Bełżec mający dziś status wsi, to dawne miasto założone 1 marca 1607 roku przez Samuela Lipskiego. W przeszłości był wielokrotnie miejscem walk z Tatarami, Kozakami, Szwedami, a także bitew podczas I i II wojny światowej. Dużym impulsem rozwojowym dla miejscowości było wybudowanie traktu drogowego do Lwowa i linii kolejowej w 1887 roku od Rawy Ruskiej, przedłużonej w 1916 roku do Rejowca. Działała tu gorzelnia, cegielnia, dwa młyny, kilka zakładów rzemieślniczych, sklepy i karczmy.
Potencjalnego turystę Bełżec zaskoczy wieloma zabytkami. Mówimy tu między innymi o drewnianej cerkwi greko-katolickiej pod wezwaniem św. Bazylego z 1756 r. wraz z niewielkim cmentarzem. Cerkiew zbudowana jest z bali sosnowych w klasycznym trójdzielnym układzie (prezbiterium, nawa główna i babiniec) przykryta dachem dwuspadowym, gdzie umieszczono jedną kopułę z latarnią. W 1947 roku świątynia przestała pełnić swe funkcje liturgiczne, została wyremontowana z myślą o zorganizowaniu w niej galerii. Na przełomie lipca i sierpnia 2007 r. przez 10 dni artyści z całej Polski uczestniczyli w „ I Ogólnopolskim Plenerze Malarskim Bełżec 2007”. Dzięki wspaniałemu natchnieniu jakie dawał swojski klimat i urok tego miejsca artyści namalowali 70 obrazów i rysunków. Prace pokazano na wystawie w cerkwi ukazując jednoczesnie jej niepowtarzalny urok.
Z pewnością wart obejrzenia jest również zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem NMP Królowej Polski, obejmujący murowany kościół z lat 1911-1912, dzwonnicę z 1912 roku oraz niezamieszkałą plebanię murowaną z 1910 roku. Kościół ma na swym wyposażeniu relikwie Krzyża Świętego oraz relikwiarze z XVII w. przeniesione z Żółkwi. Należy zaznaczyć, iż w 1971 roku, podczas uroczystości nawiedzenia obrazu Matki Bożej w świątyni gościli dwaj kardynałowie: Karol Wojtyła i Stefan Wyszyński.
Na uwagę zasługują także stare krzyże, kaplice oraz figury przydrożne, w znacznej części powstałe jeszcze w XIX wieku. Najcenniejsze małe budowle sakralne to: murowana kapliczka św. Jana Nepomucena z I połowy XIX wieku usytuowana przy drodze prowadzącej do Narola, krzyż kamienny tzw. bruśnieński z 1869 roku w Brzezinach, krzyż przydrożny kamienno-żeliwny przy przedszkolu z przełomu XIX i XX wieku i kapliczka św. Antoniego w Chyżach, wybudowana według tradycji XIX wieku na mogile usypanej po epidemii. Szczególnym krzyżem dla Bełżca, przy którym warto się zatrzymać, jest ten postawiony w 1919 roku na tzw. Górnej Budce na pamiątkę połączenia granic Polski po rozbiorach.
Wartościowymi obiektami są budynki pokolejowe, w tym między innymi ceglany budynek dawnej stacji pomp wodnych, wieża ciśnień i kompleks parowozowni oraz „Wirtówka” – siedziba Komendanta Hitlerowskiego Obozu Zagłady.
Bardzo ciekawe pod względem architektonicznym są stare domy mieszkalne w naszej gminie. W większości są to budynki drewniane, z dachami dwuspadowymi i czterospadowymi, krytymi blachą o konstrukcji zrębowej, szerokofrontowe, ustawiane do ulicy kalenicowo. Mimo upływu 90 lat od okresu zaborów, wciąż wyraźnie widać jest wpływ stylistyczny architektury austriackiej w postaci tzw. Alpenstilu, charakteryzującego się specyficznymi elementami zdobniczymi. Grupa tych oryginalnych budynków znajduje się przy ulicy prowadzącej do Narola.
Muzeum Miejca Pamięci w Bełżcu. (Fot. arch. muzeum)
Zwiedzając gminę Bełżec nie można pominąć Muzeum Miejsca Pamięci w Bełżcu, które powstało na terenie byłego hitlerowskiego obozu zagłady. Dziennie uśmiercano tam kilka tysięcy Żydów przywożonych transportami kolejowymi z dystryktu lwowskiego i lubelskiego oraz Australii, Belgii, Czechosłowacji, Danii, Holandii, Niemiec, Norwegii, Rumunii, Węgier i terenu byłego ZSRR. Według szacunkowych danych hitlerowcy zamordowali ok. 500 tys. Żydów, zginęło tu również ok. 1500 Polaków. W 1943 roku hitlerowcy zlikwidowali obóz, budynki zniszczono, a cały teren obsadzono sosnami. Przez wiele lat miejsce, gdzie dokonano tak strasznej zbrodni, było zapomniane i zaniedbane. Odsłonięcie pierwszego pomnika na terenie byłego obozu zagłady miało miejsce w 1963 roku. Pomnik, który stanął na celowo zalesionym przez nazistów terenie, nie był właściwym memoriałem dla wielu tysięcy ludzi tu pomordowanych i w żaden sposób nie zabezpieczał miejsca ich pochówku. Kompleksowe upamiętnienie wraz z ekspozycją muzealną na temat historii obozu dostepne jest dla zwiedzających od 2004 roku jako Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu, które jest oddziałem Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie. Stało się to dzięki porozumieniu o wspólnej inwestycji w zakresie budowy kompleksu pomnikowego i muzealnego, podpisanego pomiędzy American Jewish Committee i Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczęństwa w Warszawie.
Zalew „Młynki” w miejscowości Żyłka. (Fot. Paweł Kozyra)
Turyści często szukają nieznanych miejsc. Tymczasem największe skarby tkwią w przyrodzie. Podczas wędrówek po naszej gminie nie da się niezauważyć malowniczych krajobrazów. Z wielką przyjemnością zapraszamy więc do Żyłki, gdzie znajduje się przepiękny, dziewiczy zalew „Młynki”.
Gminę zamieszkują wspaniali ludzie. Żyjąc w harmonii z przyrodą tworzą niepowtarzalny klimat, jednocześnie są serdeczni i gościnni dla przybyszów. Od 1998 roku w Bełżcu odbywa się konkurs na palmę wielkanocną. Ma on na celu podtrzymywanie tradycji Niedzieli Palmowej. Konkurs jest imprezą otwartą, biorą w nim udział głównie zrzeszone grupy takie jak Koła Gospodyń Wiejskich, Koła Plastyczne, ZHP, choć zdarzają się również palmy skonstruowane indywidualnie. Wszystkie dzieła prezentowane są w Niedzielę Palmową i uczestniczą w procesji sprzed Kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego przy ul. Lwowskiej do kościoła parafialnego. Piękna i emocji z posiadania takich palm nie da się wyrazić słowami. Koniecznie należy uczestniczyć w tej procesji, na którą wszystkich gości serdecznie zapraszamy. Na początku sierpnia natomiast warto do nas wpaść na popularny Jarmark Św. Wawrzyńca, podczas którego można kupić wyroby twórców ludowych, spróbować regionalnej kuchni i zabawić się przy dobrej muzyce.
Konkurs palm wielkanocnych. (Fot. Wojciech Stepaniuk)
Władze gminy nawiązują współpracę z innymi samorządami nie tylko w kraju, ale i poza jego granicami. Miastem partnerskim gminy Bełżec jest Bełz na Ukrainie. Przyjaźń została zainicjowana 1 marca 2007 roku w Bełżcu podpisaniem deklaracji o współpracy we wszystkich dziedzinach, a szczególnie na płaszczyźnie gospodarczej, kulturalnej, oświatowej, sportowej i turystycznej. Efektem tych działań jest utworzony w 2009 roku turystyczny szlak transgraniczny Bełżec – Bełz. Szlak długości 333 km przebiega przez 33 miejscowości. Na jego starcie powstały specjalne bramy – miejsca, gdzie znajdują się tablice z szczegółowym opisem trasy i jej mapą. Wszystkie punkty na szlaku zostały wyraźne oznakowane. Opracowany został także przewodnik zawierający pełny opis szlaku i atrakcji wartych obejrzenia, które występują na trasie jego przebiegu.
Brak uciążliwego przemysłu oraz duże zalesienie to czynniki sprzyjające zdrowemu mikroklimatowi i my taki posiadamy. Warto się o tym przekonać przemierzając liczne szlaki piesze i rowerowe przebiegające przez teren gminy.
Niebieski – szlak „Centralny”: Bełżec (stacja kolejowa) – Zwierzyniec – Radecznica – Batorz – Szastarka. Szlak prowadzi przez Krasnobrodzki Park Krajobrazowy, Roztoczański Park Narodowy i Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy
Czerwony „Wolnościowy”: Hrebenne – Siedliska – Huta Lubycka – Brzeziny – Bełżec – Żyłka – Łaszczówka – Tomaszów Lubelski. Szlak prowadzi przez Południoworoztoczański Park Krajobrazowy.
Czarny „Łącznikowy”: Bełżec – Brzeziny – Narol. Szlak prowadzi z Bełżca (stacja kolejowa) na teren woj. podkarpackiego do szlaków rozpoczynających sie w Narolu:
– zielonego „Im. Św. Brata Alberta” przez Wolę Wielka, Werchratę do Horyńca Zdroju,
– żółtego „Południowego” prowadzącego do Suśca przez rezerwat „Nad Tanwią”
Czerwony „Centralny Szlak Rowerowy”: Kraśnik – Batorz – Zwierzyniec – Susiec –Bełżec – Lubycza Królewska – Hrebenne. W Gminie Bełżec obejrzeć również trzeba drzewa uznane za pomniki przyrody, a mianowicie:
– Jałowiec Pospolity – ponad dwuwiekowy krzew, który przybrał postać sporego drzewa. Jego wysokość wynosi 7,5 m, a obwód pnia 92 cm. Jest objęty ochroną od 27 czerwca 1961 r. decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie. W 2008 r. został jednym z laureatów Plebiscytu „Siedmiu atrakcji Zamojszczyzny”, który był zorganizowany przez Koło Przewodników Terenowych przy Oddziale PTTK w Zamościu.
– Dąb Szypułkowy – o obwodzie 300 cm,
– Leszczynę Turecką – o obwodzie 150 cm,
– Pozostałość Parku Dworskiego o kompozycji barokowej z przełomu XVIII/XIXw., obejmująca lipy drobnolistne w ilości 72 szt. o obwodzie 150 – 340 cm,
– Tereny źródliskowe o powierzchni 0,11 ha (pomnik przyrody nieożywionej)
Informacje praktyczne
Urząd Gminy w Bełżcu
ul. Lwowska 5, 22 – 670 Bełżec
tel. 84 665 24 45, fax 84 665 23 37
e-mail: gmina@belzec.pl ,
www.belzec.pl
www.belzec-belz.pl
Gminny Ośrodek Kultury w Bełżcu
ul. Lwowska 5, 22 – 670 Bełżec
tel. 84 66 52 120
e-mail: gok.belzec@gmail.com
Muzeum Miejsce Pamięci w Bełżcu
ul. Ofiar Obozu Zagłady 4
tel. 84 665 25 10,
http://www.belzec.eu/articles.php?acid=76
Fot 1. Cerkiew greko-katolicka pod wezwaniem św. Bazylego w Bełżcu. Fot. Agnieszka Kozyra
***
