Legalny obrót zabytkami, jako dobrami kultury

Iwona Raszeja - Ossowska dla Witryny Wiejskiej
3 sierpnia 2012

Dobra kultury podlegają ochronie prawnej. Dlatego zarówno kupujący je, jak też sprzedający, powinni zachować szczególną rozwagę. Dotyczy to także zabytków kultury.

Prawo

Podstawowym aktem prawa regulującym kwestie ochrony dóbr kultury jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zbytkami (Dz.U. nr z 2010 r. Nr 130, poz. 871 z późn. zm.)

Zgodnie z ustawą:

1) zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;

2) zabytek nieruchomy – nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa powyżej;

3) zabytek ruchomy – rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1;

4) zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem;

Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:

zabytki nieruchome będące, w szczególności:

a. krajobrazami kulturowymi,

b. układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,

c. dziełami architektury i budownictwa,

d. dziełami budownictwa obronnego,

e. obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi,

f. cmentarzami,

g. parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,

h. miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;

zabytki ruchome będące, w szczególności:

a. dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,

b. kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,

c. numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami,

d. sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,

e. wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,

f. materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984),

g. instrumentami muzycznymi,

h. wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,

i. przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji;

zabytki archeologiczne będące, w szczególności:

1. pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,
2. cmentarzyskami,
3. kurhanami,
4. reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Ochronie mogą podlegać także nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy

obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.

Handel w kraju

Osoby dokonujące transakcji kupna-sprzedaży dóbr kultury (zabytki) powinny zwrócić szczególną uwag na poniższe kwestie.

1) Ocena rzeczywistej wartości przedmiotu transakcji

Ocena rzeczywistej wartości materialnej, historycznej i artystycznej zabytku wymaga bardzo dużej wiedzy. Warto skorzystać z porady fachowca, aby upewnić się, co do rzeczywistej wartości przedmiotu, ale także by zweryfikować czy dany przedmiot jest oryginalny (wśród przedmiotów oferowanych na rynku, jako zabytkowe mogą zdarzyć się falsyfikaty).

O pomoc w wycenie można prosić kolekcjonerów na forach internetowych (np. www.antyk24.pl) czy np. właścicieli sklepów z antykami.

Usługi w zakresie oceny wartości świadczone są także przez rzeczoznawców, którym uprawnienia nadaje Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Informacje na temat bezpośredniego kontaktu z rzeczoznawcami można uzyskać w Departamencie Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, tel. 22-848 10 48; 22-848 13 19 w. 120. Lista rzeczoznawców dostępna tutaj. Usługi rzeczoznawcy są odpłatne.

2) Przedmioty pozyskane w sposób niezgodny z prawem

Oferty przedmiotów zabytkowych, które pochodzą z kradzieży lub zostały pozyskane w inny niezgodny z prawem sposób są nielegalne.

Jeśli na terenie Polski odkryłeś przedmiot zabytkowy albo znalazłeś go przypadkowo lub w wyniku poszukiwań archeologicznych, nie stałeś się automatycznie jego właścicielem. W myśl przepisów polskiego prawa właścicielem takich przedmiotów jest Skarb Państwa, zatem znalazcy nie mają prawa ich sprzedawać.

3) Fałszerstwo

Oferowanie fałszywych zabytków lub przerabianie zabytków w celu wprowadzenia nabywcy w błąd co do wartości przedmiotu jest przestępstwem.

4) Wywóz zabytków za granicę

Polskie prawo zabrania wywożenia, w tym sprzedaży niektórych zabytków za granicę bez uzyskania stosownych zezwoleń.

Reguła ta ma zastosowanie także wtedy, kiedy dokonuje się np. sprzedaży za pośrednictwem portali aukcyjnych, działających w kraju.

Zasady wywozu zabytków za granicę

Polskie prawo pozwala wywozić z kraju wszystkie przedmioty zabytkowe poza szczególnie cennymi i wartościowymi.

Wywóz z pozwoleniem

Obowiązek uzyskania pozwolenia na wywóz zabytku uzależniony jest od jego:

kategorii,
wieku,
wartości.

Szczegółowy tryb uzyskiwania zezwoleń na wywóz określony został w rozdziale 5. Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zbytkami.

Poniżej, w tabeli przedstawiono, jakie przedmioty wymagają odpowiedniego zezwolenia na wywóz.

Kategoria zabytku	Wiek powyżej:	Wartość wyższa niż:
zabytki archeologiczne, które wchodzą w skład zbiorów archeologicznych lub zostały pozyskane w wyniku badań archeologicznych bądź przypadkowych odkryć	100 lat	—
elementy stanowiące integralną część zabytków architektury, wystroju wnętrz, pomników, posągów i dzieł rzemiosła artystycznego	100 lat	—
dzieła malarstwa wykonane dowolną techniką i na dowolnym materiale oraz nieobjęte kategoriami nr 4 i 5	50 lat	40 000 złotych
akwarele, gwasze i pastele wykonane na dowolnym materiale	50 lat	16 000 złotych
mozaiki oraz rysunki wykonane dowolną techniką i na dowolnym materiale oraz nieobjęte kategoriami 1 i 2	50 lat	12 000 złotych
oryginalne dzieła grafiki i matryce do ich wykonania oraz oryginalne plakaty	50 lat	16 000 złotych
oryginalne rzeźby, posągi lub ich kopie wykonane tą samą techniką co oryginał oraz nieobjęte kategorią nr 1	50 lat	20 000 złotych
pojedyncze fotografie, filmy oraz ich negatywy	50 lat	6 000 złotych
pojedyncze lub znajdujące się w zbiorach rękopisy	50 lat	4 000 złotych
pojedyncze lub znajdujące się w zbiorach książki	100 lat	6 000 złotych
pojedyncze mapy drukowane i partytury	150 lat	6 000 złotych
kolekcje i przedmioty z kolekcji zoologicznych, botanicznych, mineralnych lub anatomicznych	—	16 000 złotych
kolekcje o znaczeniu historycznym, paleontologicznym, etnograficznym lub numizmatycznym	—	16 000 złotych
środki transportu	50 lat	32 000 złotych
inne zabytki nieobjęte kategoriami od 1 do 14	50 lat	16 000 złotych

Wywóz bez pozwolenia

Pozwolenia na wywóz za granicę nie wymagają:

1) zabytki nieobjęte kategoriami wskazanymi powyżej (tabela)

2) zabytki przywiezione z terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej,które są objęte procedurą odprawy czasowej lub procedurą uszlachetniania czynnego w rozumieniu przepisów prawa celnego;

3) zabytki przywiezione z terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, które były objęte procedurą dopuszczenia do obrotu ze zwolnieniem od należności celnych przywozowych, jeżeli wywóz tych zabytków następuje przed upływem 5 lat od dnia dopuszczenia do obrotu;

4) zabytki przywiezione z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na okres nie dłuższy niż 3 lata, jeżeli wywozu tych zabytków dokonuje się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej;

5) zabytki przywiezione z zagranicy przez osoby korzystające z przywilejów lub immunitetów dyplomatycznych, w tym przywiezione w celu urządzenia wnętrz przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych;

6) dzieła twórców żyjących;

7) zabytki przemieszczane przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej i objęte kategoriami A.1–A.15 wymienionymi w załączniku do rozporządzenia Rady (EWG) nr 116/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie wywozu dóbr kultury (Dz. Urz. WE L 39 z dnia 10.02.2009), jeżeli ich wartość jest niższa od progów finansowych wymienionych w pkt B tego załącznika;

8) zabytki, które posiadają stosowne potwierdzenie wwozu wystawione przez organ celny lub Straż Graniczną.

Podatki

Transakcje kupna-sprzedaży zabytków są opodatkowane zgodnie z przepisami ogólnymi.

Gdzie szukać pomocy?

Pomocy, dokonującym transakcji kupna – sprzedaży oraz planującym wywóz zabytków zagranicę udzielają m.in.:

Listę zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem znajdziesz pod adresem: https://www.skradzionezabytki.pl/.

Pomocy można szukać także u wojewódzkich konserwatorów zabytków.

Powyższy materiał ma charakter wyłącznie informacyjno – edukacyjny.