Funkcjonowanie dziecka w rodzinie z problemem alkoholowym. Jak pomóc dzieciom krzywdzonym w rodzinach alkoholowych w lokalnej społeczności?

Maria Talarczyk
23 listopada 2010

W tym roku minęło 15 lat od założenia – pierwszego w dziejach Sokółki ośrodka świadczącego pomoc osobom uzależnionym i współuzależnionym od alkoholu. Założyła go Fundacja „Fundusz Pomocy Społecznej”.

W ciągu tych piętnastu lat pracy fundacji zmieniło się u nas przede wszystkim nastawienie mieszkańców i samorządów do choroby alkoholowej. Umarło śmiercią naturalną zamierzenie niektórych samorządowców, żeby zamknąć wszystkich alkoholików z miasta oraz wiosek w ogrodzonym wysokim murem miejscu odosobnienia, dać im do oporu alkoholu i czekać… aż sami się wykończą! Nikt z radnych już nie powtarza,, Na alkoholików nie dajemy!’’.

Może stało się tak za przyczyną przeszkolenia znacznej części społeczności i decydentów na temat choroby alkoholowej, może dzięki upowszechnieniu wydanego przez nas poradnika pt. ,, Z udziałem całej społeczności rozwiązujemy problemy alkoholowe gminy’’….?

Nasza fundacja zrobiła w Sokółce ten pierwszy krok w uzdrawianiu rodziny z problemem alkoholowym. Nie obeszło się bez porażek. Wprawdzie spośród 20 osób rozpoczynających leczenie z choroby alkoholowej – w abstynencji wytrzymało 8 osób, ale aż kolejne 8 osób zmarło nie dożywszy 56 lat (w tym 5 osób zmarło z przepicia), 4 osoby piją nadal (chociaż z dłuższymi przerwami).

Myślę jednak, że dla tych ośmiu osób, którym udało się wyrwać z nałogu – warto było podjąć taki trud. Stanowimy teraz prawie rodzinę i cieszymy się z ich sukcesów. Ich dzieci składają mi życzenia z okazji Dnia Matki, a nawet Dnia Babci. Leczeniem alkoholików zajął się po nas Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej. My zaś zajmujemy się dziećmi i matkami dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.

Obecnie nasza fundacja prowadzi dwie świetlice socjoterapeutyczne dla około 50 dzieci.

Są to dzieci w wieku od 7 do 16 lat, pragnące rodzinnego ciepła, często gorącego posiłku.

Dostają to wszystko dzięki troskliwym wychowawcom, jak i wielu ludziom dobrej woli. Od paru lat nasi wolontariusze uczestniczą w Ogólnopolskiej Zbiórce Żywności pod hasłem ,,Podziel się posiłkiem’’. Znaczna część zebranej żywności trafia na stoły dzieci w świetlicy i w ich domach.

O czym marzą nasze dzieciaki?

Kilka lat temu dziennikarki z czasopisma „Marie Claire” przeprowadziły z naszymi dziećmi wywiad na ten temat. Marzenia były przeróżne: o rowerze, komputerze, keybordzie, ciepłej kurtce na zimę. Czytelnicy „Marie Claire” stali się Świętymi Mikołajami.

Przed Świętami Bożego Narodzenia zrealizowali wszystkim naszym dzieciom ich marzenia. Te materialne…

Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych nie mierzą zbyt wysoko: najczęściej wybieranym przez dziewczynki zawodem był zawód fryzjerki, tylko jedna z nich zamarzyła zostać aktorką, chłopcy wybierali zawód kierowcy lub strażaka. Bardzo często powtarzanym życzeniem było to, aby tatuś i mamusia przestali pić.

Z obserwacji zachowań dzieci w świetlicy, z przeprowadzonych z nimi terapii i rozmów z psychologiem, wyłania się obraz dziecka z rodziny alkoholowej.

Obraz dziecka z rodziny alkoholowej

W rodzinie alkoholowej dzieci przejmują na siebie różne role. I tak w pewnej naszej rodzinie starszy Wojtek przejął rolę BOHATERA, ponieważ system rodziny potrzebował sukcesu – Wojtek jest najlepszym uczniem w klasie, gra w szkolnej drużynie piłki nożnej.

Średni Piotruś jest emocjonalnym OPIEKUNEM, jest ciepły i kochający w stosunku do wszystkich członków rodziny, ponieważ tego ciepła nigdy nie zaznał od własnych rodziców.

Najmłodszy Kubuś jest KOZŁEM OFIARNYM, na którym rodzina odreagowuje całą złość i ból. Jest to bardzo smutne, bo praktycznie dzieci tracą własny potencjał po to, by utrzymać równowagę w rodzinie.

Trzeba pamiętać, że dzieci te wcielając się w dorosłe role, nie przestają być małymi dziećmi.

Pamiętam dwóch chłopców, których rodzice z powodu pijaństwa zostali pozbawieni praw rodzicielskich a chłopcy zostali umieszczeni w Pogotowiu Opiekuńczym. Często jednak uciekali z Pogotowia i szukali schronienia u mamusi. Odwiedziłam ich w domu przed Świętami Bożego Narodzenia. Było 25 stopni mrozu, a oni leżeli w jednym łóżku z mamą, w ubraniach, bo w nieopalanej izbie było niewiele cieplej, niż na dworze. Przywiozłam im ciepłe kurtki i buty ofiarowane przez sponsora z Warszawy. Ubrali je szczęśliwi i wskoczyli z powrotem do łóżka, do mamusi.

Przemoc w rodzinach z problemem alkoholowym

W rodzinach alkoholowych, częściej niż w innych rodzinach, dochodzi do przemocy domowej.

Statystyki wykazują, że pod wpływem alkoholu przemoc stanowi ( wg ofiar):

– 45% przemocy psychicznej,

– 38% przemocy ekonomicznej,

– 46% przemocy fizycznej,

– 40% przemocy seksualnej.

Według danych Komendy Powiatowej Policji w Sokółce z 2008 r. – odnotowano 130 ofiar przemocy ( w tym 65 małoletnich). Liczba sprawców przemocy domowej ogółem w 2008 roku wynosiła 64 osoby, w tym aż 57 sprawców było pod wpływem alkoholu.

Jak rozpoznać, że dziecko jest ofiarą przemocy?

PRZEMOC FIZYCZNA

Objawami przemocy fizycznej są: zranienia w miejscach zakrytych ubraniem, blizny, siniaki, złamania, powyrywane włosy, ślady oparzeń papierosowych, otarcia skóry itp. Dziecko krzywdzone jest lękliwe w stosunku do dorosłych, oczekuje kary nawet za błahostki, jest niechętne do zabawy i rozbierania się, unika kontaktu, jest apatyczne ale też agresywne.

PRZEMOC EMOCJONALNA

Charakteryzuje się ciągłym, nerwowym napięciem z zaburzeniem mowy, zaburzeniami snu, bólem głowy i brzucha, moczeniem się, stałym poczuciem winy. Dziecko czuje się odrzucone, ignorowane, wyszydzane, pozbawione form kontaktu potrzebnych do prawidłowego rozwoju.

ZANIEDBANIE

Dziecko jest ciągle głodne, niedożywione, ma niechlujny wygląd, widać u niego brak opieki medycznej. Kradnie produkty w sklepach spożywczych, albo kanapki od kolegów.

PRZEMOC SEKSUALNA

Dziecko czuje się napiętnowane, izoluje się od otoczenia, unika kontaktu wzrokowego, czuje się gorsze, nie potrafi wyrażać swoich uczuć, ma zaburzoną tożsamość. U dziecka krzywdzonego następuje regres w rozwoju np. powrót do ssania palca, boi się zostać samo, boi się ciemności, unika sytuacji, w której trzeba się rozebrać.

Przykłady zachowań dzieci i rodziców z rodzin alkoholowych

– Asia, lat 12 – zaniedbywana przez pijących rodziców, za wszelką cenę chce zwrócić na siebie uwagę, ucieka z kolonii po to by wszyscy jej szukali, przynosi pod świetlicę torebkę „ruskiej” wódki, upija się, trafia na policję.

– Piotrek i Wojtek, 10-letni bliźniacy – kradną w biurze dwa nowe aparaty fotograficzne, przyłapani z trefnym towarem, kłamią, że znaleźli aparaty w koszu na śmieci, wezwana matka chłopców wrzeszczy na pracowników, wszyscy zwalają winę na innych kolegów, bo to „ oni nas namówili”.

– Mateusz lat 11 – pierwszy raz pojawił się w świetlicy i od razu ukradł telefon komórkowy Justynie. Dzielnicowy, po namierzeniu komórki, idzie z chłopcem do ojca. Rodzic oburzony krzyczy na dziecko: „Ty durniu…, jak mogłeś!, ja całe życie kradłem i nigdy mnie nie przyłapano, a ty za pierwszym razem dałeś się złapać!”

W ciągu 15 letniej pracy z rodzinami alkoholowymi, głównie z matkami i dziećmi, poznałam wiele smutnych przykładów przemocy w rodzinach. Szczególnie drastyczna sprawa przemocy wobec dzieci i kobiet występuje na naszych wsiach, w województwie podlaskim. Mieszkańcy wiosek nadal żyją w przekonaniu, że ojciec rodziny może wszystko. Żona i dzieci zaś powinny się dostosować do jego woli. Przecież to on jest żywicielem rodziny.

,,Niech pije i bije, byle by był’’ – to niestety częste motto pani domu mieszkającej na wsi.

Między innymi dlatego kobiety nie chcą zgłaszać na policję przemocy, jaką stosuje wobec nich mąż. Najczęściej mówi się o przemocy fizycznej, bo tę najłatwiej można zauważyć. Sińce, rany, przypalenia to widoczne ślady brutalnego zachowania ojca, czy męża. Chociaż nieraz kat potrafi bić tak, by nie było widać śladów. Są one ukryte pod ubraniami lub włosami. Nieraz potrafi je wykazać dopiero dokładne badanie lekarskie. Bicie to niestety, nie jedyna forma znęcania się, jaka zdarza się w podlaskich rodzinach.

Od 5 lat nasza fundacja próbuje rozwiązać problem przemocy. Przełomem w podejściu do tej wstydliwej sprawy był realizowany w 2005 roku projekt ,, Zatrzymać przemoc ‘’.

Wtedy to, podobnie jak w przypadku przeciwdziałania alkoholizmowi, zaczęliśmy od przeszkolenia na temat przemocy w rodzinie- samorządowców, kuratorów, służb socjalnych, sołtysów.

Strzałem w dziesiątkę okazał się dwutygodniowy wyjazd w góry, połączony z terapią dla ofiar przemocy – kobiet i dzieci. Wtedy po raz pierwszy kobiety przełamały wstyd i zaczęły mówić o swoich bolesnych przeżyciach związanych z przemocą fizyczną, psychiczną, seksualną.

Wiele kobiet powiedziało wtedy DOŚĆ PRZEMOCY. Wyzwoliły się od tyranów, założyły Grupę Wsparcia Kobiet, która funkcjonuje do dziś.

Jak pomóc dzieciom krzywdzonym w rodzinach alkoholowych w lokalnej społeczności?

Najważniejsze jest przekonanie społeczności lokalnej, że dziecko to nie przedmiot, że ma swoje prawa.

Ustawa o Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie z dn. 29. VII. 2005 r. ze zmianami i Ustawa o Pomocy Społecznej z dn. 12.III.2004 r. nakładają na samorządy i podległe im służby obowiązek udzielania wszechstronnej pomocy osobom dotkniętym przemocą w rodzinie.

Art. 12 Ustawy o Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie stanowi:

„Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora.”

Kodeks Karny przewiduje surowe kary za stosowanie przemocy.

Art. 207 KK. mówi:

1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inna osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

2. Jeżeli czyn określony w par. 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Jednak to nie zapisy ustaw są najważniejsze. Ważne jest to, by ofiara przemocy była wspierana przez wszystkich, nie tylko przez osoby służbowe, ale również przez sąsiadów i najbliższe otoczenie. Ideałem jest powołanie Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i Przeciwdziałania Przemocy.

Tak właśnie uczyniono w Sokółce na wniosek naszej fundacji, po przeprowadzeniu debaty w 2005 roku z udziałem policjantów, kuratorów sądowych, pracowników socjalnych, służby zdrowia i grup samopomocowych na temat: ,, Zatrzymać przemoc ’’.

Zgodnie z programem – ofiara przemocy w rodzinie winna być wspierana przez wszystkie służby i społeczność lokalną, winna – czuć się bezpiecznie.

Dużą rolę w systemie ochrony dziecka przed krzywdzeniem spełnia szkoła. Nauczyciele mający możliwość regularnego obserwowania funkcjonowania dziecka oraz zmian w jego zachowaniu, zwłaszcza pedagog i psycholog szkolny, diagnozują sytuację rodzinną dziecka.

Szkoła – ma obowiązek ustalać z rodzicami plan pomocy dla dziecka, ale jeśli rodzice odmawiają współpracy, dyrektor szkoły składa zawiadomienie o dokonaniu przestępstwa do prokuratury.

Policja – ma obowiązek reagowania w sytuacji zagrożenia życia, zdrowia i bezpieczeństwa dziecka. W ramach procedury ,,Niebieskiej Karty’’ policja ma obowiązek przeprowadzenia szczegółowego wywiadu, sporządzenia notatki z wyczerpującą informacja o wydarzeniu, podejmuje decyzje o ewentualnym zatrzymaniu sprawcy. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka, podejmuje decyzje o umieszczeniu dziecka w placówce interwencyjnej.

Służba zdrowia– przedstawiciele służby zdrowia są prawnie zobowiązani do podejmowania interwencji – w sytuacji krzywdzenia dziecka – umieszczenia w dokumentacji wpisu o symptomach przemocy wobec dziecka. W sytuacji bezpośredniego zagrożenia dziecka lekarz ma obowiązek wzywania policji.

Pomoc społeczna– Ustawa o Pomocy Społecznej nakłada na pracowników pomocy społecznej szereg obowiązków w zakresie pomocy dziecku, w szczególności w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia – wypełnienia formularzy ,,Pomoc społeczna – Niebieska Karta’’, a przy stwierdzeniu przemocy wobec dziecka złożenia wniosku do sądu rodzinnego i nieletnich.

Kuratorzy rodzinni – reagują na pisemne, a nawet anonimowe sygnały o przemocy, informują sąd o potrzebie ingerencji we władzę rodzicielską.

Przedstawiciele w/w służb zostali powołani do Komisji Interwencji Kryzysowej przy Urzędzie Gminy. Członkowie Komisji pełnią dyżury w Punkcie Pomocy Rodzinie przy Urzędzie Miejskim oraz w świetlicach socjoterapeutycznych i Ośrodku Wsparcia Rodziny prowadzonych przez naszą fundację.

Od 2009 roku realizujemy projekt „Społeczna reakcja – stop krzywdzeniu dzieci”. Problemem zatrzymania przemocy wśród dzieci zainteresowaliśmy aż 18 partnerów lokalnych: Urząd Miejski, Policję, Dom Kultury, Poradnię Psychologiczno – Pedagogiczną, szkoły podstawowe i gimnazjalne, bibliotekę, Ośrodek Sportu. Zaskoczyła nas reakcja i spontaniczność, zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Dzieci wyraziły swój protest przeciwko krzywdzeniu, w wymyślonych i odgrywanych przez siebie scenkach, plakatach, marszu przeciw przemocy ulicami miasta – pierwszym takim w dziejach Sokółki.

Społeczeństwo, solidaryzując się z dziećmi, dało wyraz swego zrozumienia dla potrzeb dzieci. Jakby dla wyrównania doznanych krzywd – urządziło im wspaniały Dzień Dziecka z wszelkimi możliwymi atrakcjami, jak przejazdy policyjnymi i strażackimi samochodami, puszczaniem balonów, lodami, malowaniem emocji na płótnie rozwieszonym na stadionie.

W bieżącym roku Fundacja „Sokólski Fundusz Lokalny” kontynuuje projekt „Stop krzywdzeniu dzieci” – pod hasłem „Można inaczej”. „Inność” polega na wcielaniu w życie marzeń dzieci. W trosce o ich bezpieczeństwo stworzyliśmy, tym razem z osiemnastoma dotychczasowymi partnerami i dwoma nowymi (Kurier Poranny Sokólski i Stowarzyszenie „Art. Przychodnia”) alternatywę dla zachowań agresywnych wśród dzieci i młodzieży.

Młodzi uczestniczą w poznawaniu wybranych przez siebie sztuk, takich jak: taniec kuglarski z ogniem, malowanie graffiti, reżyseria i filmowanie, nowoczesny taniec i teatr.

Uczą się też pływać, przechodzą rehabilitację w gabinetach rehabilitacyjnych. Dzięki uczestnictwu w warsztatach – młodzi z miasta i ze wsi nawiązują nowe kontakty, pozbywają się kompleksów. Czują się bezpieczniej.

Opracowała: Maria Talarczyk,
kierownik Ośrodka Wsparcia Rodziny przy Fundacji „Sokólski Fundusz Lokalny”

Fundacja „Sokólski Fundusz Lokalny”: www.sfl.org.pl

Fundacja „Sokólski Fundusz Lokalny” z siedzibą w Sokółce [wcześniej Fundacja „Fundusz Pomocy Społecznej”] prowadzi swoją działalność na rzecz rodzin dysfunkcyjnych m.in. dzięki środkom Fundacji dla Polski, AED (USAID), PAFW, FIO oraz wsparciu całej społeczności lokalnej.

***

Gdzie szukać pomocy:

Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”

Warszawa „Niebieska Linia”

(0-22) 668-70-00

e-mail: pogotowie@niebieskalinia.pl

Poradnia telefoniczna działa w dni powszednie w godzinach 14⁰⁰-22⁰⁰; dyżur prawny w ramach poradni – odbywa się w poniedziałki i piątki w godz. 18⁰⁰-22⁰⁰.

Ośrodek Wsparcia Rodziny

Przy Fundacji „Sokólski Fundusz Lokalny” Pl. Kościuszki 9,

tel/fax: (85) 711-57-00

e-mail: fundacja@sfl.org.pl

www.sfl.org.pl

– pierwszy kontakt pn.-pt. – 10⁰⁰-16⁰⁰

– I i III środa miesiąca – dyżur od 16⁰⁰-18⁰⁰

– spotkania Grupy Wsparcia Kobiet – sobota 16⁰⁰-18⁰⁰

– spotkania Grupy AA – wtorek, piątek – 18⁰⁰-20⁰⁰

– porady e-mailowe przez Biuro Porad Obywatelskich w Łomży ( czwartek 8⁰⁰-16⁰⁰)

Świetlice socjoterapeutyczne

„Koniczynka” – os. Centrum 17 i „Stokrotka” – os. Broniewskiego 16,