
Na koniec warto pokazać przykłady budek o nieprawidłowej konstrukcji. Jeżeli zależy nam na zdrowiu i życiu naszych skrzydlatych przyjaciół, dobrze jest umieć rozpoznać taką budkę.
Przykład złej budki 1. Fot. BudkiLegowe.pl.
Przykład złej budki 2. Fot. BudkiLegowe.pl.
Autor: Przemysław Miączyński
BudkiLegowe.pl
