Istota niepełnosprawności polega na zależności od innych. Ważne jest, ze względów społecznych i ekonomicznych, by tę potrzebę udawało się wspierać skutecznymi metodami. Fakt ten dostrzegły m.in. organizacje międzynarodowe. W myśl „ zasady 4.” Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych ONZ z 1993 r. – „Państwa powinny zagwarantować osobom niepełnosprawnym opiekę w pełnym zakresie służb wspierających, włącznie ze wszelkimi urządzeniami pomocniczymi, po to, by pomóc im w podnoszeniu poziomu niezależności w życiu codziennym oraz w egzekwowaniu przysługujących im praw. Państwa powinny zapewnić usługi asystenta osobistego, przewodnika i tłumacza, zgodnie z potrzebami osoby niepełnosprawnej jako ważne narzędzie prowadzące do wyrównania szans. Usługi asystenckie powinny być ekonomicznie dostępne – darmowe lub tak tanie, aby osoby niepełnosprawne i ich rodziny było na nie stać. Programy dotyczące osobistego asystenta powinny zapewniać osobie niepełnosprawnej wpływ na decydowanie, w jaki sposób oraz w jakim zakresie asysta jest jej udzielana.”

Usługi asystenta osoby niepełnosprawnej w krajach Unii Europejskiej

Zawód asystenta osoby niepełnosprawnej od wielu lat funkcjonuje w krajach Unii Europejskiej. Pojawił się nie tylko jako odpowiedź na zalecenia ONZ, ale także wraz z promocją tzw. „koncepcji niezależnego życia” (Independent Living). Koncepcja zakłada prawo osób niepełnosprawnych do niezależnego życia oraz odejście od zinstytucjonalizowanych form opieki na rzecz działań, które pozwalają osobie niepełnosprawnej na godne i możliwie aktywne życie w społeczności.

Zadaniem asystenta jest pomoc w umożliwieniu osobie niepełnosprawnej aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Usługa ta polega na wykonaniu ściśle określonych zadań, przy czym nie są to zadania typowo opiekuńcze. Najczęściej asystent pomaga wykonywać codzienne czynności tj. prowadzenie gospodarstwa domowego, higiena osobista, towarzyszy osobie w podróży, pomaga w pracy i nauce. Istotne jest, że wsparcie udzielone może być osobie niepełnosprawnej w jej własnym miejscu zamieszkania, we własnym domu, miejscu pracy. W większości państw UE problem opieki nad osobą niepełnosprawną i pomocy leży po stronie instytucji Państwa, nie po stronie samej osoby.

Zasady finansowania pracy asystenta osoby niepełnosprawnej są różne w poszczególnych krajach europejskich. Przyjęte rozwiązania systemowe lub lokalne pozwalają na to, by osoby niepełnosprawne same zatrudniały swojego asystenta osobistego lub też zakładają współpracę z agencjami komercyjnymi. Koszty są refundowane w całości lub w części. W Szwecji za korzystanie z usług asystenta do 20 godzin tygodniowo płaci budżet gminy, a jeśli asysta przekracza wyznaczony czas, koszty pokrywane są z ubezpieczenia społecznego osoby niepełnosprawnej. W Anglii zakres usług asystenta określają każdorazowo lokalne władze, uwzględniając indywidualne potrzeby podopiecznych. Ośrodek pomocy określa też, w jakim stopniu osoba niepełnosprawna może pokrywać koszty opieki, ponieważ może ona korzystać z dodatkowych funduszy (fundusz niezależnego życia). W Belgii specjalna komisja zajmująca się niepełnosprawnymi ustala wysokość pomocy pieniężnej dla danej osoby w celu zatrudnienia osobistego asystenta.

Usługi asystenta osoby niepełnosprawnej w Polsce

W Polsce zawód asystenta osobistego został wprowadzony do polskiej klasyfikacji zawodów, w grupie Pracownicy pomocy społecznej i pracy socjalnej. Zawód ten został opisany następująco:
Asystent ułatwia osobie niepełnosprawnej wykonywanie czynności dnia codziennego, pomaga jej w uzyskaniu jak największej samodzielności oraz współpracuje z instytucjami i organizacjami społecznymi w celu zapewnienia optymalnych warunków do samodzielnej rehabilitacji; wspiera osoby niepełnosprawne w realizacji programu rehabilitacji społecznej i zawodowej.

Zadania zawodowe asystenta to:

·         współtworzenie programów rehabilitacji i pomocy osobie niepełnosprawnej,

·         doradzanie w zakresie usług medycznych, rehabilitacyjnych, przekwalifikowania zawodowego, kontaktów społecznych, usług kulturalnych, rekreacji i integracji ze środowiskiem,

·         diagnozowanie warunków życia i dążenie do usuwania wszelkiego typu barier (psychologicznych, społecznych, architektonicznych, komunikacyjnych itp.),

·         pobudzanie aktywności osoby niepełnosprawnej, jej rodziny oraz najbliższego otoczenia celem udzielania jak najefektywniejszej pomocy,

·         planowanie, kontrolowanie, ocenianie indywidualnego programu, planu pomocy osoby niepełnosprawnej,

·         włączanie osoby niepełnosprawnej w programy instytucji i placówek świadczących usługi rehabilitacyjne,

·         współpraca z mediami ułatwiająca poszukiwanie sponsorów i sojuszników w działaniach na rzecz osób niepełnosprawnych.

Zakres usług asystenckich uzależniony powinien być od faktycznego stanu funkcjonowania osoby niepełnosprawnej (indywidualizacja podejścia).

W obecnych strukturach polityki społecznej nie ma jeszcze sprecyzowanego statusu zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej, chociaż istnieje duże zapotrzebowanie środowiska osób niepełnosprawnych na taką usługę. Niemniej jednak zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222, z późn. zm.) osoby posiadające minimum średnie wykształcenie i ukończony kurs na asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej mają np. możliwość ubiegania się o pracę i wykorzystania nabytych umiejętności oraz wiedzy na stanowisku opiekuna lub młodszego opiekuna w ośrodku pomocy społecznej.

Osoby, które uzyskały zawód asystenta osoby niepełnosprawnej, mogą być również zatrudniane w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, w tym prowadzonych przez jednostki niepubliczne, lub w innych instytucjach prowadzonych w ramach działalności gospodarczej do świadczenia usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych (np. domy pomocy społecznej, ośrodki pomocy społecznej, dzienne ośrodki wsparcia, organizacje pozarządowe i agencje, świadczące usługi na zlecenie gmin).

W praktyce spotyka się trzy modele „asystentury osoby niepełnosprawnej”: asystent pracy osoby niepełnosprawnej, trener pracy (niepełnosprawnego), asystent osobisty niepełnosprawnego.

1. Asystent pracy osoby niepełnosprawnej

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 1997 r. nr 123, poz. 776 z póżn. zm.) przewiduje pomoc asystenta, w przypadku, gdy pracodawca zechce zatrudnić osobę niepełnosprawną, jest to model wspomaganego zatrudniania niepełnosprawnych. Zatrudnienie to polega na wsparciu udzielonym zatrudnionej osobie niepełnosprawnej w miejscu pracy. Stanowi ono jedną z form aktywizacji zawodowej osób legitymujących się orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Model ten zakłada zatrudnienie osoby niepełnosprawnej wraz z asystentem wspomagającym. Do zadań asystenta należy pomoc tej osobie w zakresie komunikowania się z otoczeniem, czynnościach trudnych do samodzielnego wykonania na danym stanowisku pracy. Najważniejszy element stanowi fakt, iż nigdy w czynnościach wspomagających asystent nie wyręcza osoby niepełnosprawnej. Asystenci pracy osoby niepełnosprawnej współuczestniczą w refundacji kosztów zatrudnienia osoby pomagającej osobie niepełnosprawnej w miejscu pracy. Warunkiem udzielania pomocy jest zawarcie umowy pomiędzy pracodawcą i starostą.

Składanie wniosku:

Pracodawca powinien złożyć wniosek (którego wzór stanowi załącznik 1 do rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej) w jednostce organizacyjnej wyznaczonej przez starostę lub prezydenta miasta na prawach powiatu, właściwej ze względu na miejsce zatrudnienia osoby niepełnosprawnej.

Do wniosku pracodawca dołącza odpowiednie załączniki.

Za koszty kwalifikowane pod względem możliwości dofinansowania uważa się wynagrodzenie pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w zakresie:

• czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem;
• czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy;
• kosztów czasu poświęconego wyłącznie na tę pomoc.

Wysokość zwrotu stanowi iloczyn kwoty najniższego wynagrodzenia i ilorazu liczby godzin w miesiącu przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu i miesięcznej liczby godzin pracy pracownika niepełnosprawnego w miesiącu. Liczba godzin przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu nie może przekraczać liczby godzin odpowiadającej 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu. Oznacza to, że aby zatrudnić asystenta w pełnym wymiarze czasu pracy 100% w danym zakładzie pracy musi być zatrudnionych 5 osób niepełnosprawnych kwalifikujących się do takiej pomocy.

Zwrotu dokonuje starosta lub prezydent miasta na prawach powiatu po przedłożeniu stosownych do przedmiotu umowy dokumentów, a w szczególności kopii zawartych z pracownikami umów o sprawowanie opieki nad pracownikami niepełnosprawnymi i zaświadczeń o zasadności zatrudnienia pracownika pomagającego w pracy pracownikowi niepełnosprawnemu wydanych przez lekarza medycyny pracy sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem. Zwrotowi podlegają jedynie koszty poniesione po podpisaniu umowy.

Pracodawca asystenta osoby niepełnosprawnej, który jest starostą lub prezydentem miasta na prawach powiatu składa wniosek do Prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych za pośrednictwem oddziału Funduszu, właściwego ze względu na siedzibę tego pracodawcy.

2. Trener pracy osoby niepełnosprawnej

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych realizuje program trener pracy, którego celem jest wspieranie zatrudnienia wspomaganego osób niepełnosprawnych. Program zakłada zatrudnienie na podstawie umowy o pracę osoby niepełnosprawnej, wymagającej podczas wykonywania pracy pomocy innych osób. Trener pracy współpracuje z doradcą zawodowym i psychologiem tym samym wspierając osobę niepełnosprawną w procesie zdobywania i utrzymywania zatrudnienia. Wymiar i rodzaj udzielanego wsparcia jest ściśle powiązany z indywidualnymi potrzebami osoby niepełnosprawnej. Do zadań asystenta należy wyszukiwanie osoby niepełnosprawnej chcącej i mogącej pracować, przygotowywanie jej do pracy, wyszukiwanie dla niej pracodawcy, wspieranie jej w pracy w czynnościach, z którymi sobie nie radzi.

Pomoc świadczona jest dopóty, dopóki osoba ta samodzielnie będzie mogła pracować. Wsparciem objęty jest również pracodawca oraz pracownicy, wobec których trener pracy pełni funkcje doradcze i konsultacyjne.

3. Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej

Osobisty asystent osoby niepełnosprawnej to wykonawca woli i poleceń osoby niepełnosprawnej w realizacji jej podstawowych, codziennych czynności. Jego rolą jest pomoc niepełnosprawnym w wykonaniu podjętych już przez nich działań oraz inspirowanie i zachęcanie do aktywności, doradzanie, wsparcie psychicznie i emocjonalne. Asystent osobisty ma być towarzyszem i przyjacielem w nawiązywaniu nowych relacji społecznych. Zakłada się, iż osobisty asystent osoby jest potrzebny nie tylko najbardziej aktywnym niepełnosprawnym. Osoba niepełnosprawna, która otrzymała asystenta, nie zawsze może podjąć pracę. Jest to proces gdzie osoba niepełnosprawna może potrzebować asystenta tylko podczas zakupów, wyjścia do kina czy na spacer. Dla osoby niewidomej asystent będzie przewodnikiem i lektorem, dla nie słyszącej przede wszystkim tłumaczem. To osoba niepełnosprawna decyduje, kiedy i do czego potrzebuje asystenta.

Uzyskanie wsparcia jest trudne. Na ogół to organizacje pozarządowe starają się o dotacje na zatrudnienie asystenta osobistego z PFRON-u, ze starostwa, urzędu miasta bądź piszą projekty unijne. Niestety są to tylko środki dorywcze, pozwalające na zatrudnienie niewielkiej ilości osób w krótkim okresie.

Tekst ma charakter informacyjno-edukacyjny. Nie jest opinią prawną.

Opracowała: Iwona Raszeja-Ossowska

***

Źródła :

·         Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 1997 r. nr 123, poz. 776 z póżn. zm.)

·         Rozporządzenie z dnia 11 marca 2011 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 316)

·         www.pfron.org.pl