Nie ma możliwości, żeby w Polsce rozwinęło się społeczeństwo obywatelskie, jeżeli kontakty sąsiedzkie są tak słabe. A przecież to w sąsiedztwie jest najwięcej problemów życia codziennego, które aż się proszą by je wspólnie rozwiązywać.
prof. Mirosława Marody
Jak jest?
W małej społeczności lokalnej, jaką jest sołectwo, wieś, gmina identyfikacja problemów nie stwarza szczególnych trudności. Ale już ich diagnozowanie, opracowanie spójnego programu naprawczego i wdrożenie go w życie bywa niezwykle trudne.
W wielu miejscach można spotkać ludzi, którzy z pasją angażują się w życie społeczności lokalnej, ale czynią to w pojedynkę. I dzieje się tak nie dlatego, że wokół nie ma innych ludzi dobrej woli, ale raczej dlatego, że nie szukają się sprzymierzeńców. Tymczasem niemal w każdej społeczności jest kilka podmiotów, które mogą zająć się danym problemem i podjąć skuteczną próbę wspólnego rozwiązania.
Miarą sukcesu dowolnego podmiotu nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego jest ilość rozwiązanych problemów. Teza ta dotyczy zarówno organizacji społecznych, jak i jednostek gospodarki, sektora prywatnego i publicznego, czy organizacji pozarządowych. Efekt, jaki wynika z przyjętych rozwiązań, uwidacznia się zaś w życiu dużych i małych społeczności; jakości ich funkcjonowania, kulturze organizacyjnej, osiągnięciach.
Społeczność lokalna to rozległa sieć osobistych powiązań i kontaktów grupowych. To także utrwalone wzorce zachowań, tradycje i zwyczaje. Rozwój społeczności lokalnej jest w naturalny sposób związany z procesem zmiany, opartym na siłach tkwiących we własnym środowisku.
Dlaczego nie jest tak, jak być powinno?
Jedną z istotnych przyczyn tego stanu jest niedocenianie roli współpracy różnych podmiotów. Kolejny powód to niedostrzeganie systemu powiązań i zależności, jakie występują w społeczności lokalnej. Bywa też, niestety, że konflikty i zaszłości personalne stają się poważną barierą w nawiązaniu dobrych relacji we wspólnym działaniu na rzecz społeczności lokalnej.
Przyczyn można szukać też w świadomości i wiedzy różnych podmiotów społeczności lokalnej. Fakt niedostatecznej, czy to formalnej czy nieformalnej, współpracy wynikać może zwyczajnie z braku umiejętności budowania partnerstwa.
Co można zrobić w tej sprawie?
Nauczmy się budować porozumienia pomiędzy instytucjami i organizacjami działającymi na jednym terenie na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów. Zapomnijmy przy tym o dzielących konfliktach, osobistych zaszłościach. Odrzućmy kompleksy, wykorzystajmy naszą wiedzę i umiejętności dla twórczego rozwiązywania problemów. To pomoże w dynamicznym rozwoju społeczności.
Budowanie lokalnej koalicji na rzecz rozwiązywania problemów społecznych
Jeśli przyjąć, że oczekiwanym rodzajem współpracy na rzecz rozwiązywania problemów lokalnych jest budowanie porozumienia pomiędzy społeczeństwem, instytucjami i organizacjami działającymi na danym terenie, to doskonałym przykładem takiej współpracy jest lokalna koalicja.
Czym jest koalicja?
Koalicja to porozumienie, albo inaczej „organizacja organizacji” pracujących razem. Jej celem jest działanie na rzecz osiągnięcia określonych, wspólnych celów. Może mieć charakter formalny bądź nieformalny. Organizacje przystępujące do koalicji nie rezygnują ze swej autonomii. Podział ich zasobów odbywa się w większości w dziedzinie idei, wiadomości, sprawozdań, komunikatów. Sieć, jaką tworzą nie wymaga żadnej szczególnej przestrzeni, takiej jak sekretariat, biuro, klub, etatowa kadra. Do koalicji mogą przystępować zarówno indywidualne osoby, jak też organizacje czy instytucje.
Tak naprawdę istnieje tylko jeden powód, dla którego warto poświęcać czas i środki na tworzenie koalicji: jest nim skoncentrowanie siły w celu zrobienia czegoś, czego nie można dokonać poprzez działania jednej organizacji, instytucji lub pojedynczych osób.
Zalety pracy w koalicji
· zwiększenie wartości i skuteczności działań organizacji
Powodzenie w realizacji wielu zadań wymaga dużej liczby ludzi i znacznych środków. Stanowi to poważną barierę w realizacji planów i projektów oraz podejmowaniu skutecznych działań. Zbudowanie koalicji pozwala pozyskać sojuszników, oszczędzić czas i zredukować koszty, a jednocześnie eliminować powielanie realizowanych zadań.
Koalicja to także środek służący wzmacnianiu poczucia wspólnoty interesów.
Przez swoje zaangażowanie pojedyncze osoby, organizacje, instytucje pomagają koalicji w odnoszeniu zwycięstw. Jednocześnie jednak zdobywają doświadczenia w oparciu o współpracę i współdziałanie, wymieniają się informacją, uczą pozytywnych relacji międzyludzkich, co pozwala im bardziej skutecznie wykonać ich indywidualną pracę.
· wyłonienie nowych liderów
Doświadczeni przywódcy mogą zostać poproszeni o przewodniczenie koalicji, tym samym zwalniają miejsca dla nowych liderów organizacji.
· zwiększanie zasobów
Jeżeli zadanie stojące przed koalicją jest również zadaniem danej organizacji, może ona skorzystać, bezpośrednio lub pośrednio, z dodatkowych zasobów ludzkich i kapitałowych.
· poszerzenie zakresu działania
Koalicja może dać okazję organizacji, instytucji, pojedynczym ludziom do działania w środowisku lokalnym, przez co praca może stać się jeszcze bardziej interesująca, ważna, skuteczna. Pozwoli też na budowanie rozpoznawalnej marki.
Wady pracy w koalicji
· oderwanie od innych programów
Jeżeli zadanie, które realizuje koalicja nie jest związane z misją i planami danej organizacji, może niepotrzebnie pochłonąć czas i zasoby.
· konieczne kompromisy
Koalicja opiera się na różnorodnych podmiotach. Organizacje wiodące muszą liczyć się z koniecznością współpracy z grupami i osobami mniej doświadczonymi, które będą czerpać z ich dorobku. Jeżeli wszystkie działania podejmowane są w imieniu koalicji, wtedy organizacje, które wkładają więcej środków mogą poczuć się niedoceniane.
Jednocześnie, aby utrzymać spójność koalicji, trzeba czasem iść na ugodę, która może zmniejszać skuteczność działania.
· nieinteresująca taktyka
Organizacje, które lubią taktykę konfrontacji, lubią być widoczne, mogą mieć wrażenie, że subtelna taktyka koalicji jest za mało interesująca dla ich członków.
Zasady tworzenia skutecznej koalicji
Zasada pierwsza
Skuteczny lider
Odpowiedzialność za koalicję powinna spoczywać w ręku jednej osoby, najlepiej doświadczonego organizatora. Osoba wybrana musi zachować bezstronność i nie może w pracach koalicji kierować się korzyścią swojej organizacji macierzystej. Wyboru lidera należy dokonać na pierwszym spotkaniu, na którym zapadnie decyzja o zawiązaniu koalicji.
Zasada druga
Dobrowolność
Przynależność do koalicji ma charakter dobrowolny. Zaproszenie potencjalnego partnera nie gwarantuje jego udziału w koalicji.
Zasada trzecia
Wspólna sprawa
Koalicjantów musi łączyć wspólna sprawa, jaka jest chęć skutecznego rozwiązania określonego problemu społecznego, a nie tylko chęć wspólnego działania nad oddzielnymi programami każdej z organizacji.
Zasada czwarta
Siła w różnorodności
Poszczególni partnerzy wnoszą do prac koalicji słabości oraz mocne strony swoje i swoich organizacji. Składają się na nie doświadczenia, porażki i sukcesy, kultura organizacji, plan działania, wartości, filozofia, styl przywództwa oraz rodzaj relacji panujących między osobami ze sobą współpracującymi. Członkowie koalicji muszą się nawzajem rozumieć, traktować partnersko, aby budować siłę i unikać niepotrzebnych konfliktów. Jeśli wszyscy członkowie koalicji postarają się zrozumieć i zaakceptować innych, problemy powinny być minimalne, choć na pewno nie znikną.
Zasada piąta
Eliminowanie niepotrzebnych konfliktów
Rzadko kiedy wszyscy członkowie zgadzają się we wszystkich sprawach dotyczących koalicji. Dlatego należy koncentrować się na wspólnym planie działania, problemach, co do których istnieje zgoda. Koalicjanci powinni unikać problemów, w których się nie zgadzają, a które nie mają żadnego wpływu na powodzenie koalicji. Jeżeli rozbieżności są zbyt wielkie, współpraca może być niemożliwa.
Zasada szósta
Jasne procedury decyzyjne
Procedury muszą być jasne. Kto podejmuje decyzje, w jaki sposób, jaka jest waga głosu poszczególnych koalicjantów? Te sprawy muszą zostać wyjaśnione przed rozpoczęciem prawdziwej pracy.
Zasada siódma
Budowanie poczucia wyniesionych korzyści
Organizacje muszą mieć poczucie, że udział w koalicji przynosi im korzyści. Wiele prywatnych interesów organizacji, jeżeli są tylko dobrze rozumiane, łatwo pogodzić z interesem koalicji.
Etapy budowania koalicji
Etap pierwszy: wstępna identyfikacja problemu
Budowanie koalicji ma sens wtedy, gdy potrafimy nie tylko nazwać problem, ale też dokonać przynajmniej jego krótkiej analizy. Problem powinien być jasno zdefiniowany, występować na danym terenie, dotyczyć ściśle określonej grupy osób.
Na tym etapie powinniśmy także określić cele i rezultaty, jakie chcemy osiągnąć rozwiązując problem.
————————————————————————————————————
Jak zdefiniować problem, cel, rezultat?
Przykład 1. W danej wsi zaobserwowano, że dzieci mają poważne problemy ze zdrowiem. Celem w tym wypadku będzie poprawa stanu zdrowia dzieci. Rezultatem np.: zmniejszenie liczby dzieci z wadami postawy. Zadania do realizacji to m.in. organizacja zajęć gimnastyki korekcyjnej lub budowa sali gimnastycznej.
Przykład 2. Osoby starsze chcą brać aktywny udział w życiu kulturalnym swojej społeczności. W gminie nie ma żadnych programów skierowanych do tej grupy. Celem jest, zatem stworzenie możliwości seniorom aktywnego udziału w życiu kulturalnym. Zadaniem do realizacji będzie organizacja wycieczki, zorganizowanie chóru, przygotowanie warsztatów artystycznych. Rezultat podjętych działań to koncert w wykonaniu zespołu seniorów.
————————————————————————————————————-
Im bardziej jednoznacznie i precyzyjnie zostaną zdefiniowane najpierw problem, a następnie cele i rezultaty, jakie ma przynieść jego rozwiązanie, tym łatwiej będzie nam przejść do kolejnego etapu budowania lokalnej koalicji.
Wstępna identyfikacja problemu zostanie zweryfikowana przez koalicjantów.
Etap drugi: analiza środowiska problemu
Ten etap budowania koalicji ma na celu określenie ludzi oraz instytucji, które warto pozyskać do współpracy. Analiza powinna odnosić się zarówno do tych, którzy mogą sprzyjać naszym działaniom, jak i tych, którzy mogą je hamować. Warto tu przyjrzeć się celom, jakie stawiają sobie określone podmioty, ich osiągnięciom, doświadczeniom, zasobom.
————————————————————————————————————–
Spójrzmy na kwestię edukacji. Najprościej jest wskazać tu jednego odpowiedzialnego: szkołę. Tymczasem szkoła to przynajmniej trzy podstawowe grupy interesów: uczniowie, ich rodzice i nauczyciele. Jest to też jednostka prowadzona przez gminę. Problemy edukacji są, więc problemami i urzędników, i lokalnego samorządu. Nie można zapominać o instytucjach kultury: bibliotekach, ośrodkach kultury, świetlicach wiejskich i organizacjach pozarządowych, które ze względu na swoje cele statutowe zajmują się edukacją: wychowaniem i nauczaniem. Wreszcie pamiętać należy o istotniej roli, jaką w społeczności lokalnej odgrywa Kościół. Oczywiście każda z tych instytucji, organizacji może samodzielnie realizować swoje cele w zakresie edukacji. Jeśli jednak dany problem spróbują rozwiązać wspólnie, to efekt może być o wiele bardziej satysfakcjonujący. Razem dysponują, bowiem pokaźnym kapitałem, na który składają się: wnoszona przez wszystkich partnerów zróżnicowana wiedza i doświadczenie, zasoby ludzkie i materialne, bogactwo informacji.
————————————————————————————————————–
Dokonując wyboru koalicjantów odrzućmy popleczników, a poszukujmy sojuszników. Nie przekreślajmy przy tym potencjalnych przeciwników. Ich odmienne spojrzenie na problem, czy jego rozwiązanie może pomóc przygotować się na ewentualne zarzuty wobec podejmowanych działań. Może też wzbogacić wiedzę na temat samego problemu, jak i sposobów jego rozwiązania.
Etap trzeci: spotkanie koalicjantów
Kiedy już zdecydowaliśmy o tym z kim chcemy tworzyć koalicję, powinniśmy zaprosić potencjalnych partnerów na spotkanie. Będzie ono nie tylko okazją do wzajemnego poznania się potencjalnych koalicjantów, ale przede wszystkim bardziej szczegółowego zdefiniowania problemu i wspólnego ustalenia dalszych etapów pracy.
Z pewnością nie wystarczy zorganizować jednego spotkania. Rozwiązanie problemu społeczności lokalnej wymaga na ogół czasu i wielu działań. Wiąże się z koniecznością realizacji przynajmniej jednego projektu.
Pierwsze spotkanie powinno być przede wszystkim okazją do poznania się potencjalnych koalicjantów. Warto zadbać o to by przebiegało w miłej atmosferze i było okazją do zaprezentowania się zaproszonych gości.
W dalszej kolejności powinno pozwolić zaproszonym do współpracy określić, co chcą i mogą wspólnie zrobić oraz stworzyć listę działań niezbędnych do realizacji celów. Rozmowy, wymiana spostrzeżeń, poglądów, opinii oraz dyskusja o tym, co dla rozwiązania problemu ważne a co mało istotne powinny doprowadzić do szerszego zdefiniowania problemu. Odnosząc się tu do metody metaplanu na tym etapie budowania koalicji uzgodnić powinniśmy:
· Jak jest?
· Jak powinno być?
· Dlaczego nie jest tak jak powinno być?
· W jaki sposób możemy osiągnąć nasz cel?
Pamiętać należy i o tym, że nawet najbardziej interesujący pomysł nie przerodzi się w konkretne działania, jeśli ludzie, czyli w naszym wypadku koalicjanci nie uznają go za istotny, potrzebny i możliwy do zrealizowania.
W czasie pierwszego spotkania warto dążyć także do określenia, jaki wkład w rozwiązanie problemu mogą wnieść poszczególni koalicjanci. Istotny jest tu zarówno status prawny, dostęp do ważnych źródeł informacji i decydentów, jak i umiejętności oraz odpowiednie cechy osobowości oraz zasoby ludzkie, materialne, organizacyjne.
Kolejne spotkania mogą odbywać się w mniejszym gronie. Warto zastanowić się nad powołaniem grupy przedstawicieli koalicjantów, na której spoczywać będzie ciężar wykonania zadań ustalonych/ uchwalonych przez ogół koalicjantów.
Etap czwarty: Rozwiązanie problemu
Rozwiązanie problemu w oparciu o współpracę kilku podmiotów w praktyce oznaczać będzie realizację przyjętego programu działania, na który składać się będzie jeden lub wiele projektów.
Na pierwszym lub jednym z pierwszych spotkań koalicjantów powinien powstać program działania, czyli opis wszystkich działań, jakie należy podjąć dla rozwiązania określonego problemu społeczności lokalnej. Jeśli problem jest złożony lub gdy wymaga podjęcia wielu różnorodnych działań wówczas warto zastanowić się nad rozbiciem go na kilka problemów szczegółowych, których rozwiązaniu służyć będą wyodrębnione projekty.
Zarówno pojedyncze projekty, jak i plan działania powinny uwzględniać odpowiedzi na pięć podstawowych pytań:
· Jakie zadania będą realizowane?
· W jaki sposób poszczególne zadania będą realizowane?
· Kiedy określone zadania będą realizowane?
· Kto jest odpowiedzialny za realizację poszczególnych zadań?
· Skąd wziąć środki na realizację poszczególnych zadań?
Przyjęty plan działania może podlegać modyfikacjom, ale powinni decydować o tym wspólnie koalicjanci. Istotne jest także, by jak w przypadku każdego projektu, dokonywać systematycznego monitoringu i ewaluacji działań.
Etap piąty: Rozwiązanie koalicji
Rozwiązanie określonego problemu, zrealizowanie przyjętego wcześniej planu działania może w sposób naturalny wiązać się z rozwiązaniem koalicji.
Moment ten należy w sposób formalny potwierdzić, na przykład organizując konferencję, czy spotkanie podsumowujące. Warto wówczas podziękować poszczególnym partnerom za ich pracę.
——————————————————————————————————————
O tym warto pamiętać!
Na wszystkich etapach budowania koalicji ważne jest nagłośnienie wspólnych działań w formie informacji przekazywanej na przykład na spotkaniach organizacji, rady sołeckiej, zebraniach mieszkańców, rady rodziców czy też notatek w prasie lokalnej.
Społeczność lokalna ma prawo wiedzieć, po co dana koalicja została zawiązana, jakie są jej cele, kto uczestniczy w jej pracach.
Rzetelna i systematyczna informacja pozwoli uniknąć zarzutów o załatwianie spraw prywatnych czy też interesów wybranych organizacji.
——————————————————————————————————————
Podsumowanie
Tworzenie koalicji lokalnej jest umiejętnością, którą może posiąść każda organizacja. Zaangażowanie, lojalność, gotowość do partnerstwa pozwala na budowanie silnych koalicji, które mogą osiągnąć to, czego nie może osiągnąć żadna z pojedynczych organizacji.
Oczywiście nie należy zakładać, że koalicje same w sobie są definitywną odpowiedzią na wszelkie problemy. Niektóre problemy trzeba rozwiązywać na poziomie lokalnym w ramach jednej organizacji, inne w ramach koalicji lokalnej, a już poważne problemy wymagające zmiany ustawodawstwa najlepiej jest rozwiązywać poprzez tworzenie silnych koalicji o zasięgu regionalnym czy ogólnokrajowym.
Bibliografia:
· Leszczyński A, Demokracja zaczyna się od „dzień dobry”, w: Gazeta Wyborcza,8 sierpnia 2007
· Wejcman Z., Jordan P., Jak budować efektywne partnerstwa, BORIS – materiały szkoleniowe programu Celodin
Opracowanie: Iwona Raszeja-Ossowska
