Questing – atrakcyjna metoda poznawania dziedzictwa kulturowego wsi

repository_AQUEST1_warsztaty_fot_Krzysztof_Szustka_922178_644216362261005_188433565_o1mini2

Tak bogaty obszar tematyczny jak dziedzictwo kulturowe wsi może być prezentowany na wiele sposobów. Kluczem będzie nie tylko metodologia czy grupa odbiorców, ale także wybór metody – pasywnej, typowo informacyjnej, bądź aktywnej – w której nacisk położony jest na osobiste doświadczenie i zaangażowanie. Jednym z tych aktywnych sposobów poznawania lokalnego dziedzictwa jest questing – metoda pozwalająca poznać specyfikę danego miejsca poprzez osobiste doświadczenie. 

Questing jako koncepcja odkrywania i prezentacji lokalnego dziedzictwa narodził się w Stanach Zjednoczonych. Tam też został spopularyzowany przez dwoje pasjonatów: Stevena Glazera i Delię Clark. Choć może przypominać nasze polskie podchody, różni się od nich znacząco.

W Polsce questing pojawił się w 2008 roku dzięki Fundacji Partnerstwo dla Środowiska. Obecnie prężnie rozwija się w naszym kraju przede wszystkim na terenach wiejskich, choć coraz więcej ośrodków miejskich jest także zainteresowanych tą formą promocji własnego dziedzictwa.

Questing (nazywany także wyprawami odkrywców czy wyprawami po skarb) to edukacyjna gra terenowa, metoda odkrywania i popularyzacji lokalnego dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego. Polega na tworzeniu nieoznakowanych w terenie tras edukacyjno-turystycznych, które przemierza się na podstawie wskazówek zawartych w wierszowanym i rymowanym tekście. Dzięki wyjątkowym cechom i wielorakim możliwościom wykorzystania questingu w działaniach na poziomie lokalnym metoda ta zdobywa coraz więcej entuzjastów i zwolenników w Polsce. Dotychczas najwięcej questów (tras edukacyjno-turystycznych) powstało w południowo-zachodniej części naszego kraju.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE QUESTINGU

Jakie są cechy charakterystyczne questingu? Czym się wyróżnia spośród innych sposobów odkrywania i popularyzacji lokalnego dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego i historycznego?

Już sama definicja zawiera w sobie wyjątkowe cechy questingu. To edukacyjna gra terenowa, a więc połączenie nauki i zabawy. Nie od dziś wiadomo, że nauka przyjemna to nauka skuteczna. Uczestnicy questingu nie tylko biorą udział w zabawie terenowej, ale także zdobywają wiedzę.

Quest (czyli trasa edukacyjno-turystyczna) jest także nazywany wyprawą odkrywców.
W poniższym tekście będą używane określnia: quest, wyprawa odkrywców (bądź samo słowo „wyprawa”) lub quest – wyprawa odkrywców.

Każdy quest ma konkretny temat – nie opowiada o wszystkim, co jest ciekawego w okolicy, ale o wybranym zagadnieniu. To z jednej strony pozwala na bardziej szczegółowe potraktowanie tematu, z drugiej – umożliwia stworzenie wielu questów nawet w niewielkiej miejscowości. W Polsce są już małe miejscowości posiadające kilka stworzonych questów, prezentujących specyfikę i historię danej wsi, np. miejscowość Kuraszków (dolnośląskie). Generalny podział wypraw odkrywców według tematyki to podział na questy kulturowe (tematyczne), historyczne i przyrodnicze.

Questing to osobiste zaangażowanie zarówno twórców questu jak i uczestników zabawy. Tu nie ma możliwości „wyłączenia się” z gry, bo może oznaczać to pobłądzenie (questy to nieoznakowane w terenie trasy, trzeba uważnie czytać wskazówki w tekście by wiedzieć, dokąd pójść i dotrzeć celu). W czasie wędrówki (lub innego sposobu poruszania się) należy dodatkowo wykonywać różne polecenia i rozwiązywać zagadki, by na końcu znaleźć skarb! Przejście trasy questu może zająć od 10 minut do 1,5 godziny, w zależności od konkretnej wyprawy.

Każdy quest posiada swój własny skarb. Skarb jest zarazem materialny i symboliczny. Materialny, bo w rzeczywistości jest to Skrzynia ze Skarbem (pieczęcią będącą symbolem questu), która jest nagrodą dla uczestnika wyprawy, symboliczny – bo każdy uczestnik gry wzbogaca swoją wiedzę o danym miejscu. Dodatkowym elementem każdej wyprawy odkrywców jest zadanie do wykonania: hasło do odgadnięcia – także związane z tematem questu, lub zebranie liczb, które umożliwią odnalezienie ukrytego skarbu.

Wreszcie questing to atrakcyjna forma turystyki poznawczej i skuteczne narzędzie edukacji regionalnej. Questy – wyprawy odkrywców ukazują różne elementy dziedzictwa danego miejsca – nie tylko te „obiektywnie” atrakcyjne (jak np. zabytki), ale także te z pozoru mniej ciekawe, nieodkryte, „nieoczywiste”.

Trasy edukacyjno-turystyczne tworzone są z myślą o sposobie poruszania się po nich. Najpopularniejsze są questy piesze i rowerowe, ale mogą tez być wyprawy konne, kajakowe, dla narciarzy biegowych.

DLA KOGO QUESTING?

Questing – wyprawy odkrywców adresowane są do różnych grup odbiorców. W przypadku grup szkolnych (uczniów) czy ogólnie mieszkańców danej miejscowości role te – twórcy i uczestnika gry – mogą się pokrywać.

1.   Rodziny z dziećmi; to doskonały sposób na rodzinne popołudnie, wspólną zabawę w poszukiwanie skarbu.

2.   Grupy szkolne; questing jako aktywna metoda edukacji regionalnej jest adresowana do młodzieży szkolnej. Uczniowie mogą być twórcami questu po swojej miejscowości, ale też brać udział w już istniejącej grze. I to zarówno we własnym miejscu zamieszkania, jak i podczas wycieczek szkolnych. Przejście trasy questowej to wyzwanie, wprowadza element zdrowej rywalizacji, ale uczy także współdziałania (samemu może być trudno rozwiązać zagadkę, ale grupie kilku osób już łatwiej). Młodzi ludzie z pewnością lepiej zapamiętają i miejsce, i temat questu – dzięki aktywnemu zaangażowaniu i formie zabawy.

3.   Aktywni turyści; questy (wyprawy odkrywców) są atrakcyjnym i oryginalnym uzupełnieniem oferty turystycznej danego regionu czy miejscowości. Uczestnictwo w takiej grze nie wymaga przewodnika lub innej wyspecjalizowanej osoby – wystarczy wziąć ulotkę questową i wyruszyć na trasę! To propozycja dla tych turystów, którzy chcą lepiej poznać lokalną specyfikę, którym nie wystarczają ogólne informacje zawarte w różnego rodzaju informatorach.

4.   Mieszkańcy danej miejscowości; questy z założenia powinny być tworzone przez osoby dobrze znające lokalne dziedzictwo, a więc przez mieszkańców. Z drugiej strony nierzadko zdarza się, że to właśnie mieszkańcy (część z nich) słabo zna miejscową historię, kulturę, bogactwo przyrodnicze. I do takich osób adresowany jest questing – jako sposób na poznanie własnego miejsca zamieszkania, własnej „małej ojczyzny”.

DLACZEGO QUESTING JEST DOBRĄ METODĄ POPULARYZACJI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO WSI?

Wszystkie wymienione już cechy i zalety questingu sprawiają, że metoda ta bardzo dobrze sprawdza się w odkrywaniu i popularyzacji dziedzictwa kulturowego wsi. Nie bez powodu ta gra terenowa tak prężnie rozwija się w Polsce na terenach wiejskich. Dlatego autorzy tekstu stosują także określenie WIEJSKIE GRY TERENOWE.

Jakie są zatem – oprócz ogólnych, wymienionych powyżej – cechy questingu powodujące, że jest on idealnym wprost sposobem odkrywania i prezentacji lokalnego dziedzictwa kulturowego na wsi?

1.   Temat przewodni każdej trasy edukacyjno-turystycznej jest ściśle związany z lokalną specyfiką kulturową – nie opowiada np. o dobrach ogólnonarodowych, ale skupia się na tym, co lokalne, charakterystyczne dla konkretnej miejscowości. Przy tym tematy mogą być naprawdę bardzo różne – opowiadające zarówno o dziedzictwie materialnym jak i niematerialnym; o tradycjach, zwyczajach mieszkańców, sposobie gospodarowania przestrzenią, architekturze, kulinariach. Jednym słowem – o wszystkim, co dla mieszkańców ważne i „ich własne”. Rysunki i mapka, wszelkie ozdobniki ulotki questowej także nawiązują do tematu, czyli lokalnych obiektów.

 

 Przykłady questów o tematyce kulturowej:

• „Droga cukrem malowana” – quest opowiada o miejscach i życiu ludzi w Unisławiu związanych z cukrownią i przemysłem cukrowniczym (kujawsko-pomorskie);

• „O artystach z Przejęsławia” – wyprawa zapoznaje uczestnika questu z talentami i pasjami artystycznymi mieszkańców wsi Przejęsław (dolnośląskie);

• „Dawne zawody drewniane w Borkowicach” – quest opowiada o dawnych zawodach związanych z obróbką drewna w Borkowicach (opolskie);

• „Zapomniane zabawy w Morzęcinie Małym” – quest prezentujący dawne gry i zabawy mieszkańców Morzęcina Małego (dolnośląskie);

• „Poczet znanych z Puszczą związanych” – wyprawa prowadzi miejscami związanymi z działalnością znanych ludzi w Puszczy Mariańskiej (mazowieckie);

• „Sekrety wodnego młyna w Kuźniczysku” – quest opowiada o funkcjach różnych urządzeń wewnątrz młyna i o specyfice pracy młynarza w XIX wieku (dolnośląskie).

Przyroda i otaczający miejscowość krajobraz oraz lokalna historia są także elementem dziedzictwa kulturowego wsi. Dlatego warto przytoczyć przykłady questów przyrodniczych i historycznych.

Questy przyrodnicze:

• „Szlakiem lipowych alej” – rowerowa wyprawa prezentująca dziedzictwo przyrodniczo-krajobrazowe dwóch podwarszawskich gmin, w szczególności liczne zabytkowe aleje lipowe (mazowieckie)

• „Strupińskie skarby natury” – quest prowadzi przez park i samą Strupinę pokazując typową dla miejscowości florę (dolnośląskie)

• „Ludzie, stawy, ptaki” – quest rowerowy przebiegający po terenie kompleksu stawów „Spytkowice” i ukazujący miejsca od wieków związane z gospodarką rybacką „Doliny Karpia” oraz prezentujący lokalną florę i faunę (małopolskie).

Questy historyczne:

•   „Wierzowic Małych dawny czar” – to quest prowadzący przez miejsca, w których znajdują się obiekty pełniące ważne funkcje w tej miejscowości i opowiada o nich (dolnośląskie);

• „O dziedzicach Nawry” – piesza wyprawa ukazująca miejsca i budowle związane z dziedzicami Nawry, którzy przez kilkaset lat gospodarowali tu (kujawsko-pomorskie);

• „O pałacu w Kobierzycach” – quest opowiadający dzieje pałacu w Kobierzycach (dolnoślaskie).

 

2.   Mieszkańcy sami decydują o temacie i sami układają wyprawę odkrywców. Jest to o tyle ważne, że quest musi być dziełem osób dobrze znających dane miejsce. Tu nie chodzi o to, by taką trasę opracował ktoś z zewnątrz, na zlecenie. Oczywiście – do tego, by powstał dobry quest, ciekawy i atrakcyjny, warto zaangażować trenera questingu. Ale twórcami są mieszkańcy danej miejscowości.

3.   Jedną z cech wyróżniających questing jest jego wielotematowość”. Oznacza to, że w jednej niewielkiej miejscowości może powstać wiele wypraw odkrywców – w zależności od tematu. Przykładem może być wieś gminna Narewka (podlaskie), gdzie uczestnicy warsztatów zaproponowali następujące tematy questów związanych z lokalnym dziedzictwem miejscowości:

• kultura żydowska

• pszczelarstwo

• zielarstwo

• lokalna kuchnia

• rękodzieło

• cerkiew prawosławna

• ptaki (Narewka sąsiaduje z Puszczą Białowieską)

• rzeka Narewka – hydrologia

• rzeka Narewka – funkcje

• rzeka Narewka – przyroda

To są oczywiście tylko obszary tematyczne, podczas warsztatów wybierany jest jeden temat do opracowania.

4. W każdej, nawet z pozoru mało interesującej miejscowości są tematy na questy. Niejednokrotnie na warsztatach z questingu mieszkańcy deklarują, że u nich „nic ciekawego nie ma”. Jednocześnie nie są znane trenerom takie warsztaty, podczas których nie powstałaby wyprawa odkrywców. Wszystko jest kwestią spojrzenia na własne miejsce zamieszkania, jego dziedzictwo i zasoby.

Trzeba tu także nadmienić, że tworzenie takiej trasy edukacyjno-turystycznej to działanie aktywizujące i integrujące lokalną społeczność wokół jednego celu – możliwie najatrakcyjniejszego zaprezentowania własnego dziedzictwa kulturowego, ułożenie takiej wyprawy, która pokaże to, co mamy ciekawie i pasjonująco.

5. Questy dostępne są w formie ulotek questowych (niektóre także jako aplikacje mobilne na smartfony). Strony internetowe, z których można je pobrać to www.questy.com.pl, www.questing.pl czy www.bestquest.pl. Wystarczy mieć ze sobą taką ulotkę (czy to wydrukowaną wcześniej, czy otrzymaną na miejscu) by powędrować po miejscowości i przeżyć przygodę poznając jednocześnie dziedzictwo kulturowe wsi. Nie jest potrzebny przewodnik ani inna osoba. To ważne szczególnie w małych, „nieturystycznych” miejscowościach, gdzie może być problem ze znalezieniem takiego „przewodnika”. Jednym słowem – questy są bezobsługowe! 

6. Questy – wyprawy odkrywców są wartościowym i ciekawym urozmaiceniem oferty edukacyjnej i turystycznej danej wsi. Mogą być w ogóle pierwszą propozycją zapraszającą do odwiedzenia danej miejscowości.

Znakomicie wpisują się w propozycje aktywnego i pożytecznego spędzenia czasu. To wzbogacenie oferty np. gospodarstw agroturystycznych, zagród edukacyjnych, skansenów, izb regionalnych czy wiosek tematycznych.

KILKA SŁÓW O ULOTCE QUESTOWEJ

Ulotka questowa składa się z części informacyjnej (gdzie położona jest miejscowość, krótko o temacie wyprawy i orientacyjnym czasie przejścia) oraz właściwego tekstu. Tekst questu opowiada o temacie, są w nim także wskazówki jak poruszać się po trasie. Na końcu trasy ukryty jest skarb. Ważnym elementem ulotki jest strona graficzna – powinny być mapka i rysunki, a przynajmniej sama ulotka (nawet bez ozdobników) powinna być dopracowana w szczegółach. Z założenia ulotki questowe są zamieszczone na stronach internetowych, tak by można było je w każdej chwili ściągnąć i wydrukować.

JAK PRZYGOTOWAĆ I WDROŻYĆ PROJEKT ZWIĄZANY Z QUESTINGIEM WE WŁASNEJ MIEJSCOWOŚCI – KROK PO KROKU

Zazwyczaj o questingu dowiaduje się jedna lub kilka osób z danej miejscowości – czy to ze szkoleń, spotkań, wyjazdów studyjnych czy wreszcie z internetu. Kiedy już zapadanie decyzja – „tworzymy u nas quest” – od czego należy zacząć?

I.     Przedstawienie innym mieszkańcom pomysłu i zebranie grupy roboczej.

Pierwszym krokiem, który należy wykonać, jest poinformowanie mieszkańców (przynajmniej tych aktywnych) o pomyśle stworzenia trasy edukacyjno-turystycznej w miejscowości. Zebranie grupy osób (kilku, kilkunastu), która weźmie udział w warsztatach i ułoży wspólnie wyprawę. Ważne, by były to osoby dobrze znające daną wieś – zarówno pod względem dziedzictwa kulturowego materialnego i niematerialnego, jak i jej mieszkańców.

II. Wyszukanie informacji o osobach prowadzących warsztaty z questingu.

Choć można by pomyśleć, że „ułożenie questu to nic trudnego”, dobrze by warsztaty poprowadził trener, osoba z wiedzą i doświadczeniem w zakresie questingu. To ważne ze względu na metodologię i spojrzenie „z zewnątrz” na lokalną specyfikę miejscowości. Jak zostało to już wspomniane powyżej, trener odpowiednio prowadząc warsztaty potrafi „wydobyć” z uczestników temat i tak pokierować pracami, by powstała ciekawa i wartościowa wyprawa odkrywców. Pomoże także wypromować quest.

III. Znalezienie źródła sfinansowania warsztatów questingowych.

Warsztaty qustingowe w wybranej miejscowości można zorganizować na własną rękę lub zaprosić do współpracy Gminę lub inny podmiot, któremu bliski jest rozwój regionu, np. Lokalną Grupę Działania, Lokalną Grupę Rybacką. Można starać się o środki w ramach:

•   otwartych konkursów grantowych organizowanych przez Urząd Gminy czy Starostwo Powiatowe

•   środków Funduszu Sołeckiego (w tym przypadku zadanie musi być zaplanowane jesienią poprzedniego roku)

•   „Małych Projektów” z Lokalnej Grupy Działania

•   środków na działania własne Gminy, Powiatu, LGD lub LGR

•   konkursów krajowych i regionalnych np. Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, Działaj Lokalnie i inne

•   pozyskanych środków od sponsorów i pracy własnej

IV. Organizacja warsztatów questingowych.

Gdy jest już grupa robocza, środki finansowe i osoba, która poprowadzi szkolenie można planować warsztaty. Jak wygląda to od strony logistycznej?

• Warsztaty powinny odbyć się w miejscowości, przez którą będzie przebiegać trasa questowa. Zwykle spotkanie organizowane jest w świetlicy wiejskiej, szkole, remizie, Urzędzie Gminy lub innym miejscu.

• Czas trwania spotkania – ok. 5-7 godzin. Jeśli jest możliwość zorganizowania dłuższych warsztatów, np. 2-dniowych, to jest to oczywiście wskazane. Wówczas więcej pracy można wykonać na spotkaniu.

• Najczęściej produktem finalnym warsztatów jest robocza wersja tekstu questu, przygotowane pieczęcie do skarbu (pieczęć to ten „skarb”, jednocześnie symbol wyprawy), przygotowana mapka trasy questowej, czasem rysunki (wszystko zależy od zdolności plastycznych uczestników warsztatów). Dopracowywanie questu odbywa się w grupie roboczej już po zakończeniu warsztatów, w stałym kontakcie z trenerem questingu.

V. Ewaluacja questu

Zanim quest zostanie „wypuszczony w świat”, czyli udostępniony szerokiemu gronu odbiorców, twórcy wyprawy muszą być pewni, że tekst jest klarowny i dobrze napisany. Dlatego trasę questu powinny przejść osoby, które nie brały udziału w jego układaniu oraz osoby, które nie znają danego miejsca.

VI. Promocja questu

Kiedy quest jest już gotowy, trzeba go „zakomunikować” światu. W przeciwnym razie pozostanie martwym produktem. W pierwszej kolejności należy poinformować środowisko lokalne – lokalne władze, szkołę, organizacje pozarządowe. Quest powinni znać mieszkańcy gminy i powiatu.

Szkoła może go wykorzystać jako element edukacji regionalnej, Urząd Gminy jako produkt turystyczny promujący gminę. Warto zaplanować włączenie wyprawy odkrywców w lokalne inicjatywy – edukacyjne, turystyczne, promujące region.  Pomysłem godnym polecenia jest stworzenie większej liczby questów na terenie gminy, powiatu czy Lokalnej Grupy Działania i wydanie zbioru wypraw w formie publikacji. Wówczas otrzymujemy ciekawą propozycję edukacyjno-turystyczną prezentującą region bardziej kompleksowo, ukazującą różne aspekty lokalnego dziedzictwa.

Zachęcamy do tworzenia questów – wypraw odkrywców w swoich miejscowościach!

Karolina Likhtarovich, Krzysztof Szustka
Autor zdjęć: Krzysztof Szustka
Program „Questing – Wyprawy Odkrywców”
https://questy.org.pl

Facebook
Twitter
Email

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!

Newsletter

Co miesiąc najlepsze teksty WW w Twojej skrzynce!